قىتايلار كەدەندىك وداققا وكپەلى

رەسەي كەدەندىك وداققا قايتادان باقىلاۋ جۇرگىزبەكشى، قازاقستان ارقىلى جۇك تاسىمالداۋشى كومپانيالار ابايلاڭدار دەپ جار سالۋدا قىتايدىڭ WheChat الەۋمەتتىك جەلىسىندە «Kazakhstan» دەگەن پاراقشاسى. 

رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين 29 شىلدەدە كەدەندىك وداقتاعى ەلدەر اراسىندا تومەن كەدەن سالىعىمەن وتەتىن تاۋارلارىن وتكىزۋگە تىيىم سالۋ تۋرالى قۇجاتقا قول قويدى. وسىلاي بولعاندا كەدەندىك وداقتاعى مەملەكەتتەردىڭ كەدەن باقىلاۋ، باسقارۋىن بىرتىندەپ قالپىنا كەلتىرۋگە بولادى ەكەن.

اتالعان قۇجات 30 كۇن ىشىندە كۇشىنە يە بولادى. ۇكىمەت تومەندەگىدەي تاۋارلاردى تەكسەرىپ بەكىتۋگە قۇقىعى بار:

1, كەدەندەگى تەكسەرۋ اقىسى ۇقساس بولماعان تاۋارلار جانە كەدەن سالىعى وداقتاس ەلدەردە ءبىرتۇتاس بەكىتىلگەن تاۋارلار;

2, تەك قانا وداقتاس ەلدەر اراسىندا تاسىمالداناتىن تاۋارلار;

3, ءۇشىنشى ءبىر ەلدەن كەلگەن، سونداي-اق كەدەندىك وداقتاعى ەلدەر جاعىنان جەڭىلدەتىلگەن باعاعا يە بولعان تاۋارلار;

4, كەدەندىك وداقتاعى ەلدەر ءۇشىن ماڭىزدى دەپ تانىلعان ادامدار تاسىمالداپ وتىرعان تاۋارلار;

5, ءۇشىنشى ءبىر ەلدەن كەلگەن، سونداي-اق كەدەندىك وداقتىڭ بەلگىلەمەلەرىنە باعاسى ساي كەلمەگەن تاۋارلار;

رەسەيدىڭ كەدەنشىلەرىنە قۇرلىقتىق تاسىمال تۇرىندەگى زاتتاردى، 3,5 توننادان اسقان تاۋارلاردى قاتاڭ تەكسەرۋ ارقىلى تاركىلەپ الۋعا قۇقىقتار بەرىلگەن. ولار تەك كەدەندىك وڭىرلەر مەن اشىق شەكارالار كولەمىندە عانا ەمەس، كەدەندىك وداققا مۇشە ەلدەر مەن اۋدانداردىڭ تومەندەگىدەي ايماقتارىندا دا وسى قۇقىعىن جۇرگىزە الادى: داعىستان، شەشەنستان، ينگۋشەتيا، كالابار-بارر، قاراشاي-شەركەس، سولتۇستىك وسەتيا، التاي رەسپۋبليكاسى، التاي جانە تاۆروپوليا مۇناراسىنىڭ شەكاراسى، استراحان، برۋنسۆيك، قورعان، جاڭا ءسىبىر، ومبى، ورىنبور، پسكوۆ، سامارا، ساراتوۆ، سمولەنسك، تەۋەل، تۇمەن وبلىسى، چەليابينسك وبلىسى قاتارلى  اتالعان ايماقتار.  رەسەي فەدەراتسياسى كەدەندىك وداقتىعى كەلىسىمدەرگە سايكەس وسى وڭىرلەردەن وتكەن تاۋارلارعا قاتاڭ دارەجەدە باقىلاۋ جاساي الادى.

