تاريح سولقىلىنان سولىعى باسىلماعان، وعان قوسا وتارلىق قامىتىنان سۇلدەرى قۇرىعان قازاق جان-دۇنيەسىنىڭ سەرپىنى ۇلت رەتىندە ىشكى مەندى تابۋدا عانا قالسا كەرەك. بىراق، مۇلدە جاڭا (انىعىندا مۇلدە بوتەن) قالىپتانعان بۇگىنگى ۇرپاق بۇل «مەندى» قالاي مەنشىكتەپ، «ءبىزدىڭ قادىمعى قالىبىمىز وسى ەدى» دەپ تاپ باسىپ بوگەنايىن قالاي تانىماق؟! تۇتاس قوعام، «ول»، «ولار»، «ولاردىڭ» دەگەن ۇعىمداردى تۋ ەتىپ كوتەرىپ، تۇراننىڭ تامىرىنان اجىراپ، مۇلدە باسقا باعىتقا بەت بۇرعاندا، بىرەر تامشى بولسا دا بابا قانى تامىرىن سولقىلداتقان ۇلت پەرزەنتتەرى تۇنەككە شىراق بولىپ جاعىلدى.
بەرىسى «الاش» پەن ابايدان، ارىسى التى الاشتان، ءتۇبى تۇركىدەن جالعانعان ەسىل جولدى، دالا دانىشپاندىعىنىڭ ءىزىن وشكىندەگەن سۇرلەۋىنەن جازباي تانىعانداردىڭ سوڭعى بۋىنىندا سەرىكبول قوندىباي، تالاسبەك اسەمقۇلوۆ، اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆ، تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ، ءامىرحان بالقىبەك، تاعى باسقا ازداعان ادامداردى اتاۋعا بولار ەدى. نەبىر الىپ اعىمدار ۇلتىمىزدىڭ ساناسىنا سەڭدەي سالماقپەن كەلىپ سوعىلىپ، ۇلت رۋحانياتى تەڭسەلىپ تۇرعاندا، سونىڭ ءبارىن سيىرىپ، تۇراننىڭ تەلەگەي ءىلىمىن ۇلىق ۇستاپ كوتەرىپ، «تەگىڭە ءۇڭىل، تەرەڭىڭە بويلا» دەپ ۇران سالعان-دى. بۇگىن مىنە سول قاتارعا تاۋەلسىزدىك جىلدارىنىڭ ءتول بۋىنىنىڭ وكىلدەرى كەلىپ جالعانىپ، كوزقاراقتى، ۇلت تاعدىرىنا بەيجاي قارامايتىن قاي ءبىر قازاق بالاسىن دا قۋانتىپ جاتقانى بار.
وسى قاتاردا «ول»، «ولار» سەكىلدى بىتپەيتىن وزگەگە بوي ۇرعىش تانىمدارعا قارسى، «مەن» ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن اقىن، كوركەمسوزگەر (پۋبليتسيست), ابايتانۋشى، الاشتانۋشى ىقىلاس وجايۇلىنىڭ ولەڭدەرىن سايت وقىرماندارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز. وتكەن مەن بۇگىنگە، بۇگىن مەن بولاشاققا، ءولىم مەن ومىرگە، ءتىپتى قۇدايعا دا قازاق كوزىمەن قاراۋ – انە سول «مەن»-ءنىڭ سۇيەگىنەن. بۇل تۇرعىدا ىقىلاس وجاي ولەڭدەرى سانامىزداعى وشكىن ويلاردى جاڭعىرتادى دەپ ويلايمىز.
تاريح
بوكەن جون، بورتە قىراتتار استىندا
شوپتەرمەن جابىلعان،
اقسوڭكە سۇيەكتەر سويلەيدى،
نە تۇيدىك ارۋاقتار زارىنان؟!
مەنىڭ تاريحىم – اپ-اششى، كۇپ-كۇرەڭ،
سەبەبى ول، انامنىڭ جاسىمەن،
اتامنىڭ قانىمەن جازىلعان.
قاريا قىراتتار سويلەيدى كۇڭىرەنىپ،
قوبىزدىڭ تىلىمەن،
ءبىر اۋەن تالىقسىپ جەتەدى قۇلاققا
تورعىن جەل ۇنىمەن.
قان بوككەن دالامنىڭ قايعىسىن سەزەمىن،
جىلقىنىڭ جالى مەن جۋساننىڭ بۇرىنەن.
قايران، قابىلان بابالار
باسىنىڭ ىشىندە كۇن جانىپ،
شۋاعى جۇزىنەن بايقالعان.
ورحوننىڭ كوك ءمارمار تاسىنا كەرتىلىپ،
ەرلىگى ايتىلعان.
