Mamandar zımıran sınağın saraptauda. Foto: MinnPost.

Kürdeli de auqımdı Soltüstik Şığıs Aziya qayşılığı bügingi künde älemdegi Orta, Tayau-Şığıs mäselesimen deñgeyles, tipti yadrolıq soğıs qaupi jağınan teñdessiz ülken qayşılıq bolıp sanaladı. Osı jılı bwrınğıdan da jiiley tüsken  Soltüstik Koreyanıñ ballistikalıq zımıran sınağı AQŞ, Japoniya, Oñtüstik Koreya elderin qattı alañdatıp otır. Biz tömende Korey tübegi mäselesinde tikeley müddeli taraptardıñ qazirgi jağdayın saralap körelik.

4 şilde jäne 28 şildedegi zımıran sınağı Uaşington men Seuldi qattı alañdattı. Oñtüstik Koreya osığan deyin Qıtaydıñ qarsılığına bola ornatuğa kelisim bermey kelgen «Sad» zımıranına qarsı jüyesin ornalastıru qwrlısın jedeldetetinin, soğan baylanıstı Tramp ükimetimen kelissözderge köp wzamay baratının bildirdi. Alayda, AQŞ-tıñ qazirgi jäne bwrınğı biligindegi şeneunikteriniñ qarauınşa, Soltüstik Koreya bügingi tañda Kaliforniya ştatı tipti odan da şalğay AQŞ şekarasına soqqı jasauğa qabiletti bolğan twsta, AQŞ-Oñtüstik Koreya arasındağı kelissöz AQŞ-qa töndiretin qauipti seyilte almaydı.

Soltüstik Koreyanıñ osı retki wşırğan qwrlıqaralıq ballistikalıq zımıranı (ICBM) keñistikte 3700 şaqırımğa deyin wşıp, Japon araldarınıñ eñ soltüstigine tayau mañdağı teñizge qwlağan. Osıdan birneşe sağat ötpey jatıp, Oñtüstik Koreya prezidenti Mün Ja In şwğıl türde Qauipsizdik keñesiniñ jiının ötkizdi. Tapsırma alğan koreyalıq mamandarğa zımıran qaupi men quatın eseptep, eger tikeley Tınıq mwhitqa bağıttalıp atılsa bwl zımırannıñ Los-Andjeleske jetui mümkin ekenin mälim etti. Tipti Çikago jäne N'yu-York qalalarına deyin jetui mümkin dedi.

Oñtüstik Koreya AQŞ-pen kelissözimen qatar Qıtayğa da ümit arttı. Seul tarabı mwnday jaña türdegi zımıran Soltüstik Koreya, Oñtüstik Koreya Japoniya şekaralarına jetkeni sekildi Qıtay şekarasına da jetip, Qıtayğa zımıran soqqısın bere aladı. Demek, Qıtay tarabı da Soltüstik Koreyağa qısım tüsirui mümkin dep sanaydı. Biraq, Beyjiñ jaq Tramp aytqanday kütken ümitterin aqtamay kele jatsa kerek. Senbide Oñtüstik Koreya men AQŞ-tıñ qorğanıs salasınıñ lauazımdıları telefon arqılı söylesip, eki el kelissözin jedeldetudi, Soltüstik Koreyanıñ zımıran qauipine qarsı tosqauıl qoyu turalı aqıldastı. Osığan qatıstı habarlarğa qarağanda zımıranğa qarsı jüyeni Koreyağa ornalastırudı qamtığan kelissözder jürgizuge eki jaq ta kelisim bergen.

AQŞ sarapşıları äli de kümändanıp otırğan bir mäsele – KHDR-nıñ qwrlıqaralıq ballistikalıq zımırandarınıñ däldigi men yadrolıq qaru tasımalday alatın jäne almaytınında. Pentagon sarapşıları, eger däl osınday sätte AQŞ artıq bir qadam jasap, Soltüstik Koreyağa qauip töndiretin bolsa, onda Kim Joñ Un biligi közsizdikpen AQŞ territoriyasına ballistikalıq zımırandarın attandıruı mümkin.