ءىس جۇزىندە، «رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ كەدەن باسقارۋ زاڭىنىڭ» جاڭا نۇسقاسى رەسەي مەن ەۋروپاداعى ەكونوميكالىق ءوڭىر اراسىنداعى ساۋدا بايلانىسىن كۇشەيتۋ نەگىزىندە جاسالعان. كەدەندىك وداقتىڭ قۇرىلعانىنا 8 جىل بولعاندا جارىققا شىققان وسى زاڭنىڭ ماقساتى ەۋروپادا كۇنى بۇگىنگە دەيىن شىن مانىندە جۇزەگە اسپاي كەلە جاتقان ءبىرتۇتاس بايلانىستى بار دەۋگە كەلتىرۋ سياقتى.

قازاقستان كەدەندىك وداق كەلىسىمدەرىنىڭ جۇزەگە اسقان مەرزىمىندە 400-دەن استام تاۋاردىڭ ەڭ تومەنگى سالىقپەن، ءتىپتى سالىقسىز-اق يمپورتتاۋ قۇقىعىنا يە بولدى. ارمەنيا كەدەندىك وداققا كىرگەن سوڭ، الداعى 7 جىلدا ءسۇت ونىمدەرى، جۇمىرتقا، بال قاتارلى ونىمدەردى، 2019 جىلدان باستاپ جەمىس-جيدەكتەردى ەڭ ءتيىمدى سالىق ارقىلى يمپورتتاۋ قۇقىعىن الدى. 2015 جىلى تامىزدان باستاپ كەدەندىك وداققا كىرگەن قىرعىزستان بەس جىل بويى 300 ءتۇرلى ءونىمدى وسى بازارعا سالۋدىڭ ەڭ جەڭىلدەتىلگەن مۇمكىندىگىنە قول جەتكىزدى.

دەگەنمەن دە وسى جەڭىلدىكتەر اقىرىن-اقىرىن كۇشىن جويادى. الايدا قازاقستان وتكەن جىلدان باستاپ دۇنيە ءجۇزى ساۋدا ۇيىمىنا كىرگەننەن كەيىن، جاعدايى ناشارلاي باستادى. كەدەندىك وداقتاعى بىرلىككە كەلگەن سالىق ارقىلى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋ قازاق ەلى ءۇشىن ءتيىمسىز بولدى، قازاقستاننىڭ سالىققا قاتىستى تالابى قاشاندا رەسەيدەن تومەن بولۋى كەرەكتىگى ايداي الەمگە بەلگىلى بولدى. سونىمەن رەسمي استانا كەدەندىك وداقتاعى سالىقتىڭ ورتاشا ەسەبىن 10.4% -دان 6.5 % -عا تومەندەتۋدى ۇسىندى.

باسقا ەلدەردىڭ جاعدايى دا قازاقستانعا جاقىنىراق. ارمەنيا مەن قىرعىز ەلى بۇل بويىنشا قىسپاقتا قالدى دەۋگە بولادى. دۇنيە ءجۇزى ساۋدا ۇيىمىنداعى مامانداردىڭ پىكىرىنشە، ءبىز كەدەندىك سالىق جانە ەۋروپاداعى ەكونوميكالىق رايونداردىڭ سىرتقى ساۋداداعى ايىرماشىلىقتارىن قورعاۋىمىز كەرەك. بۇل ەلدەردىڭ ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋى كەڭ كولەمدە بازار اشۋ ارقىلى ەل ىشىندەگى بيۋدجەتى ازايتىپ، مەملەكەت ىشكى ءوندىرىستى سۇيەمەلدەگەندە عانا جۇزەگە اسادى. مامانداردىڭ قاراۋىنشا، رەسەي دە دۇنيە ءجۇزى ساۋدا ۇيىمىنىڭ قانداي دا ءبىر شارتتارىن قامداي الادى. ال، قازاقستان، قىرعىزستان، ارمەنيا زاڭسىز ەكسپورت جولدارى ارقىلى رەسەي مەن بەلارۋس ەلدەرىنىڭ بازارىنا كىردى. مىنە وسىنداي كەلەڭسىزدىكتى تىزگىندەۋ ماقساتىندا ساۋدا ۇيىمى كوپتەگەن تاۋارلارعا قاراتا ەلەكتروندى جولدارمەن تەكسەرەتىن اسپاپتار قويۋدى بەلگىلەدى. بۇل بەلگىلەمە 2018 جىلى 1 قاڭتاردان باستاپ اتقارىلادى. وسى ارقىلى تەك اتالعان ەلدەرگە عانا ەمەس، كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ تاۋارلارىنا قاتاڭ ساراپتاما جاسالاتىن بولادى. مىنە، وسىلايشا، دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمى كىم كورىنگەن كىرە بەرەتىن كەڭ اۋلا ەمەس ەكەنىن الەمگە قايتادان تانىتپاقشى.

