كورەي تۇبەگى قايشىلىعىنىڭ جاڭا بەينەسى – كىم كىنالى؟

كۇردەلى دە اۋقىمدى سولتۇستىك شىعىس ازيا قايشىلىعى بۇگىنگى كۇندە الەمدەگى ورتا، تاياۋ-شىعىس ماسەلەسىمەن دەڭگەيلەس، ءتىپتى يادرولىق سوعىس قاۋپى جاعىنان تەڭدەسسىز ۇلكەن قايشىلىق بولىپ سانالادى. وسى جىلى بۇرىنعىدان دا جيىلەي تۇسكەن  سولتۇستىك كورەيانىڭ بالليستيكالىق زىمىران سىناعى اقش، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا ەلدەرىن قاتتى الاڭداتىپ وتىر. ءبىز تومەندە كورەي تۇبەگى ماسەلەسىندە تىكەلەي مۇددەلى تاراپتاردىڭ قازىرگى جاعدايىن سارالاپ كورەلىك.

4 شىلدە جانە 28 شىلدەدەگى زىمىران سىناعى ۋاشينگتون مەن سەۋلدى قاتتى الاڭداتتى. وڭتۇستىك كورەيا وسىعان دەيىن قىتايدىڭ قارسىلىعىنا بولا ورناتۋعا كەلىسىم بەرمەي كەلگەن «ساد» زىمىرانىنا قارسى جۇيەسىن ورنالاستىرۋ قۇرلىسىن جەدەلدەتەتىنىن، سوعان بايلانىستى ترامپ ۇكىمەتىمەن كەلىسسوزدەرگە كوپ ۇزاماي باراتىنىن ءبىلدىردى. الايدا، اقش-تىڭ قازىرگى جانە بۇرىنعى بيلىگىندەگى شەنەۋنىكتەرىنىڭ قاراۋىنشا، سولتۇستىك كورەيا بۇگىنگى تاڭدا كاليفورنيا شتاتى ءتىپتى ودان دا شالعاي اقش شەكاراسىنا سوققى جاساۋعا قابىلەتتى بولعان تۇستا، اقش-وڭتۇستىك كورەيا اراسىنداعى كەلىسسوز اقش-قا توندىرەتىن قاۋىپتى سەيىلتە المايدى.

سولتۇستىك كورەيانىڭ وسى رەتكى ۇشىرعان قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىرانى (ICBM) كەڭىستىكتە 3700 شاقىرىمعا دەيىن ۇشىپ، جاپون ارالدارىنىڭ ەڭ سولتۇستىگىنە تاياۋ ماڭداعى تەڭىزگە قۇلاعان. وسىدان بىرنەشە ساعات وتپەي جاتىپ، وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى ءمۇن جا ين شۇعىل تۇردە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ جيىنىن وتكىزدى. تاپسىرما العان كورەيالىق ماماندارعا زىمىران قاۋپى مەن قۋاتىن ەسەپتەپ، ەگەر تىكەلەي تىنىق مۇحيتقا باعىتتالىپ اتىلسا بۇل زىمىراننىڭ لوس-اندجەلەسكە جەتۋى مۇمكىن ەكەنىن ءمالىم ەتتى. ءتىپتى چيكاگو جانە نيۋ-يورك قالالارىنا دەيىن جەتۋى مۇمكىن دەدى.

وڭتۇستىك كورەيا اقش-پەن كەلىسسوزىمەن قاتار قىتايعا دا ءۇمىت ارتتى. سەۋل تارابى مۇنداي جاڭا تۇردەگى زىمىران سولتۇستىك كورەيا، وڭتۇستىك كورەيا جاپونيا شەكارالارىنا جەتكەنى سەكىلدى قىتاي شەكاراسىنا دا جەتىپ، قىتايعا زىمىران سوققىسىن بەرە الادى. دەمەك، قىتاي تارابى دا سولتۇستىك كورەياعا قىسىم ءتۇسىرۋى مۇمكىن دەپ سانايدى. بىراق، بەيجىڭ جاق ترامپ ايتقانداي كۇتكەن ۇمىتتەرىن اقتاماي كەلە جاتسا كەرەك. سەنبىدە وڭتۇستىك كورەيا مەن اقش-تىڭ قورعانىس سالاسىنىڭ لاۋازىمدىلارى تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، ەكى ەل كەلىسسوزىن جەدەلدەتۋدى، سولتۇستىك كورەيانىڭ زىمىران قاۋىپىنە قارسى توسقاۋىل قويۋ تۋرالى اقىلداستى. وسىعان قاتىستى حابارلارعا قاراعاندا زىمىرانعا قارسى جۇيەنى كورەياعا ورنالاستىرۋدى قامتىعان كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە ەكى جاق تا كەلىسىم بەرگەن.

اقش ساراپشىلارى ءالى دە كۇماندانىپ وتىرعان ءبىر ماسەلە – كحدر-نىڭ قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىراندارىنىڭ دالدىگى مەن يادرولىق قارۋ تاسىمالداي الاتىن جانە المايتىنىندا. پەنتاگون ساراپشىلارى، ەگەر ءدال وسىنداي ساتتە اقش ارتىق ءبىر قادام جاساپ، سولتۇستىك كورەياعا قاۋىپ توندىرەتىن بولسا، وندا كيم جوڭ ۋن بيلىگى كوزسىزدىكپەن اقش تەرريتورياسىنا بالليستيكالىق زىمىراندارىن اتتاندىرۋى مۇمكىن.

