قىتايداعى قازاق ءجۋرناليستى: قازاقستان شەنەۋنىكتەرى ديماشتان ۇيرەنسىن

قىتايداعى حۋنان تەلەارناسىنىڭ «مەن ءانىشىمىن» تەلەجوباسى باستالعالى ءيىسى قازاقتىڭ عانا ەمەس، ءدۇيىم قىتايدىڭ اڭسارى اتالعان جوباعا قاتىسقان قازاقستاننىڭ جاس ءانشىسى ديماش  قۇدايبەرگەنگە اۋدى. ولاي دەيتىنىمىز، بايقاۋدىڭ باسىندا-اق، ءوزىنىڭ تاڭعاجايىپ دارىنىمەن ءدۇيىم جۇرتتى ءدۇر سىلكىندىرگەن ديماشتى قىتايلار «ءتاڭىر ءوزى نازارىنا العان ءانشى» دەپ باعالاپ، تالانتىنا تامسانا تاڭداي قاققانى راس. ءتىپتى، بيىلعى «مەن ءانىشىمىن» جوباسىنىڭ جۇلدىزىن جارقىراتىپ، تانىمالدىعىن ارتتىرا تۇسكەن دە سول –  ديماش ەكەنى جاسىرىن ەمەس.

ارينە، بۇعان قۋانباعان قازاق جوق. تەك قازاقستانداعى قازاقتار عانا ەمەس، توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنداعى قانداستار ديماشتىڭ تىلەۋىن تىلەپ، تاقىمىن قىستى. قازاقتىڭ ءبىر ۇلى ميللياردتار ەلىندەگى تىڭدارمانداردى تامساندىرىپ، سالتاناتتى ساحناسىن ءدۇر سىلكىنىتىپ جاتسا، نەگە قۋانباسقا؟!.

دەيتۇرعانمەن، ديماشتىڭ ۇلكەن ساحنادا دۇرىلدەتىپ ءان سالعانى بۇل عانا ەمەس ەدى. ءانشى مايرا مۇحامەدقىزىنىڭ 1997 جىلى پورتۋگاليادا وتكەن بايقاۋدا باس بايگەنى الىپ كەلگەنىن كورمەگەن، بىلمەگەن جانداي ءۇنسىز قالىپ، 1998 جىلى رەسەيدە وتكەن چايكوۆسكي اتىنداعى بايقاۋدا ءۇشىنشى ورىندى الىپ كەلگەندە عانا تۇتاس قازاقستان ءدۇر سىلىكىنگەنى سياقتى، بۇدان بۇرىن دا بىرنەشە بايقاۋدىڭ باس جۇلدەسىن جەڭىپ العان ديماشتى قىتايدىڭ جاي ءبىر تەلەجوباسىنا قاتىسقان كەزدە عانا جاڭا كورگەندەي جاپىرلاعانىمىز قاي ساسقانىمىز سوندا؟!  قىتايدىڭ ءىشىنارا تانىمال انشىلەرى قاتىسقانى بولماسا، كاسىپتىك تۇرعىدان «سلاۆيان بازارى» بايقاۋىنىڭ ماڭىن كورمەيتىن «مەن ءانشىمىن» جوباسىنىڭ ديماشتى، ەڭ اۋەلى قازاققا قايتا تانىستىرعانىنا كۇلكىڭ كەلەدى. ودان دا كۇلكىلسى، ديماشتىڭ «مەن ءانىشىمىن» جوباسىندا قازاقشا سويلەگەنىنە شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ اسەرلەنىپ، كوزدەرىنە جاس العانى. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم دە وسى.

شىنىن قۋعاندا، بۇل كۇلەتىن ەمەس، جىلايتىن جاعداي. ويلاپ كورىڭىزشى، قازاقتىڭ قازاق تىلىندە سويلەگەنىنە قۋانىپ وتىرعانىمىزدىڭ ءوزى قاسىرەت ەمەس پە؟! اكە-شەشەسى قازاق، قازاقستاندا تۋىپ-وسكەن ديماش  قازاق تىلىندە سويلەمەگەندە، كىمنىڭ تىلىندە سويلەۋى كەرەك؟ اقيقات اششى بولسا دا ايتايىق، ورىس تىلىندە سويلەۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ەتىمىز دە، قۇلاعىمىز دا سوعان ۇيرەنگەن. يدەيامىزعا دا سول سىڭگەن. ويتكەنى، قازاق ورىس تىلىندە سويلەسە، قالىپتى قۇبىلىس رەتىندە قابىلداۋدى شەتەلدەگى قازاقتارعا قازاقستاننىڭ قاراپايىم حالقى ەمەس، بيلىك باسىنداعىلاردىڭ ءوزى ۇيرەتكەن.