ءتۇز جۇرەك، تاۋ مىنەز تۇركىنىڭ
استىندا قارا جەر تەڭسەلىپ،
اۋىزىندا كوك اسپان شايقالعان.
ويحوي، ورحوننىڭ جازۋى،
سەن ەدىڭ راسى –
بابامنىڭ جادىگەر مۇراسى.
تامىرىمدا كۇركىرەپ اعاتىن،
قايدا سول كوك تاستىڭ كوگىلدىر دۇعاسى؟!
كوگىلدىر دۇعامدى
كەۋدەمە كىسىنەتىپ،
بوزدادىم زارلى ۇنمەن،
بوزدادىم قازاقى تاعدىرمەن.
ءسويتتىم دە،
جىلقىنىڭ يىسىندەي بۇرقىراپ،
تۇلپاردىڭ توستاقتاي كوزىندە
تۇڭعيىق شەر بولىپ قالدىم مەن.
قىزىل مەن كوك
تاقسىر تاريح
تۇسىنەر بولساڭ، مۇڭىمدى ءىش،
ارىمدى مەنىڭ
يتاياق ەتتى قىزىل كۇش.
شاڭىراعىمنىڭ كۇلدىرەۋىشىنە قان جۇقتى
كەرمەكتىڭ ءدامى،
جەندەتتىڭ ءيسى
قىزىل ءتۇس.
داۋىرلەر تۋسا،
دۇمشە ءبىر ويلار كونەرىپ
كەتەتىن ەدى،
كەتپەي-اق قويدى نە دەلىك؟
تاڭەرتەڭ تۇرسام...
وسى ءبىر بوياۋ و، توبا،
و، توبا-اي دەشى
قۇبىلدى كەنەت كوگەرىپ.
«اتتانداپ» اقتى
قىزىلدار قۋدى باسىندا،
وڭدەگى كەرمەك
وزگەرمەي جەتتى عاسىرعا.
وراق پەن بالعا
بۇركىت پەن كۇنگە اۋىستى،
اۋىسقان ەكەن،
ازاتتىق دەگەن وسى ما؟!
ەسى ساۋ ادام
ەركىندىك دەي ما مىنانى،
كوزىڭە قايعى
كول بولىپ سوندا تۇنادى.
ازاتپىن دەيسىڭ اۋانى جۇتىپ
ال سوندا...
اۋادان نەعىپ اباقتى ءيسى شىعادى.
ابستراكتسيا
(نەمەسە تورتتاعان)
***
قارۋ تۇر قاسقايىپ...
ءتىل قاتىپ وتكەن شاق ىزىنەن.
اعارعان شاشتاردىڭ ازابىن وقىدىم
قانجاردىڭ قىلپىعان جۇزىنەن.
***
جارقىلى جانىڭدى قاق تىلگەن
عاشىقتىق – سول دەرتتىڭ جاراسى.
مەن بىلسەم، ەكەۋى
تامىرلاس، تىم جاقىن
قىز بەنەن قىلىشتىڭ اراسى.
***
قىركۇيەك...
قايتقان قۇس سورابى
مەنىڭ دە كەپ ەدى ۇمتىلعىم،
توستاققا تۇندىرىپ ۇسىندى قۇداشا
ءبىر جۇتىم اققۋدىڭ سۇڭقىلىن.
***
تۇنىمەن ءتۇس كوردىم
انامنىڭ داۋىسىن تانىدىم.
تاڭەرتەڭ سول ءتۇستىڭ...
كوزىمنەن كورپەگە توگىلگەن
تاۋىپ الدىم مامىعىن
***
قۇدايدىڭ قۇدىرەتى ادام ارقىلى كورىنەدى...
ء(ماشھۇر-ءجۇسىپ)
ءتاڭىردىڭ ءتىلى بار...
ءبىز كەتتىك كيەلى ىلىمنەن.
ساۋال كوپ سانادا
ساۋساقتاي بۇگىلگەن.
قۇدايدىڭ بار-جوعى
بايقالار كەۋدە دە
قانداعى ۇجداننىڭ
قاراساق نىلىنەن.
دۇنيە تىلسىمدى
وزگەشە كورۋگە
ءومىرىم ۇمسىندى.
سول مەزەت...
ابايدى ساباعان قامشىنىڭ
قايىرا ءدۇر ەتىپ
قانىمنان ەستىلدى سۋسىلى.
«اللاعا» اينالۋ...
وسى جول – انىق-تى.
قورقۋدا قۇداي جوق
سۇيگەندە جارىقتى.
تەڭ تۇرىپ تىلدەسەر
جەتىلگەن جان تاپپاي
قۇداي دا «قۇلدار» مەن
«كۇڭدەردەن» جالىقتى...
***
سىبىزعى سۇڭقىلى
كەۋدەمنەن كۇي ءورىپ.