باتىستاعى ەلدەردىڭ نازارىنا ايرىقشا ىلىككەن اتالمىش كەدەندىك وداق «كەڭەس وداعىن» ەلەستەتەدى. اسىرەسە دۇنيەجۇزى ساۋدا ۇيىمىنا وزدىگىنەن ۇيىسقان وداقتار ارقىلى كىرىپ كەتۋدىڭ زاردابىن ەل ارالىق ساۋدا الەمى ەندى تاني باستادى.

سارىارقا مەن ءسىبىر دالاسى ارقىلى كەتەتىن ساۋدا كەرۋەنىن قاتاڭ تەكسەرۋدىڭ قايتا باستالعانىنا قاتتى الاڭداۋلى ەكەنىن بىلدىرگەن ساراپتاما اۆتورىنىڭ ءسوز اۋەنىنە قاراساق، قازاق ەلىن ءجيى تىلگە الىپ، الەمدىك ارەنادا قوماقتى تەڭگە تابا باستاعان ءبىزدىڭ ەلدىڭ توڭىرەگىندەگى ءبىراز دۇنيەنى سان ساققا جۇگىرتىپ وتىر. اسىرەسە، "كەدەندىك وداق ارقىلى دۇنيە ءجۇزى ساۋدا ۇيىمىنا قازاقستان كىرىپ كەتەدى دەپ كىم ويلاعان؟" دەگەن سياقتى سوزدەرىنەن حالىقارالىق ساۋدا ىستەرىندە الارى كوپ، بەرەرى از بولعان قازاق، قىرعىز، ارمەن ەلدەرىن تۇقىرتقىسى كەلەتىنى بايقالادى. ءتىپتى، تەرىستىكتەگى كورشىمىزدىڭ كوشباسشىسى باستاما ەتىپ كوتەرگەن كەدەندىك وداق زاڭىنداعى وزگەرىستەرگە وكپەلى سىڭاي تانىتادى. ەل مەن ەلدىڭ شەكاراسى ەركىن بولۋى كەرەك، تاۋار اينالىمىن اسا قاتاڭ تەكسەرۋ تىم دۇرىس دۇنيە ەمەس دەگەندى ەمەكسىتەدى.

ەلىمىزدىڭ جانە ەلىمىز مۇشە بولىپ وتىرعان كەدەندىك وداقتىڭ كەدەرگىلەرى مەن كەلەشەگى جونىندە باسقا تىلدە جازىلعان جالعىز ماقالانى وقىرمانىنا جەتكىزىپ وتىرعانداعى ماقساتىمىز – ەل مەن ەلدىڭ اراسىنداعى، ءتىپتى، الەم حالىقتارى اراسىنداعى اقشا كەرۋەنىنەن ەشكىم دە قۇر الاقان قالعىسى كەلمەيتىنىن، توڭىرەكتەگى كورشىلەر «تيسە بۇتاققا، تيمەسە تەرەككە» دەپ، ساۋدامىز جونىندە سان ءتۇرلى اقپاراتتار تاراتىپ جاتقانىن جالپاق جۇرتقا جەتكىزۋ.

ادىلەت احمەتۇلى

“The Qazaq Times”