قازاقستاندا مىڭ جەردەن «قازاق ءتىلى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى» دەپ ايتىلعانىمەن، بيلىك باسىنداعىلاردىڭ شەكارا اسىپ، شەتەلگە بارسا، ورسىشا سايرايتىن ادەتى مە بىلمەيمىن، ايتەۋىر قىتايعا كەلگەن قازاقستان مانساپتىلارىنىڭ رەسمي كەزدەسۋلەردە قازاقشا سويلەگەنى نەكەن-ساياق قانا.

قاي ءبىر جىلى اسەت يسەكەشەۆ پرەمەردىڭ ورىنباسارى مىندەتىن اتقارىپ تۇرعان كەزدە، قىتايدىڭ ءۇرىمجى قالاسىندا وتكەن ۇلكەن جيىنعا قاتىسىپ، شينجاڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى ولكەسىنىڭ باسشىلارىمەن رەسمي كەزدەسۋ وتكىزدى. كەزدەسۋ بولاردان ءبىر ساعات بۇرىن مەنىڭ قىتاي ارىپتەستەرىم بىرنەشە قازاق جۋرناليستەرىن ارناۋلى شاقىرىپ، وزدەرىنىڭ قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندىكتەرىن ايتىپ، اۋدارماشى بولۋىمىزدى (جۋرناليستەر ارا) ءوتىندى. مەن «ماقۇل» دەپ بارۋىن بارسام دا، «قازاقستان شەنەۋنىكتەرى ورىسىشا سويلەپ، جەرگە قاراتپاسا بولدى عوي» دەپ قىلپىلداپ تۇر ەدىم، مولشەرىم قاتە كەتپەپتى، يسەكەشەۆ سالعان جەردەن ورىسشا سويلەپ «وتىرعىزىپ» كەتكەنى بار.

كەلەسى جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمنىڭ ورىنباسارى ەرلان تەكەشوۆ ءۇرىمجى قالاسىندا وتكەن فورۋمعا كەلدى. ءبىز عانا ەمەس، قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەردىڭ ورىسشا سويلەيتىنىنە ەتى ۇيرەنىپ قالعان قىتايلار دا بۇل جولى، ورىس تىلىنەن قىتاي تىلىنە اۋداراتىن اۋدارماشى دايىنداپ قويىپتى. بىراق ءسوز كەزەگى كەلگەندە ەرلان مىرزا تازا قازاق تىلىندە سويلەي جونەلگەندە، قىتايلاردىڭ قاپەلىمدە قازاقشاعا اۋداراتىن ادام تاپپاي، قاتتى ساسقانىن كوزىمىز كوردى.

«قازاق پەن قازاق قازاق تىلىندە سويلەسسىن» دەپ نۇرسۇلتان نازارباەۆ تالاي مارتە ايتىپ، «قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ» تۋرالى جوبا-جوسپارلار ءجىتى جاسالعانىمەن، سونى الدىمەن قازاقستاننىڭ بيلىك باسىنداعىلاردىڭ ءوزى ەسكەرمەيدى ءارى اتقارمايدى. قازاقستاندا، وتباسىندا، ءتۇرلى كەزدەسۋدە، قوعامدىق ورتادا ورىسشا سويلەگەنى ازداي، شەتەلدەردەگى رەسمي كەزدەسۋدە دە ورىسشا سويلەيتىنىن عالامتوردان دا كوپ كوردىك. سولاي بولعاندىقتان دا، شەتەلدىكتەر قازاقستان باسشىلارىن قابىلداعاندا «اتى قازاق، ءتىلى ورىس» دەپ ورىس ءتىلىن بىلەتىن اۋدارماشى دايىندايتىن سەكىلدى. قازاق ءتىلى قازاقتاردىڭ وزدەرىنە كەرەك بولماسا، جات جۇرتقا كوك تيىندىق قۇنى بار ما؟! شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ ديماشتىڭ قازاقشا سويلەگەنىنە جۇرەگى جارىلا قۋاناتىن سەبەبى وسىندا. «شەنەۋنىكتەر ديماشتان ۇيرەنسىن» دەپ وتىرعانىمىز دا سودان.

اتاجۇرت اڭساعان

«The Qazaq Times»