شىعىس ازياداعى وڭىرلىك قايشىلىق قولدان جاسالىپ وتىر

الداعى جىل شىعىس ازيا وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنەڭ ەڭ ءبىر كۇردەلى دە قايشىلىقتى جىلى بولماق. اتالعان ءوڭىردىڭ قاۋىپسىزدىگى حالىقارالىق كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. شىعىس ازيا قاۋىپسىزدىگىنە جاپونيا، وڭتۇستىك-سولتۇستىك كورەيا، قىتاي، رەسەي جانە اقش قاتارلى ەلدەردىڭ مۇددەلەرى توعىسىپ جاتىر.

جاقىندا عانا سولتۇستىك كورەيا قۇرلىق ارالىق باسقارمالى زىمىراندار سىناعىنىڭ سوڭعى كەزەڭىنە وتكەنىن مالىمدەدى. بۇل الداعى ۋاقىتتا تۋىلاتىن شىعىس ازيانىڭ تىڭ پروبلەمالارىنا تاقىرىپ بولا الاتىن جاڭالىق. تالايدان بەرى ءسوز بولىپ جاتقان اقش-تىڭ وڭتۇستىك كورەياعا «THAAD» باسقارىلمالى بومبىعا قارسى جۇيەسىن ورناتۋ جانە  سولتۇستىك كورەيانىڭ باسقارىلمالى بومبىنى دامىتۋ ماسەلەسى – ءوڭىردىڭ شەشۋدى كۇتكەن باستى ءتۇيىن.

12 قاڭتار، ماسكەۋدە قىتاي مەن رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ ورىنباسارلارى كەزدەسىپ، شىعىس ازيا وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك ىستەرىن تالقىلادى. اقش-تىڭ وڭتۇستىك كورەياعا ورناتپاق بولعان THAAD جۇيەسىنە ورتاق قارسى تۇرۋ شەشىمىن قابىلدادى. قىتاي مەن ورىستىڭ شىعىس ازيا قاۋىپسىزدىگى جونىندە ءبىرتاراپتا بولۋى ەكىباستان تۇسىنىكتى ءىس. سەبەبى، ەكى ەل دە اقش-تىڭ شىعىس ازياداعى ىقپالىن كۇشەيتپەۋگە تىرىسادى. بۇل كەزدەسۋ شىعىس ازيا وڭىرلىك قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قىتاي مەن ورىستىڭ وداقتاستىعىن بىلدىرەدى.

اتالعان ماسەلەگە تالداۋ جاساپ كورسەك، مىنانى اڭعارامىز – سولتۇستىك كورەيا قۇرلىق ارالىق باسقارىلمالى زىمىراندى دامىتۋى اقش پەن وڭتۇستىك كورەي جانە جاپونيانىڭ مۇددەسىنە قايشى. رەسەي مەن قىتاي بۇل ماسەلەدە بەيتاراپ كورىنگەنىمەن، الدىندا اتالعان ەلدەردىڭ وڭىردەگى ىقپالىن باسەيتۋ ءۇشىن سولتۇستىك كورەياعا ىشتەي قولداۋشى بولىپ وتىر. ال، اقش-تىڭ THAAD باسقارىلمالى بومبىعا قارسى جۇيەسىن ورناتۋىنا سولتۇستىك كورەيا، قىتاي، رەسەي جانە جاپونيا قارسى تۇرادى. سەبەبى، «ساد» باسقارىلمالى بومبىعا قارسى جۇيەسى سولتۇستىك كورەياعا تىكەلەي باعىتتالعانىمەن، جانامالاي قىتاي، رەسەي باسقارىلمالى بومبىلارىن تەجەۋ ماقساتى دا بار.

THAAD جۇيەسىنىڭ قامتۋ ايماعى. فوتو: 38north.org

قاراعاندا قايشىلىقتى بىرجاقتىلى ەتۋگە مۇددەلى ەلدەر كوپ كورىنگەنىمەن،  ايتىلمىش مەملەكەتتەر قايشىلىقتىڭ ۇدەي بەرۋىنە دە سوندىق مۇددەلى. ونىڭ سەبەبى، بۇل قايشىلىقتى اتالعان ەلدەر جەكە مۇددەلەرىنە دە پايدالانىپ وتىر. ايتالىق، قىتاي ۇكىمەتى مەن سولتۇستىك كورەيا ەجەلدەن ءبىر-بىرىنە قولداۋشىلىق تانىتىپ كەلەدى. ساياسي ۇستانىمدارى دا ورتاق ەكى ەل اقش-قا ورتاق قارسى تۇرعان كەزدەرى كوپ. سولتۇستىك كورەيا يادرولىق قارۋدى دامىتقان كۇندە دە قىتاي مەن قايشىلىققا بارمايتىنى بەلگىلى. رەسەي دە كورەيانىڭ اقش-قا اشىق قارسىلىعىن قالايدى. وڭتۇستىك كورەيا بولسا اقش ارقىلى اسكەري قۋاتىن ارتتىرىپ، سولتۇستىكتەگى باۋىرلاستارىنان كەلەتىن قاۋىپتەن ساقتانۋعا ءماجبۇر. اقش-قا وڭتۇستىك كورەيادان پايدالانىپ شىعىس ازياعا ىقپال ەتۋ كەرەك بولىپ وتىر.

كورەي تۇبەگى، تايۆان، دياو يداو قاتارلى ماسەلەلەر ءبىر قاراعاندا مۇددەلەر قايشىلىعىنان تابيعي تۋىنداعانداي كورىنگەنىمەن، شىنداپ كەلگەندە وسىنىڭ كوبى قولدان جاسالعان. الەمدە قايشىلىققا تولى وڭىرلەر كوپ، سونىڭ ءبارى بىردەي وزدىگىنەن تۋىنداپ وتىرعان جوق. «بەيبىتشىلىك» بايراعىنىڭ ارتىندا دا سۋىق قارۋلار جاسىرۋلى جاتىر.

“The Qazaq Times”