بىرنەشە ون جىلدىقتاعى اقش-تىڭ وڭىردەگى ساياساتىنا نازار سالاتىن بولساق، ولار وزدەرىن رەسەي مەن قىتايدىڭ وسىنداي قاتەرىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز دەپ سانادى. قىتاي مەن رەسەيدىڭ شىعىس ىرگەسىنە، ءتىپتى الەمنىڭ ءاربىر ستراتەگيالىق ماڭىزدى سانالاتىن وڭىرلەرىنە وزدەرىنىڭ اسكەري بازالارىن ورنالاستىرىپ كەلدى. بىراق، اقش-تى 40 جىل باسقارعان ءتورت رەتكى پرەزيدەنتى دە سولتۇستىك كورەيانىڭ مۇنداي قاۋىپتى قۋاتقا جەتەدى دەگەنگە سەنبەگەن ەدى.

وسى وقيعادان كەيىن عانا ءبىز اقش پرەزيدەنتتەرىنىڭ تالداۋ جاساۋ ەركىندىگىنىڭ شەكتەۋلى ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. ترامپ پرەزيدەنت سايلاۋى كەزىندە ءوزىنىڭ سولتۇستىك كورەيامەن كەلىسسوزدەرگە كەلەتىنىن ايتىپ ەدى. الايدا، پرەزيدەنت تاعىنا شىققاننان كەيىن ۋاشينگتون بيلىگى وعان بۇل مۇمكىندىكتى بەرمەدى (الدە ءوزى ويىنان قايتتى ما؟!). ۋاشينگتوننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى بار ارەكەتى سانكتسيا سالۋمەن شەكتەلىپ كەلۋى، ءوڭىردىڭ قايشىلىعىن ارتتىرعان جوق پا! ەندى مىنە سولتۇستىك كورەيانى كەلىسسوز ۇستەلىنە شاقىرۋدىڭ شارتى اۋىرلاي ءتۇستى. ءتىپتى كحدر ءوزىنىڭ رەسمي باسپاسوزىندە اقش الدىنا كەلىپ تىزەرلەپ، باس ءيىپ كەشىرىم سۇراعان كەزدە عانا يادرولىق باعدارلاماسىنان باس تارتاتىندارىن ايتىپ سالدى. ەندىگى جەردە سولتۇستىك كورەيا كەلىسسوزگە كەلۋ ءۇشىن دە اقش پەن وڭتۇستىك كورەياعا اۋىر تالاپتار قويا الادى.

سولتۇستىك كورەيادا يادرولىق مەنمەندىك بار ەكەنى ايدان انىق. ول ءوزىن بۇرىنعى كورەي پاتشالىعىنىڭ مۇراگەرى رەتىندە، تۇبەكتىڭ بىردەن ءبىر قوجاسى دەپ سانايدى. تۇبەكتىڭ ەكىگە ءبولىنۋى اقش-تىڭ كورەي حالقىنا جاساعان قاستاندىق ساياساتى دەگەن كوزقاراستان اينىعان ەمەس. بۇل ساياسي ۇستانىمنىڭ ءوزى "كحدر مەن اقش اراسىندا كەلىسسوز جۇزەگە اسادى"دەگەنگە سەندىرمەيدى. ترامپ بۇل ماسەلەدە قىتايدى "جاۋاپسىزدىق تانىتتى" دەپ ايىپتاپ ەدى، قىتاي ءسىم وكىلدەرى اقش سىرتقى ساياساتىن جەر جەبىرىنە جەتە سوگىپ تاستادى. سونىمەن سولتۇستىك شىعىس ازيا قايشىلىعى تاراپتارعا تىڭ امالدار ويلاپ تابۋعا يتەرمەلەپ تۇر.

اقش وسى ورايدا ءوزىنىڭ زىمىرانعا قارسى جۇيەسىن دامىتۋدى دا قولعا الماق. رەتى كەلسە دامىعان اسكەري تەحنيكاسى مەن قۋاتىندا تانىتىپ قويماق. الايدا ول كحدر-نىڭ جاۋابى قانشالىق بولاتىنىن ەسەپتەپ شىعا الماي ەكىۇداي كۇيدە. قىتاي تارازىنى تەڭ باسىپ، كحدر-نى جۇدىرىق ەتىپ، ەكونوميكانى قالقان ەتىپ، اقش-تىڭ ازيا-تىنىق مۇحيتتاعى ىقپالىن السىرەتۋدى كوزدەيتىنى دە بەلگىلى. رەسەي وزىنە تىكەلەي بولماسا دا جانامالاي قاتىستى بولىپ تۇرعان بۇل ماسەلەدە قىتايدى جاقتاماسقا شاراسى جوق. اقش-تىڭ جاڭا سانكتسياسى ماسكەۋگە بۇل تاڭداۋدى جاساۋدىڭ مۇمكىندىگىن كوبەيتتى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا كورەي تۇبەگى ماسەلەسى الەمدەگى ەڭ كۇردەلى دە قاۋىپ-قاتەرى مول الەمدىك پروبلەماعا ءبىر-اق كۇندە اينالا سالعان جوق. ونىڭ تامىرىندا ءار تاراپتىڭ ۇزاق مەرزىمدىك مۇددەسى بايلانىپ جاتىر.

“The Qazaq Times”