مەنىڭ قازاقستانىم
تىعىرىققا تىرەپ تىزگىنى اۋىر كۇن،
امالدى بارلىق شەكتەدى.
قۇدايدىڭ ءىسى-اۋ، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ،
توز-توز بوپ، تاراپ كەتكەنى.
كوزىنىڭ جاسىن تالايلار توگەر،
كىندىگىن ەلدەن ۇزگەندە.
كوشكەن ەل ارتقا قارايلاي بەرەر:
«قايىرلى بولسىن سىزدەرگە...».
باتاسى قابىل، شىركىن، كەرەمەت،
داريالار ەدى-اۋ سالالى.
ايبىندى شالدار ءبىر-ءبىر توبە بوپ،
ارتىندا قالىپ بارادى.
تاعدىرى شىقسا تەبەگەن بولىپ،
كىمنىڭ بار دەيسىڭ امالى؟
ارناعا سىيماس ءور ولەڭ بولىپ،
تولەگەن قالىپ بارادى...
قوشتاسىپ كوپپەن باۋىرىڭ بولعان،
ەسىڭدى ارەڭ جيارسىڭ.
تالاي جىل جانعا ءدارۋىڭ بولعان،
ءامۋدى قايتىپ قيارسىڭ؟
تەڭسەلىپ ءبىر ءسات، جىن قاققاندايسىڭ،
تۇنەرىپ، ءۇنسىز توڭىرەك.
...ءاي، بىراق بارىپ، كىمگە ايتقاندايسىڭ:
— قازاقتىڭ بۇل دا جەرى! — دەپ.
اتامەكەنگە سوزىلدى كوشىڭ،
ءتاڭىرىم ءوزى جەبەيدى.
قازاقتىعىڭدى ءوزىڭ بىلەسىڭ،
«ورالمان» دەسە دە مەيلى...
...بارار دا پەندە شاھارعا ون سان،
شاقىرىپ جاتسا قيىرلار.
اتىراۋ، اقتاۋ، ورالعا بارساڭ،
باس تىرەپ بارار ءۇيىڭ بار.
ءاربىر ءۇي — مەنىڭ ۇزىك ارمانىم،
اۋىلداستارىم — ءسوز-دەستەم.
اقتوبە مەنەن قىزىلوردانىڭ،
تۇرعىنى بولىپ كەزدەسكەن.
وتكىزەر ەردى تالابى وتكەلدەن،
قۇت مەكەن بولىپ باسقا وتاۋ.
حات جازار فب، م-اگەنتتەرمەن،
الماتى، تاراز، كوكشەتاۋ.
اياق جەتپەگەن قالا قالدى ما؟
بار بولسا، ول دا تاۋسىلار...
استانا، شىمكەنت، قاراعاندىدا،
ءبىزدىڭ ۇلداردىڭ داۋسى بار.
«تانىماي، تۇرمىن، كىم...» — دەسەم، اعام،
«مۇنى دا، ءىنىم، ءبىل» — دەيدى.
ءبىزدىڭ اۋىلدان بىرنەشە بالا،
سولتۇستىك جاقتا ءجۇر دەيدى.
اينالايىندار، بارلىعى دا ەندى،
(ايتايىن مۇنى توبا عىپ),
كەتىگىن تاۋىپ ماڭگىلىك ەلدىڭ،
كىرپىش بوپ جاتىر قالانىپ.
ۇيىرگە قوسىپ از ارىستاندى،
تيگىزگەن كوككە توبەمدى.
وسىناۋ بايتاق قازاقستاندى،
مەنىكى دەمەي كور ەندى!
شاڭىراعىڭدى كوتەرگەن مىڭ-سان،
ۋىقتىڭ مەن ءبىر باۋىمىن.
مەن دە ۇزىلمەسپىن، سەن امان تۇرساڭ،
قازاقستانىم — اۋىلىم!
ءولىارا
كوپ بوپ اۋرە-سارساڭى،
بويدا قالماي تۇك دارمەن،
قىس شارشادى، شارشادى،
ارسا-ارساسى شىقتى ابدەن.
