Dimaş Qwdaybergen

Qıtaydağı Hunan telearnasınıñ «Men änişimin» telejobası bastalğalı iisi Qazaqtıñ ğana emes, düyim Qıtaydıñ añsarı atalğan jobağa qatısqan Qazaqstannıñ jas änşisi Dimaş  Qwdaybergenge audı. Olay deytinimiz, bayqaudıñ basında-aq, öziniñ tañğajayıp darınımen düyim jwrttı dür silkindirgen Dimaştı Qıtaylar «Täñir özi nazarına alğan änşi» dep bağalap, talantına tamsana tañday qaqqanı ras. Tipti, biılğı «Men änişimin» jobasınıñ jwldızın jarqıratıp, tanımaldığın arttıra tüsken de sol –  Dimaş ekeni jasırın emes.

Ärine, bwğan quanbağan qazaq joq. Tek Qazaqstandağı qazaqtar ğana emes, töñirektiñ tört bwrışındağı qandastar Dimaştıñ tileuin tilep, taqımın qıstı. Qazaqtıñ bir wlı millyardtar elindegi tıñdarmandardı tamsandırıp, saltanattı sahnasın dür silkinitip jatsa, nege quanbasqa?!.

Deytwrğanmen, Dimaştıñ ülken sahnada dürildetip än salğanı bwl ğana emes edi. Änşi Mayra Mwhamedqızınıñ 1997 jılı Portugaliyada ötken bayqauda bas bäygeni alıp kelgenin körmegen, bilmegen janday ünsiz qalıp, 1998 jılı Reseyde ötken Çaykovskiy atındağı bayqauda üşinşi orındı alıp kelgende ğana twtas Qazaqstan dür silikingeni siyaqtı, bwdan bwrın da birneşe bayqaudıñ bas jwldesin jeñip alğan Dimaştı Qıtaydıñ jay bir telejobasına qatısqan kezde ğana jaña körgendey japırlağanımız qay sasqanımız sonda?!  Qıtaydıñ işinara tanımal änşileri qatısqanı bolmasa, käsiptik twrğıdan «Slaviyan bazarı» bayqauınıñ mañın körmeytin «Men änşimin» jobasınıñ Dimaştı, eñ äueli qazaqqa qayta tanıstırğanına külkiñ keledi. Odan da külkilsi, Dimaştıñ «Men änişimin» jobasında qazaqşa söylegenine şeteldegi qazaqtardıñ äserlenip, közderine jas alğanı. Meniñ aytayın degenim de osı.

Şının quğanda, bwl kületin emes, jılaytın jağday. Oylap köriñizşi, qazaqtıñ qazaq tilinde söylegenine quanıp otırğanımızdıñ özi qasiret emes pe?! Äke-şeşesi qazaq, Qazaqstanda tuıp-ösken Dimaş  qazaq tilinde söylemegende, kimniñ tilinde söyleui kerek? Aqiqat aşı bolsa da aytayıq, orıs tilinde söyleui kerek. Bizdiñ etimiz de, qwlağımız da soğan üyrengen. Ideyamızğa da sol siñgen. Öytkeni, qazaq orıs tilinde söylese, qalıptı qwbılıs retinde qabıldaudı şeteldegi qazaqtarğa Qazaqstannıñ qarapayım halqı emes, bilik basındağılardıñ özi üyretken.

Qazaqstanda mıñ jerden «qazaq tili Qazaqstannıñ memlekettik tili» dep äytılğanımen, bilik basındağılardıñ şekara asıp, şetelge barsa, orsışa sayraytın ädeti me bilmeymin, äyteuir Qıtayğa kelgen Qazaqstan mansaptılarınıñ resmi kezdesulerde qazaqşa söylegeni neken-sayaq qana.

Qay bir jılı Äset Isekeşev prem'erdiñ orınbasarı mindetin atqarıp twrğan kezde, Qıtaydıñ Ürimji qalasında ötken ülken jiınğa qatısıp, Şinjañ wyğwr avtonomiyalı ölkesiniñ basşılarımen resmi kezdesu ötkizdi. Kezdesu bolardan bir sağat bwrın meniñ qıtay äriptesterim birneşe qazaq jurnalisterin arnaulı şaqırıp, özderiniñ qazaq tilin bilmeytindikterin aytıp, audarmaşı boluımızdı (jurnalister ara) ötindi. Men «maqwl» dep baruın barsam da, «qazaqstan şeneunikteri orısışa söylep, jerge qaratpasa boldı ğoy» dep qılpıldap twr edim, mölşerim qate ketpepti, Isekeşev salğan jerden orısşa söylep «otırğızıp» ketkeni bar.

Kelesi jılı Şığıs Qazaqstan oblısı akimniñ orınbasarı Erlan Tekeşov Ürimji qalasında ötken forumğa keldi. Biz ğana emes, qazaqstandıq şeneunikterdiñ orısşa söyleytinine eti üyrenip qalğan qıtaylar da bwl jolı, orıs tilinen Qıtay tiline audaratın audarmaşı dayındap qoyıptı. Biraq söz kezegi kelgende Erlan mırza taza qazaq tilinde söyley jönelgende, qıtaylardıñ qapelimde qazaqşağa audaratın adam tappay, qattı sasqanın közimiz kördi.

«Qazaq pen qazaq qazaq tilinde söylessin» dep Nwrswltan Nazarbaev talay märte aytıp, «qazaq tiliniñ märtebesin köteru» turalı joba-josparlar jiti jasalğanımen, sonı aldimen Qazaqstannıñ bilik basındağılardıñ özi eskermeydi äri atqarmaydı. Qazaqstanda, otbasında, türli kezdesude, qoğamdıq ortada orısşa söylegeni azday, şetelderdegi resmi kezdesude de orısşa söyleytinin ğalamtordan da köp kördik. Solay bolğandıqtan da, şeteldikter Qazaqstan basşıların qabıldağanda «atı qazaq, tili orıs» dep orıs tilin biletin audarmaşı dayındaytın sekildi. Qazaq tili qazaqtardıñ özderine kerek bolmasa, jat jwrtqa kök tiındıq qwnı bar ma?! Şeteldegi qazaqtardıñ Dimaştıñ qazaqşa söylegenine jüregi jarıla quanatın sebebi osında. «Şeneunikter Dimaştan üyrensin» dep otırğanımız da sodan.

Atajwrt Añsağan

«The Qazaq Times»