Qıtaylar Kedendik odaqqa ökpeli

Resey Kedendik odaqqa qaytadan baqılau jürgizbekşi, Qazaqstan arqılı jük tasımaldauşı kompaniyalar abaylañdar dep jar saluda Qıtaydıñ WheChat äleumettik jelisinde «Kazakhstan» degen paraqşası. 

Resey prezidenti Putin 29 şildede Kedendik odaqtağı elder arasında tömen keden salığımen ötetin tauarların ötkizuge tıyım salu turalı qwjatqa qol qoydı. Osılay bolğanda kedendik odaqtağı memleketterdiñ keden baqılau, basqaruın birtindep qalpına keltiruge boladı eken.

Atalğan qwjat 30 kün işinde küşine ie boladı. Ükimet tömendegidey tauarlardı tekserip bekituge qwqığı bar:

1, Kedendegi tekseru aqısı wqsas bolmağan tauarlar jäne keden salığı odaqtas elderde birtwtas bekitilgen tauarlar;

2, Tek qana odaqtas elder arasında tasımaldanatın tauarlar;

3, Üşinşi bir elden kelgen, sonday-aq Kedendik odaqtağı elder jağınan jeñildetilgen bağağa ie bolğan tauarlar;

4, Kedendik odaqtağı elder üşin mañızdı dep tanılğan adamdar tasımaldap otırğan tauarlar;

5, Üşinşi bir elden kelgen, sonday-aq Kedendik odaqtıñ belgilemelerine bağası say kelmegen tauarlar;

Reseydiñ kedenşilerine qwrlıqtıq tasımal türindegi zattardı, 3,5 tonnadan asqan tauarlardı qatañ tekseru arqılı tärkilep aluğa qwqıqtar berilgen. Olar tek kedendik öñirler men aşıq şekaralar köleminde ğana emes, Kedendik odaqqa müşe elder men audandardıñ tömendegidey aymaqtarında da osı qwqığın jürgize aladı: Dağıstan, Şeşenstan, Inguşetiya, Kalabar-barr, Qaraşay-şerkes, Soltüstik Osetiya, Altay respublikası, Altay jäne Tavropolya mwnarasınıñ şekarası, Astrahan, Brunsvik, Qorğan, Jaña Sibir, Ombı, Orınbor, Pskov, Samara, Saratov, Smolensk, Teuel, Tümen oblısı, Çelyabinsk oblısı qatarlı  atalğan aymaqtar.  Resey federaciyası kedendik odaqtığı kelisimderge säykes osı öñirlerden ötken tauarlarğa qatañ därejede baqılau jasay aladı.

İs jüzinde, «Resey federaciyasınıñ keden basqaru zañınıñ» jaña nwsqası Resey men Europadağı ekonomikalıq öñir arasındağı sauda baylanısın küşeytu negizinde jasalğan. Kedendik odaqtıñ qwrılğanına 8 jıl bolğanda jarıqqa şıqqan osı zañnıñ maqsatı Europada küni büginge deyin şın mäninde jüzege aspay kele jatqan birtwtas baylanıstı bar deuge keltiru siyaqtı.

Qazaqstan kedendik odaq kelisimderiniñ jüzege asqan merziminde 400-den astam tauardıñ eñ tömengi salıqpen, tipti salıqsız-aq importtau qwqığına ie boldı. Armeniya kedendik odaqqa kirgen soñ, aldağı 7 jılda süt önimderi, jwmırtqa, bal qatarlı önimderdi, 2019 jıldan bastap jemis-jidekterdi eñ tiimdi salıq arqılı importtau qwqığın aldı. 2015 jılı tamızdan bastap kedendik odaqqa kirgen Qırğızstan bes jıl boyı 300 türli önimdi osı bazarğa saludıñ eñ jeñildetilgen mümkindigine qol jetkizdi.