قويار ءالسىز ىشقىنىپ،
وي كوبەيەر مۇندايدا.
بوران بولىپ ىسقىرىپ،
بيلىك ايتار كۇن قايدا؟!
اي، ءماز ەمەس جاعدايى،
ىشتەي ءبارىن توپشىلار.
ايقايلاسا، ايقايى،
جىلاعانداي بوپ شىعار.
كىمگە ايتادى وكپەسىن،
بەك ۇعادى شال بۇنى، —
قولدان بيلىك كەتكەسىن،
كىمگە ءدارى حاندىعى...
ايتىپ وزەن-كولگە وكىم،
قىزىل سۋ ءجۇر ارالاي.
قاراقوتىر جەر بەتى،
جازىلاتىن جاراداي.
جەرگە توككەن وتىن بار،
كۇنگە قاراپ ەلەڭدەي.
جىلتىرايدى توقىم قار،
«مەن دە ەريمىن» — دەگەندەي.
تاستادى، قىس، قانجاردى،
بىتكەنى مە داۋ ءبىزدىڭ؟
...ە، تاعى دا قار جاۋدى،
اقشا قارى ناۋرىزدىڭ.
بالپاق شىعىپ ءجيى ىننەن،
بەتىنە وپا جاعىپ قىر.
اپپاق بولىپ كيىنگەن،
كوكتەم ەسىك قاعىپ تۇر...
***
نەلەرىڭ بار كوكتەمدە؟!
ۋ-شۋ ەتىپ اۋىل-ەلدىڭ اراسىن،
«كەلمەدى...» دەپ،
«كەشىكتى...» دەپ كىنا ارتىپ.
... اي ديدارىن ءبىر كورۋگە قۇمارتىپ،
جۇرگەندەر كوپ بولعاسىن
بىلگەنى دە باعاسىن.
«ەرتە شىقسام، بالتىرىما سۇقتانىپ،
سىعالاسىپ ەسىكتەن،
كىل ولەڭشى اينالدىرىپ ولەڭگە،
جەڭىلتەك بوپ كورىنبەيىن...» دەگەن دە،
سۇلۋعا اركەز جاراسادى كەشىككەن...
كەشە سۇيگەن اق قار ەندى مەزى ەتىپ...
شىداماي ءسال ىزعارعا.
... ەرتە شىقسا، ءسوز ەتىپ،
ءسال كەشىكسە، ءسوز ەتىپ.
«جاس ون بەستەن اسقاسىن»،
ءسوز ەرەدى، ءا، قىزدارعا؟
ار جاعىنان بوز بۇلتتىڭ،
سىعالاپ تۇر ول دەگەن.
سىبىرلاۋعا دا جەتپەي قاپ باتىلىم،
تەك ىشىمنەن «شىق...» دەپ ەم.
كەنەت ونىڭ ءورت دەمىنەن بۇلت ەرىپ،
ەرىنىمە شولدەگەن،
تامشى تامدى اقىرىن...
ول ۇيالىپ، باسقا بۇلتقا تىعىلدى،
دەگەنمەن ءبىر جارق ەتتى اق ماڭدايى.
مەن اڭىرىپ تۇرىپ قالعان ساتتە ءبىر،
«سۇيىنشىلەپ» جەل-جۇگەرمەك جۇگىردى،
جىرعا تولىپ تاڭدايى:
«كوكتەم كەلدى...»،
«كوكتەم كەلدى...»
كوكتەگىر.
بيىلعى كوكتەم
مىنا كوكتەم تىم بۇلتتى،
جاڭبىر ءجيى جاۋىپ تۇر.
سەل دەگەنىڭ... سۇمدىق-تى،
ەسكى ۇيلەرگە قاۋىپ — بۇل!
الا بۇلتتى كوردىم مەن،
الشاڭ باسىپ بارادى.
قارا بۇلتتى كوردىم مەن،
اي، تىم قاتۋ قاباعى.
بۇل بۇلتتار تىم باتىر-اۋ،
ءار تامشىسى نايزاداي.
بۇل از دەسەڭ، ياپىر-اۋ،
كۇركىرەيدى نايزاعاي.