سول ءۇننىڭ يسىنە
جانىم تۇر سۇيەنىپ.
***
قىركۇيەك قۇستاردى
اكەتسە كوتەرىپ...
تۇنىمەن شىعادى
جاپىراق جوتەلىپ.
***
ءوزىڭدى جارىعىم
كورگەن دە كەزىگىپ،
مەن تۇگىل كولەڭكەم
كەتەدى ەزىلىپ.
***
«ايەلدەن ەر ارتىق...»
ءسوز بە وسى اتالى؟
بولعاندا قايتەر ەك
ايەلدىڭ ساقالى.
***
ار ۇيات قوس عاشىق
كەتتى ولار سۋىنىپ...
اقشامدا ار تۇردى
اعاشتا بۋىنىپ.
***
ءتۇن سۋىق، باتىستان
سوعىپ تۇر ۇسكىرىك
كۇن ەرتەڭ قالادى-اۋ
تەرەكتەر تۇشكىرىپ.
مەتافيزيكا
ءتاندى تاستاپ
ۇزاپ شىقسام وزىمنەن،
بوستاندىقتى...
سوندا عانا سەزىنەم.
قىزىل راۋشان قاۋىزىنا قوناقتاپ،
قارار ما ەدى دۇنيەگە ءبىر مەزەت
كوبەلەكتىڭ كوزىمەن؟
بايتاق دالا
شىق تىلىنە ەلتىگەن،
ادام تايعان
ادالدىقتىڭ سەرتىنەن.
قولدار ۇزگەن
گۇل -عۇمىردىڭ قايعىسىن
كوبەلەكپىن
قاناتىمەن جەلپىگەن.
***
«قۇداي ءولدى...»
(ف.نيتسششە)
I
اقىل-ەسىڭ ازابىنان تانارداي
ءبىر كەرمەك بار...
ىشكە تۇسكەن،
وي، اللا-اي،
جان شىجعىرعان سول كەرمەكتىڭ ورتىنەن
توبە شاشىم لاپ ەتىپ جانارداي.
سولقىلداتىپ سول كەرمەكتىڭ اپتابى،
نەگە مەنى قياناتىنا قاقتادى؟
مەن قۇدايعا ۇمسىنىپ ەم كورمەككە
كورسەتپەدى...
كۇلدىبادام سانامنىڭ
ايعىز-ايعىز ساتپاعى.
مىنا دۇنيە بار بولعانى مەيىرىم
ءبىر سىڭعىرى جۇماققا پار كۇلكىنىڭ.
قارا تاستا ءتىل قاتادى ەلجىرەي
جولداعاندا جۇرەگىڭنىڭ ءۇلپىلىن.
II
قۇداي ولگەن،
سايتان جەڭگەن،
عۇمىر ەمەي نەمەنە –
ار مەن ۇجدان جۇقاناسى
تابىلماسا دەنەڭدە.
جاراتقاننىڭ جامالى – ۇجدان،
ول تۇرماسا قۇداي جوق.
سول جۇپاردى ىشكە بۇرىككەن،
جۇرەك – ءمولدىر تەرەزە.
باقي – تامىر،
ءپاني – تاعدىر،
عۇمىر – اققان ءبىر وزەن.
سول وزەننەن ىشسەمداعى
ءبىر قانبادى كەنەزەم.
جۇماق،
توزاق،
ىشىمدە ەكەن،
ىسىمدە ەكەن ول مەنىڭ
كورە المادىم كىر شالعان سوڭ،
كەۋدەمدەگى تەرەزەم.
قوڭىر
(ق.جانتىلەۋوۆكە)
قوڭىر-قوڭىر تاۋلاردىڭ
قولتىعىنان قوي ءورىپ،
قوڭىر ءۇيدىڭ ىشىندە
قوڭىر سالقىن وي ءورىپ،
ماڭىراۋىق ماڭدايىم
وي دۇرەتىپ نەشە مىڭ
جاسىل ماڭداي قىراتتان
جاسىل ءسوز بوپ ەسەمىن.
جاسىل ويىم ساز ەدى
جازيرالى جانى ىزگى،
قوڭىر سازعا گۇل اتقان
قارا تاستىڭ قاۋىزى.
قايتقان قۇستىڭ قاڭقىلىن
وزەگىنە تولتىرىپ،
تىرنا جىلىك، ءتورت ويىق
سۇڭقىلدايدى سىبىزعىم
اسپان اڭقىپ اۋىزى.
مەن وسىلاي اڭقىدىم
قوس ىشەككە قوندىرىپ،
قوڭىر قازدىڭ قاڭقىلىن.