Degenmen de osı jeñildikter aqırın-aqırın küşin joyadı. Alayda Qazaqstan ötken jıldan bastap Dünie jüzi sauda wyımına kirgennen keyin, jağdayı naşarlay bastadı. Kedendik odaqtağı birlikke kelgen salıq arqılı tepe-teñdikti saqtau qazaq eli üşin tiimsiz boldı, Qazaqstannıñ salıqqa qatıstı talabı qaşanda Reseyden tömen boluı kerektigi ayday älemge belgili boldı. Sonımen resmi Astana kedendik odaqtağı salıqtıñ ortaşa esebin 10.4% -dan 6.5 % -ğa tömendetudi wsındı.

Basqa elderdiñ jağdayı da Qazaqstanğa jaqınıraq. Armeniya men Qırğız eli bwl boyınşa qıspaqta qaldı deuge boladı. Dünie jüzi sauda wyımındağı mamandardıñ pikirinşe, biz kedendik salıq jäne Europadağı ekonomikalıq rayondardıñ sırtqı saudadağı ayırmaşılıqtarın qorğauımız kerek. Bwl elderdiñ sauda wyımına kirui keñ kölemde bazar aşu arqılı el işindegi byudjeti azaytıp, memleket işki öndiristi süyemeldegende ğana jüzege asadı. Mamandardıñ qarauınşa, Resey de Dünie jüzi sauda wyımınıñ qanday da bir şarttarın qamday aladı. Al, Qazaqstan, Qırğızstan, Armeniya zañsız eksport joldarı arqılı Resey men Belarus' elderiniñ bazarına kirdi. Mine osınday keleñsizdikti tizgindeu maqsatında sauda wyımı köptegen tauarlarğa qarata elektrondı joldarmen tekseretin aspaptar qoyudı belgiledi. Bwl belgileme 2018 jılı 1 qañtardan bastap atqarıladı. Osı arqılı tek atalğan elderge ğana emes, köptegen memleketterdiñ tauarlarına qatañ saraptama jasalatın boladı. Mine, osılayşa, Düniejüzilik sauda wyımı kim köringen kire beretin keñ aula emes ekenin älemge qaytadan tanıtpaqşı.

Batıstağı elderdiñ nazarına ayrıqşa ilikken atalmış Kedendik odaq «Keñes odağın» elestetedi. Äsirese Düniejüzi sauda wyımına özdiginen wyısqan odaqtar arqılı kirip ketudiñ zardabın el aralıq sauda älemi endi tani bastadı.

Sarıarqa men Sibir dalası arqılı ketetin sauda keruenin qatañ tekserudiñ qayta bastalğanına qattı alañdaulı ekenin bildirgen saraptama avtorınıñ söz äuenine qarasaq, Qazaq elin jii tilge alıp, älemdik arenada qomaqtı teñge taba bastağan bizdiñ eldiñ töñiregindegi biraz dünieni san saqqa jügirtip otır. Äsirese, "Kedendik odaq arqılı Dünie jüzi sauda wyımına Qazaqstan kirip ketedi dep kim oylağan?" degen siyaqtı sözderinen halıqaralıq sauda isterinde aları köp, bereri az bolğan qazaq, qırğız, armen elderin twqırtqısı keletini bayqaladı. Tipti, teristiktegi körşimizdiñ köşbasşısı bastama etip kötergen Kedendik odaq zañındağı özgeristerge ökpeli sıñay tanıtadı. El men eldiñ şekarası erkin boluı kerek, tauar aynalımın asa qatañ tekseru tım dwrıs dünie emes degendi emeksitedi.

Elimizdiñ jäne elimiz müşe bolıp otırğan Kedendik odaqtıñ kedergileri men keleşegi jöninde basqa tilde jazılğan jalğız maqalanı oqırmanına jetkizip otırğandağı maqsatımız – el men eldiñ arasındağı, tipti, älem halıqtarı arasındağı aqşa kerueninen eşkim de qwr alaqan qalğısı kelmeytinin, töñirektegi körşiler «tise bwtaqqa, timese terekke» dep, saudamız jöninde san türli aqparattar taratıp jatqanın jalpaq jwrtqa jetkizu.

Ädilet AHMETWLI

“The Qazaq Times”