دۇنيە تۇگەل جاڭارىپ،
ەل تاعدىرىن شەشەر مە،
اق بۇلت پەنەن قارا بۇلت،
اينالعاندا نوسەرگە...
قانداي عاجاپ، قاراڭدار،
قۇلپىرىپ تۇر شەتىنەن.
قىزعالداقتى، جاراندار،
جۇلماڭدارشى، وتىنەم.
سەزىپ دۇنيە جارىعىن،
ۇلگەرگىسى كەلەدى.
ءبارىنىڭ دە، ءبارىنىڭ،
كۇن كورگىسى كەلەدى.
... كوكتەم كەلگەن وڭاي ما؟
ايقاي قۇلاق جارىپ تۇر.
... بۇلت ارتىنان، الايدا
كۇن شىعادى.
انىق بۇل!
12.04. 2016
جاياۋ مۇساعا
مۇستافا اتىڭ تارتىپ الدى اياۋسىز،
جادىمىزدا سودان بەرى — جاياۋسىز!
اتىمىز جوق، جاياۋ ءجۇرمىز ءبىز-داعى،
ءسىز قالدىرعان بۇل تىرلىكتە بايانسىز.
اي جارىقتا اتسىز قالىپ، قورلاندىڭ،
قورلاندىڭ دا دومبىراڭدى قولعا الدىڭ.
جاياۋ ءجۇرىپ ايگىلەدىڭ تاريحقا،
ءدۇمى مىقتى مۇستافاسىن شورماننىڭ.
تاعدىر قانشا كوزدەسە دە جەبەسىن،
ءبىز جايلى جۇرت ۇندەمەيدى، نە دەسىن؟!
كوپ اتتىدان جاياۋ قالعان ءسىز ەمەس
كوپ جاياۋدىڭ ىشىندە كىم ەلەسىن؟.
باي اۋىلعا انگە تىزگىن ۇستاتا،
اتپەن كىرىپ جاسامادىق ءىس قاتا.
سوندىقتان با، قۋماق تۇگىل اۋىلدان،
بىزگە مويىن بۇرعان ەمەس مۇستافا.
تۇلپار ءمىنىپ جۇرمەسە دە اقتابان،
جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىنە ساقتاعان.
جاياۋدىڭ دا ءبىر ارمانى بولارىن
قايدان ءبىلسىن بيلىگى بار اتتى ادام؟
مۇڭ شاققانمەن تىڭدامايدى كەرەڭ كۇز،
بۇيتە بەرسەك ىشتەن تىنىپ ولەرمىز.
... تاريحقا اتىن بايلاعىسى كەپ جۇرگەن
بىزدە دە ءبىر مۇستافا ءجۇر، كورەرمىز...
قار جاۋعان كۇن
اقتوبەدە ادەمى قار جاۋىپ تۇر،
اراسىندا جەر-كوكتىڭ جالعانىپ نۇر...
اپپاق الەم، مەن ساعان قاراي بەرەم،
سيقىرىڭا وسىناۋ الدانىپ ءبىر.
رياسىز شاعى بار اقتارىلار،
ءبىزدىڭ ءحالدى ءبىر ۇقسا، اقپان ۇعار.
ولقى تۇسىن كوڭىلدىڭ... جاۋىپ كەتەر،
قانداي جاقسى ەڭ، دۇنيە-اي، اق قارى بار.
كوپ جاماننىڭ سىرتىمنان سويلەگەنىن،
كوتەرە الماي، قامىقسا كەيدە ولەڭىم.
مىناۋ اپپاق الەمگە قارايمىن دا:
«ءبارى جاقسى بولادى!» — دەي بەرەمىن.
كەپ قالعانداي، ەي، دوسىم، زاماناقىر،
سەن دە سالماق سالماعىن ساناڭا قۇر.
اپپاق قاردىڭ اتىمەن انت ەتەمىن،
ءبارى جاقسى بولادى!
قارا دا تۇر.
نيتسشەنى تاپسىرلەۋ
العا ءتۇسىپ ادامزاتتىڭ قۇلقىنى،
اق ارماندار بولعان كەزدە كۇلكىلى.
