ادامنىڭ بايلىعىن سيپاتتايتىن دەنە مۇشەلەرى

شىعىستىق ءداستۇرلى مادەنيەتتە ەجەلدەن كەلە جاتقان ادامنىڭ بەت-الپەتى، دەنە بىتىمىنە قاراپ  ءومىر جولىنا بولجاۋ جاسايتىن جورامالدار بولعان. مۇنداي جورامالدار ينديا، قىتاي، جاپون سىندى مادەنيەت تاريحى حاتتاۋلى شىعىس ەلدەرىندە كوپتەپ جيناقتالعان. قازاق حالقىندا دا بولار بالانى «بوعىنان» تانيتىن نەبىر كورەگەن دانا ادامدار بولعان. مىسالعا تولە بي بابانىڭ سابالاقتىڭ (ابىلاي حان) سىرتىنان ايتقان باعاسى بولاشاق حاننىڭ ومىرىندە جازباي قايتالانادى. اڭىزدا اتقوسشىلارىمەن كەلە جاتقان تولە بي  تۇيە جايىپ ءجۇرىپ دالادا ۇيقتاپ قالعان بوزبالاعا كەز بولادى. «سابالاق» اتانىپ جۇرگەن جالبىر توندى، جارلى كەيىپتى  جاننىڭ قۇلاشىن جايىپ شالقاسىنان جاتقان جاتىسىنان-اق دانا بي بولاشاق ايبىندى ەردى تانىسا كەرەك. اتىنا مىنگەستىرىپ اۋلىنا الىپ كەتىپ بولاشاق حاننىڭ الدا بولاشاعىنا نۇسقاۋشى بولادى. ادام تۇگىل ءتورت تۇلىك مالدىڭ مۇشەسىنە قاراپ سىر-سيپاتىن قانىق بىلەتىن حالقىمىزدىڭ بۇل قاسيەتى ءومىر تىرشىلىگىنەن قورتقان تاجىريبەسى.

ال، شىعىس ەلدەرىندە ادامنىڭ قۇلاعى، مۇرىنى، اۋزى ۇلكەن بولسا بايلىق-باقىتقا جاقىن دەپ سانايتىن ءداستۇر بار.

ءبىرىنشى – اۋىزدىڭ ۇلكەندىگى. شىعىستىق تانىمدا «اۋىزى ۇلكەن ادامنىڭ، شارتاراپتا تاتار ءدامى بار» دەگەن ءتامسىل بار ەكەن. ياعني، مۇنداي ادامنىڭ تانىس-ءبىلىس، ارالاساتىن جاندارى كوپ بولادى، كوپ جەردىڭ ءدامىن تاتادى دەگەنى. بۇل اسىرەسە ايەل ادامدارعا قاراتىلادى. اۋىزى ۇلكەن بىتكەن ايەلدەر كيەر كيىم، ىشەر استان تارىقپايدى، قام-قايعىسىز تىرشىلىك ەتەدى دەپ سەنەدى. ال ەرلەرگە كەلسەك، مۇنداي ەرلەر تاۋەكەلشىل، قولىنان ءىس كەلەتىن، كۇرەسكەر، ءارى باتىل شەشىم قابىلداي الادى. سوندىقتان جۇرگەن جەرىنەن بايلىق جيناي الادى. مىنەزىنە كەلەر بولساق، اۋىزى ۇلكەن ادامنىڭ مىنەزى جايدارى، اشىق-جارقىن، جۇرەگىنە كىر جاسىرمايتىن، ويىن اشىق ءارى تىكە ايتاتىن بولىپ كەلەدى. قىزۋقاندى، تاباندى، ءومىر جولى دا جاتتىق، تابىسقا جەتۋ ىقتيمالدىعى جوعارى بولادى.

انجەلينا جولي. فوتو: mega-stars.ru

ەكىنشى – مۇرىن. مۇرىن ادامنىڭ بايلىق-تالەيىنەن دەرەك بەلەتىن نەگىزگى ورگان. مۇرىننىڭ تۋادا ۇلكەن ءارى، ادەمىلىگى سول ادامنىڭ  باي-باياشاتتى ءومىرىن اڭعارتادى. مۇندا ايتىلعان ۇلكەن مۇرىن قالىپتان تىس ۇلكەندىككە قاراتىلماعان. مۇرىن بەت پىشىنىنە ۇيلەسىمدى ەتتى، قىرلى ءارى دوڭگەلەنە بىتكەن ادامدار بيلىككە يە، قالتاسى قالىڭ، اينالاسىن سىرباز دوستارى قورشاعان، وتباسىندا ادامدار پىسىق كەلەدى. ەر ادامداردا مۇنداي مۇرىننىڭ بولۋى ءتورت قۇبىلاسى تەڭ، ءتورت تۇرمانى ساي، بايلىق جاراتۋ قابىلەتى كۇشتى كەلەدى. ال، ايەل ادام بولسا ناعىز ايەلدىڭ ساراسى دەۋگە بولادى. كوبىنەسە ادۋىن ءارى قالتالى ايەلدەردە عانا وسىنداي مۇرىن بولادى.

جەكي چان. فوتو: scarabey.org

ءۇشىنشى – قۇلاق. قۇلاق ءبىتىمى تۋادا ۇلكەن، اسەم بولعان ادامداردىڭ قاشاندا ىستەرى كەدەرگىسىز، ىلگەرى باسىپ تۇرادى.  ومىرىندە تالايلى ىستەر كوپ كەزدەسەدى. ادال دوستارى اينالاسىندا بولادى، تابىس جان-جاقتان قۇيىلىپ تۇرادى. ىستەگەن ىسىنەن قاشاندا ورلەۋ بولىپ جاتادى، ساۋدا جاساسا ساۋداسى ءوتىمدى بولادى. اسىرەسە قۇلاق مايلىعى قالىڭ ادامدار بايلىق پەن بيلىكتى قاتار ۇستاپ، ومىردە ىركىلىكسىز بولادى دەپ بولجام جاساعان.

ن.نازارباەۆ. فوتو: اك جايىك

"The Qazaq Times"