سولقىلداتىپ كۇي شالعان
ءاي، شالدار-اي، شالدار-اي
سەزىم كەشىپ نەشە مىڭ
كەرەگەنىڭ استىنان
كۇي تۇنادى كۇمبىرلەپ
ەرنەۋىنە كەسەمنىڭ.
كىم تۇسىنەر كۇي ۇقپاي،
بۇل ءپانيدىڭ بايانىن،
كۇيمەن بىرگە جوڭكىدىم،
جەرگە تيمەي اياعىم.
جان ەرىگەن سول ساتتە
ماڭدايىمنان كۇن شىعىپ،
تاڭدايىمدا اي تۋىپ،
كۇي كىلكىگەن كەسەمدى
ۇرتتاپ-ۇرتتاپ قويامىن.
قايدا كەتتى سول شاعىم
قوڭىراۋلى قوڭىر ءۇن؟
قوڭىرىمدى جوعالتىپ،
تاس كوشەنى تورىدىم.
جاڭبىرىنا جاناردىڭ
ومىراۋىم بويالىپ.
قايناي-قايناي قاڭسىدى
الپىس ەكى تامىرىم.
توعىز پەرنە بەتىنەن
تولقىپ سوققان سامالمىن،
تولقىن-تولقىن سامال بوپ،
ساعاسىنان اعامىن.
قوس ىشەكتىڭ ۇستىنە
قۇس داۋىسىن جۋساتقان،
سەن امان بول، قوڭىر ءۇن
سەن امان بول، شاناعىم!
ءولىم
جالعانشىعا كەلمەي باق،
كەلسەڭ بىراق ولمەي باق.
(قورقىت)
جان مەنەن ءتان وزگەرگەنمەن ءار كۇيگە،
ءومىر-ءولىم تۇتاس ۇعىم، ارينە.
ءتىرى بولۋ تىرلىك كەشۋ ەمەس ول،
«ولگەندەر كوپ» ءومىر سۇرگەن پانيدە.
كەلۋىڭ مەن كەتۋىڭنىڭ تىنىسى
ىشىڭدە ەكەن، سەزسەڭ سونى دۇرىسى.
ءومىر دەگەن – ءوز اقىلىڭ، ءوز ويىڭ،
ءولىم سونىڭ ازابى مەن جەمىسى.
ءوز كەۋدەمدە توزاق پەنەن جۇماعىم،
ءوز شۇعىلام...
قيامەتتە شىعار كۇن.
ءولىم مەنىڭ ءوزى ىشىمدە شايقالىپ
تۋعىزادى...
تۇپكى سانا تۇراعىن.
قابىرمەنەن قورقىتادى كور موللا،
كوردىڭ قاشان كوز بىتەدى ورنىنا.
باحي مەكەن
جان جارالعان جەرۇيىق،
جەرۇيىعىن اڭسامايتىن ەر بار ما.
عاقىل ءتۇسىپ عارىشتاعى ءبىر حاھتان
ءوز بەتىڭمەن ءومىر ءسۇر دەپ ءتىل قاتقان...
سول جۇمباقتىڭ كىلتىن سالدى كەۋدەگە،
قۇداي ءبىزدى قۋعان كۇنى جۇماقتان.
كەۋدەڭدەگى حيكمەتپەن ويلان شىن
كىسىلىكتىڭ كىلتىن تىعىپ
قويعان كىم؟
ادامداعى اقيقاتتىڭ جاۋابىن...
كوردەن ىزدەپ
كورگە اينالعان قايران «ءدىن».
جالقى ومىرگە جالعىز رەت كەلگەسىن،
جاننىڭ نۇرى
جارقىراسىن سونبەسىن....
اجال مەنى الداپ سوقپاق
ءتايىر-اي...
تاپقان ەكەن «ولتىرەتىن» پەندەسىن.
قارت قورقىتتىڭ قازىنالى قويىنى
ءبىر ۇرەيدەن ايىرادى بويىڭدى.
ونەر، بالكىم،
الداپ كەتۋ اجالدى
ءومىر، بالكىم،
ولمەي قالۋ ويىنى.
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى
ورتالىق ازيا: تاريحي، ساياسي جانە ەكونوميكالىق مۇددەلەر اياسىندا
قىرعىزستاندا تاۋەلسىز Kloop باسىلىمىنىڭ قىرعىز تىلىندەگى سايتى بۇعاتتالدى
رەسەيدىڭ دونەتسك وبلىسى كونستانتينوۆكا قالاسىنداعى بازارعا شابۋىلىنان 16 ادام قازا تاپتى
سادىر جاپاروۆ ىستىقكولدەگى ءتورت پانسيوناتتى وزبەكستانعا بەرۋ سەبەبىن ءتۇسىندىردى
پيگوجيننىڭ «ۆاگنەر» توبى ماسكەۋ تۇبىنە كەلىپ شەگىنىپ كەتتى