كەۋدەدەگى بار جاۋھارى ۇرلانعان،
«قۇداي ءولدى!» — دەپتى نيتسشە ءبىر كۇنى.
قۇدايسىزعا دايىن تۇرار ۇكىمى،
ءدىندار بىتكەن ونى كوزگە شۇقىدى.
«شۇناق قۇداي...» — دەگەن قازاق قاتىنعا،
ۇلى ويشىلدىڭ ۇقساعان-اۋ ىپىنى.
العا قاراي جەتەلەيتىن ۇدايى،
سەنىمى عوي ءار ادامنىڭ «قۇدايى».
ىشىندەگى ساۋلەسى ولگەن ادامنان،
كۇرەسكەر دە شىقپايدى ەكەن شىنايى.
سەن دە مۇنى تىڭدا ەندى شوشىماي،
ءبىر جەرىنە قاراماي، مەن، دوسىم-اي،
اۋليە اعاشقا قونعان قارعا سەكىلدى،
نيتسشەڭىزدى تاپسىرلەدىم وسىلاي.
كوڭلى سەنبەي الدان شىققان كوپ ىزگە،
جالاڭ قايىق سالىپ اشىق تەڭىزگە.
سەنەن باسقا سەنەرى جوق الاشقا،
ەي، اللاھۋ، «قۇداي ءولدى...» دەگىزبە...
قامىرىق
ءبىر ساتتە-اق ەسى اۋىسىپ عاسىر الگى…
ەر ەسىم حان تۇرسىننىڭ باسىن الدى.
ءام قۇرتتى جەر بەتىنەن قاتاعاندى —
باۋىرلاس ەلدى شاپقان تاسىر، اڭگى.
جارلىق شاشتى.
ەشكىممەن كەڭەسپەدى،
جەرگە تىعىپ جىبەرەر ەگەسكەنىن.
حان عوي — ول!
دۇرىس شىعار.
بىراق تۇرسىن…
بىرگە تۋعان باۋىرى ەمەس پە ەدى؟!
ءتاڭىر قيىن تالقىعا سالىپتى ەردى،
تاشكەنگە جەتكەنىنشە نالىپ كەلدى…
ەل تاعدىرى تۇسكەندە تارازىعا،
«حاندا تامىر بولماسىن…» حالىق كوردى.
قۋارعان دۇشپان تۇگىل، دوستىڭ ءوڭى،
وسىنداي ءىس بولعانىن… ەس بىلەدى.
«قازاقتىڭ قازاق قانىن توكپەۋ كەرەك!» —
وسىلاي دەيدى «ەسىمنىڭ ەسكى جولى».
ەستىسە شوشيتۇعىن انتەك ءۇندى،
بۇل قازاق سودان بەرى قامكوڭىل-ءدى.
… تاعى دا قويعا قورقاۋ قاسقىر شاپتى،
تاعى دا بەيبىت كۇندە قان توگىلدى.
ۋاي، دۇنيە-اي، شىن كەلبەتىڭ وسىنداي ما؟
(قازاقتى شاپقان الدىم قوسىندى ويعا).
… قان كەشىپ، تۇرسىن تاعى تايراڭدايدى،
ياپىر-اۋ، ەسىم قايدا، ەسىم قايدا؟
اقىن اعانىن اڭگىمەسى
«جىر جازۋ تۇك بولماي قالدى بۇگىندە...
كوپ شاباندوز قوسىلدى كەپ دۇبىرگە.
ەركىندىك بار، باتىلدىق بار ۇنىندە،
(داۋسى مىقتى قۇلاق اسپاس كۇبىرگە...).
ايقاي ساپ تۇر قالا-داعى، دالا دا،
(ايقاي سالساڭ عانا باعىڭ جانا ما؟!)
شۇرايلى ءسوز تىركەستەرى...
بىراق تا،
ولەڭ دەگەن — ءسوز ويناتۋ عانا ما؟
سامارقاننىڭ كوك تاسىن دا ەرىتكەن،
تالاي ءدۇردى ءجۇرمىن كۇندە كورىپ مەن.
جىرلارىنان ءمىن تاپپايسىڭ.
