قازىرگە دەيىن، اقش-قىتاي اراسىنداعى ساۋدا سوعىسى ءبىر عانا كەدەن سالىعىن سالۋ جانە ونىڭ مولشەرىن كوبەيتۋمەن شەكتەلىپ كەلەدى. الەمنىڭ الدىنعى ەكى ورنىندا تۇرعان ەلدەر ءبىر-ءبىرىن جاڭا ءارى سالماقتى سانكتسيالارمەن ۇرەيلەندىرىپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ ساياساتىن سىناپ-مىنەۋدە.

جىل باسىنان بەرى ۋاشينگتون بىرقاتار قىتايلىق تاۋارلاردىڭ كىرۋىنە شەكتەۋ قويا باستادى. بەيجىڭ دە ءوز كەزەگىندە قارىمتا سوققىسىن اياپ قالعان جوق. دەسە دە، ەكونوميست، ساراپشىلار قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ساۋدا سوعىسىنا پايدالانۋعا دايىندالىپ وتىرعان ءتورت بىردەي قاۋىپتى قارۋىنىڭ بار ەكەنىن ايتادى.

1 امەريكالىق كومپانيالاردىڭ جۇمىسىنا اسەر ەتۋ

ول ءۇشىن قىتاي ۇكىمەتى بيلىك سالىق ءتارتىبىن قاتاڭداستىرىپ، قىتايداعى حالىقارالىق بىرلەسكەن كومپانيالاردىڭ ءوندىرىس باعاسىن ءوسىرىپ جىبەرە الادى. ونىڭ ۇستىنە مۇنداي شارالاردى جاساۋعا قىتاي ۇكىمەتىنىڭ تاجريبەسى جەتكىلىكتى دەپ قارايدى ساراپشىلار. ساراپشىلار جانە ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى تەكەتىرەس جاعدايعا تالداۋ جاساي وتىرىپ، بۇنداي پوزيتسيادا ەكى ەل تەڭدەي اۋىر شىعىنعا باتۋى مۇمكىن دەگەن پىكىردە. سەبەبى، ەكى جاق تا وسىعان دەيىن ەكسپورتتاۋعا سۇرانىسى كۇشتى وندىرىسكە سالعان ينۆەستيتسياسىن ازايتادى.  سونىڭ ناتيجەسىندە باسەكەلەستىك تومەندەپ، الارمان ءۇشىن تاڭداۋ بولمايدى. بۇل زات باعاسىن ءوسىرىپ، تاۋار تاپشىلىعىن دا تۋدىرۋى مۇمكىن.

2 ترامپتىڭ ۋاقىتى شەكتى، شي جينپيڭ اسىقپايدى

قىتاي باسشىسىنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمىن شەكتەۋ تۋرالى كونستيتۋتسيالىق تالاپتار الىنىپ تاستالعان. بۇل قىتاي باسشىسى شي ءجينپيڭدى  اقش-پەن بولعان ساۋدا قاقتىعىسىنا تەز جانە قىسقا مەرزىم ىشىندە جەڭىسكە جەتۋ كەرەك دەيتىن قىسىمنان قۇتقارعان. كەرىسىنشە 4 جىلدان ەكى كەزەك سايلاناتىن اقش پرەزيدەنتتەرىندە ءوز ساياساتتارىن تياناقتى اياقتاۋعا ۋاقىت جەتكىلىكسىز.

ساۋدا قاقتىعىسىن شەشۋ ءۇشىن ۇزاق ۋاقىتى بار قىتاي ۇكىمەتى وسى باسىمدىعىنان پايدالانىپ، باسقا مەملەكەتتەرمەن ساۋدا بايلانىستارىن بىرتىندەپ ارتتىرىپ، سوڭىندا اقش-تى وقشاۋلاپ تاستاۋعا مۇمكىندىگى بار. كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، بەيجىڭ بيلىگى قازىردىڭ وزىندە ازيا، ەۋروپا جانە لاتىن امەريكاسىندا وسىنداي ويىنداردى باستاپ كەتكەن.

