ەردوعاننىڭ بيلىكتە قالۋى مەن كەتۋىن شەتەلدەگى سايلاۋشىلار شەشە مە؟

تۇركيادا ەكى كۇننەن كەيىن، ياعني، 24 ماۋسىم كۇنى پرەزيدەنتتىك جانە پارلامەنتتىك سايلاۋ وتپەك. شەتەلدىك اقپارات كوزدەرىنىڭ مالىمەتىنشە، شەتەلدە تۇراتىن تۇركيالىق سايلاۋشىلار بۇل رەتكى سايلاۋ ناتيجەسىنە ۇلكەن اسەر ەتپەك. ايتالىق، پرەزيدەنت رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ بيلىكتە قالۋى نەمەسە كەتۋىندە شەتەلدەگى داۋىس بەرۋشىلەر ۇلكەن ءرول اتقارماق.

تۇركيانىڭ پرەزيدەنت جانە پارلامەنت سايلاۋىنا 59,4 ملن ادامنىڭ داۋىس بەرۋ قۇقىعى بار. ال ولاردىڭ 3 ميلليوننان استامى شەتەلدە تۇرادى. گەرمانياداعىيا تۇركيا ازاماتتارىنىڭ 1,4 ملن ادام داۋىس بەرۋگە قۇقىلى. فرانتسيادا 340 مىڭ، نيدەرلانديادا 250 مىڭ، اۆستريادا 105 مىڭ، ۇلى بريتانيادا 100 مىڭ داۋىس بەرۋگە قۇقىلى تۇرىك ازاماتى تۇرادى.

بۇل رەتكى سايلاۋدا ەردوعان قايتالاي جەڭىسكە جەتەر بولسا، ونىڭ بيلىك قۇزىرەتى كەڭەيە تۇسپەك. سەبەبى، بىلتىر كوستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزۋ رەفەرەندۋمى ءوتىپ، پرەزيدەنتى ۇكىمەت پەن بىرگە مەملەكەت باسشىسى بولىپ قالدى. انىعىن ايتقاندە، رەجيم پارلامەنتتىك باسقارۋدان، پرەزيدەنتتىك باسقارۋعا وزگەرتىلدى. جاڭا قابىلدانعان اتا زاڭ (كونستيتۋتسيا) بويىنشا، اسكەري شەندىلەردىڭ قۇقىعى بۇرىنعىدان كورى شەكتەۋلەرگە ۇشىرادى جانە رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ بيلىگىن 2029 جىلعا دەيىن جالعاستىرا الۋىنا جول اشتى. ەكى كۇننەن كەيىنگى سايلاۋدا جەڭىپ شىقسا، ەردوعان بەس جىلدان ەكى كەزەك ەل باسقارۋىنا بولادى.

شەتەلدەگى تۇركيا ازماتتارى وتكەن اپتادان باستاپ داۋىس بەردى. گەرمانيادا 1,4 ملن تۇركيالىق تۇرادى. ءبىر اپتادان بەرى گەرمانياداعى تۇركيا ەلشىلىگىنىڭ الدىندا ادام اياعى ۇزىلگەن جوق. بۇل وسى ەلدەگى تۇكريالىق ازاماتتاردىڭ بەلسەندى داۋىس بەرىپ جاتقانىن كورسەتەدى. گەرمانياداعى داۋىس بەرۋشىنىڭ ءبىرى BBC تىلشىلەرىنە: «ەردوعان 16 جىلدان بەرى بيلىك جۇرگىزىپ كەلەدى. ءبىز ودان شارشادىق. بىزگە دەموكراتيا مەن ءسوز بوستاندىعى كەرەك»، – دەگەن پىكىرىن ايتقان. بىراق، داۋىس بەرۋشىلەر اراسىندا: «رەجەپ تايىپ ەردوعانعا داۋىس بەردىم. ول ەلدە ۇزاق جىل بيلىك جۇرگىزدى جانە ەل ءۇشىن كۇيىنەدى»، – دەگەن پىكىرلەر دە كەزدەسەدى. قازىر شەتەلدەگى داۋىس بەرۋ ورىندارىندا قاۋىپسىزدىك شارالارى كۇشەيتىلگەن. ءار ءبىر داۋىس بەرۋشى داۋىس بەرۋدىڭ الدىندا قاتاڭ تەكسەرۋدەن وتەدى.

ەۋروپا ەلدەرى مەن تۇركيا اراسى سوڭعى كەزدە سالقىنداي ءتۇستى. تۇركيادا جۇزەگە اسپاي قالعان اسكەري توڭكەرىستەن كەيىن كەيىن، اۋقىمدى جازالاۋ شارالارى جۇرگىزىلىپ، توڭكەرىسكە قاتىسى بار دەگەن كوپتەگەن ادام قۋدالاۋعا ۇشىرادى. باتىس ەلدەرى بۇعان ادامدىق قۇقىق پەن دەموكراتياعا قايشى ارەكەت رەتىندە ءۇن قاتتى. ال، ەلدەگى كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزۋ رەفەرەندۋمىن، ەردوعاننىڭ اۆتوكراتياعا قۇلشىنىس جاساۋى دەپ باعالادى. بىراق، بۇنداي سىندار مەن قىسىمعا انكارا بيلىگى دە تەڭدەي جاۋاپ قايتارىپ، ايىپتاۋ، سىنداۋ ارەكەتتەرىندە ايانىپ قالمادى. قالاي دەسەك تە، ەكى كۇننەن كەيىن تۇركيا ۇكىمەتى مەن حالقى ءۇشىن ماڭىزدى وزگەرىستەردىڭ شەشىمى شىققالى تۇر.

 “The Qazaq Times”