Birneşe on jıldıqtağı AQŞ-tıñ öñirdegi sayasatına nazar salatın bolsaq, olar özderin Resey men Qıtaydıñ osınday qaterinde ömir sürip kelemiz dep sanadı. Qıtay men Reseydiñ şığıs irgesine, tipti älemniñ ärbir strategiyalıq mañızdı sanalatın öñirlerine özderiniñ äskeri bazaların ornalastırıp keldi. Biraq, AQŞ-tı 40 jıl basqarğan tört retki prezidenti de Soltüstik Koreyanıñ mwnday qauipti quatqa jetedi degenge senbegen edi.

Osı oqiğadan keyin ğana biz AQŞ prezidentteriniñ taldau jasau erkindiginiñ şekteuli ekenine közimiz jetti. Tramp prezident saylauı kezinde öziniñ Soltüstik Koreyamen kelissözderge keletinin aytıp edi. Alayda, prezident tağına şıqqannan keyin Uaşington biligi oğan bwl mümkindikti bermedi (älde özi oyınan qayttı ma?!). Uaşingtonnıñ sırtqı sayasattağı bar äreketi sankciya salumen şektelip kelui, öñirdiñ qayşılığın arttırğan joq pa! Endi mine Soltüstik Koreyanı kelissöz üsteline şaqırudıñ şartı auırlay tüsti. Tipti KHDR öziniñ resmi baspasözinde AQŞ aldına kelip tizerlep, bas iip keşirim swrağan kezde ğana yadrolıq bağdarlamasınan bas tartatındarın aytıp saldı. Endigi jerde Soltüstik Koreya kelissözge kelu üşin de AQŞ pen Oñtüstik Koreyağa auır talaptar qoya aladı.

Soltüstik Koreyada yadrolıq menmendik bar ekeni aydan anıq. Ol özin bwrınğı Korey patşalığınıñ mwrageri retinde, tübektiñ birden bir qojası dep sanaydı. Tübektiñ ekige bölinui AQŞ-tıñ korey halqına jasağan qastandıq sayasatı degen közqarastan aynığan emes. Bwl sayasi wstanımnıñ özi "KHDR men AQŞ arasında kelissöz jüzege asadı"degenge sendirmeydi. Tramp bwl mäselede Qıtaydı "jauapsızdıq tanıttı" dep ayıptap edi, Qıtay SİM ökilderi AQŞ sırtqı sayasatın jer jebirine jete sögip tastadı. Sonımen Soltüstik Şığıs Aziya qayşılığı taraptarğa tıñ amaldar oylap tabuğa itermelep twr.

AQŞ osı orayda öziniñ zımıranğa qarsı jüyesin damıtudı da qolğa almaq. Reti kelse damığan äskeri tehnikası men quatında tanıtıp qoymaq. Alayda ol KHDR-nıñ jauabı qanşalıq bolatının eseptep şığa almay ekiwday küyde. Qıtay tarazını teñ basıp, KHDR-nı jwdırıq etip, ekonomikanı qalqan etip, AQŞ-tıñ Aziya-Tınıq mwhittağı ıqpalın älsiretudi közdeytini de belgili. Resey özine tikeley bolmasa da janamalay qatıstı bolıp twrğan bwl mäselede Qıtaydı jaqtamasqa şarası joq. AQŞ-tıñ jaña sankciyası Mäskeuge bwl tañdaudı jasaudıñ mümkindigin köbeytti. Bir sözben aytqanda Korey tübegi mäselesi älemdegi eñ kürdeli de qauip-qateri mol älemdik problemağa bir-aq künde aynala salğan joq. Onıñ tamırında är taraptıñ wzaq merzimdik müddesi baylanıp jatır.

“The Qazaq Times”