اقش-قىتاي ساۋدا قاقتىعىسىن جان-جاقتى تالداعان ساراپشىلار، قىتاي بيلىگى بىرنەشە مەملەكەتتىڭ باسىن بىرىكتىرگەن ترانس-تىنىق مۇحيتتىق ەركىن ساۋدا كەلىسىمىنىڭ ليدەرى بولىپ قالۋى مۇمكىن دەگەن پىكىردى دە ورتاعا سالادى.

3 قىتاي يۋانىن دەۆالۆاتسيالاۋ

ەگەر قىتاي ۇكىمەتى وتكىر ءارى شۇعىل شابۋىلعا وتەمىن دەسە وندا يۋاندى دەۆالۆاتسيالايدى. قىتاي اقشاسىنىڭ نارىعى تومەندەيتىن بولسا، ونىڭ قىتايعا بەرەتىن پايداسى ەكى ەسەگە جوعارلاي تۇسپەك. سەبەبى، قىتايدىڭ ەكسپورتى ارزاندايدى جانە قىتايداعى اقش تاۋارلارى قىمباتتايدى.

الايدا، قىتاي ۇكىمەتى ءۇشىن بۇل شەشىمدى جاساۋ جانە ونى ورىنداۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ەكونوميستەردىڭ بولجاۋىنشا، بەيجىڭ بيلىگى وندىرۋشىلەردى قولداۋ ءۇشىن قارجى سالادى جانە يۋاننىڭ نارىعىن تومەندەتەدى. بۇنداي ۆاليۋتالىق شابۋىل تەز ارادا جەڭىسكە باستايدى. الايدا، بۇل شارا قىتاي ەكونوميكاسىندا بۇعان دەيىن سالماعى سەزىلمەگەن قايشىلىقتاردى ءورشىتىپ، جاڭا بىلىقپالىقتى تۋدىرۋى مۇمكىن.

4 قۇندى قاعازدار

سوڭعى 20 جىلدىڭ ىشىندە قىتاي امەريكالىق قۇندى قاعازداردى كوپتەپ ساتىپ الىپ، ۇكىمەتتىك وبليگاتسيالارعا كوپتەپ قارجى سالعان. ەگەر بەيجىڭ تارابى بۇل قۇندى قاعازداردىڭ كوپ بولەگىن ساتۋعا شىعاراتىن بولسا، الەمدىك نارىقتا جەر سىلكىنگەندەي بولار ەدى. سەبەبى، امەريكالىق قۇندى قاعازداردىڭ باعاسى كۇرت ءتۇسىپ، امەريكالىق كومپانيالار مەن تۇتىنۋشىلار ءۇشىن نەسيەنىڭ باعاسى شارىقتاپ كەتەدى. بۇل اقش ەكونوميكاسىنىڭ ءوسىمىن ازايتادى.

دەگەنمەن، بۇنىڭ زاردابى قىتايدىڭ ءوزىن دە وڭدىرماي سوعادى. سەبەبى، امەريكالىق قۇندى قاعازدار سىرتقا شىعىپ كەتسە، بەيجىڭ بيلىگى ءۇشىن ونىڭ ورنىن باساتىن سەنىمدى ينۆەستيتسيالىق كەپىل تابىلمايدى. بۇعان قاراپ، كەيبىر ساراپشىلار، قىتاي ساۋدا سوعىسىنان شىعىپ كەتپەسە دە، قاقتىعىستى ورشىتە تۇسەتىن بۇنداي قادامعا بارا قويۋى ەكىتالاي دەپ قارايدى.

ەكى ەلدىڭ ساۋدا سوعىسى تۋرالى وي جۇگىرتكەن ساراپشىلار، سوڭعى ناتيجە كىمنىڭ الاپاسىن اسىرۋى مۇمكىن دەگەن سۇراققا دا بىردەي جاۋاپ بەرمەيدى. بىرەۋلەر، قۋاتتى ەكونوميكاسىنا تايانىپ قۇراما شتات قاقتىعىستان جەڭىمپاز بولادى دەسە، ەندى بىرەۋلەرى قىتايدىڭ قولدا بار مۇمكىندىكتەرى اقش-تان كوبىرەك دەگەن ءۋاج ايتادى. قالاي دەگەن كۇندە دە ەكى الپاۋىت اراسىنداعى ايعاي-سۇرەن كۇشەيسە، اينالاسىنداعى ەلدەردى دە داۋدىڭ لەبى شارپيتىنى انىق.

“The Qazaq Times”