الايدا،
جۇرەگىمدى قوزعامايدى-ەي، نەلىكتەن؟
كەرەك جەرگە قويماعانداي ءۇتىردى،
قانشاما وي ايتسا-داعى ۇتىرلى،
قازىرگى ولەڭ — قۇس كەپ ۇيا سالمايتىن،
شاھارداعى بەتون ۇيلەر سىقىلدى.
ولەڭ ءۇشىن قابىرعاسى قايىسىپ،
قاتار شاپقان ادالى مەن ءدايىسى.
ءسوز ويناتقان ءبىر-بىرىنەن اسىرىپ،
ءجۇرىپ جاتىر شەبەرلەردىڭ سايىسى.
ال اقىن قايدا؟!»
قارا بۇلت
قاباقتاعى كىربىڭدى ۇمىتتىرار،
اق بۇلت ەدىڭ
توبەمدە كۇلىپ تۇرار.
كوكتەم - جەڭگەم جۇرەتىن ارامىزدا،
بالاۋسا قىز، ءتۇبىت مۇرت جىگىتتى ۇعار.
كوكوراي بەل.
اينالا كوكپەڭبەك-ءتى،
«قولۇستاتار» - جۇزىك اپ، كوكتەم كەتتى...
داريا تاسىپ...
ار جاقتا قالىپ كەتتىك،
بەرى قاراي وتەتىن وتكەل جوق-تى.
ءبىر شەشىمگە كەلە الماي
ءسال وتىرىپ،
بوي بەرمەسىن بىزدەرگە كورە تۇرىپ.
اساۋ، قاتتى اعىسقا قويىپ كەتتىك....
... ءبالدۋ-ءبالدۋ، بۇل كۇندە، ءبارى — وتىرىك.
ءبىر ۇزىلگەن ءان كەيىن جالعاسار ما،
ۋاقىت كونبەس، قانشا تال قارماساڭ دا.
... تەرەزەسىن كوڭىلدىڭ تىرسىلداتىپ،
ءبىر قارا بۇلت جىلايدى اندا-ساندا.
قارا بۇلت-اي، توگەسىڭ زارلى اۋەندى،
سەزەم، ءيا، ىشىڭدە اق ارمان ءولدى.
مەنى قايبىر جەتىسىپ ءجۇر عوي دەيسىڭ،
قايتا-قايتا مازامدى اپ،
نەڭ بار ەندى...
ءدوپ باسپاعان تاعدىرى پەرنەدەيىن،
بولا المادىم،
ءيا، راس، مەن – مەرەيىڭ.
وكپەڭدى كوكتەم مەن سول... بوزجىگىتكە ايت،
قىرما ساقال قىرىقتا مەن نە دەيىن...
تىلەك
اۋىزعا يە بولۋ كەرەك راسى...
كەشە عانا اۋىزىمنان شىققان ءسوز،
بۇگىن يت بوپ بالاعىمنان تىستەدى،
ال ەر بولساڭ، شىداشى...
ءبىر مەن ەمەس، تالاي ادام باستان كەشكەن كەپ وسى،
ءبىرازىنىڭ اۋدارىلدى كەمەسى،
ءبىرازىنىڭ بوساپ قالدى شەگەسى.
ءبىراز ادام بولىپ قالدى بەرەسى...
ءدال سول ءۇشىن الدەكىمگە رەنجىگەن، جەك كورگەن،
ادام ءوزىن كىنالاماس،
ويتكەنى
ەشكىم ساباق العان ەمەس وتكەننەن.
ۋا، ءتاڭىرىم، جىعىپ بەرەر ءتۇبى ارعا،
اۋىزىمنان ءوزىمدى،
ەرتەڭ يت بوپ قابار ءسوزدى شىعارما!
مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جاسارال قۋانىشالين ومىردەن وزدى
جازۋشىلار وداعى جاڭا توراعا سايلادى. ول «جازۋشىلار وپپوزيتسيا بولماسىن!» دەدى
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
باقىتجول كاكەش. التايدا قالعان اقيىق
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
مەشىن جىلدىڭ قارا ولەڭى