Adamnıñ baylığın sipattaytın dene müşeleri

Şığıstıq dästürli mädeniette ejelden kele jatqan adamnıñ bet-älpeti, dene bitimine qarap  ömir jolına boljau jasaytın joramaldar bolğan. Mwnday joramaldar Indiya, Qıtay, Japon sındı mädeniet tarihı hattaulı Şığıs elderinde köptep jinaqtalğan. Qazaq halqında da bolar balanı «boğınan» tanitın nebir köregen dana adamdar bolğan. Mısalğa Töle bi babanıñ Sabalaqtıñ (Abılay han) sırtınan aytqan bağası bolaşaq hannıñ ömirinde jazbay qaytalanadı. Añızda atqosşılarımen kele jatqan Töle bi  tüye jayıp jürip dalada wyqtap qalğan bozbalağa kez boladı. «Sabalaq» atanıp jürgen jalbır tondı, jarlı keyipti  jannıñ qwlaşın jayıp şalqasınan jatqan jatısınan-aq dana bi bolaşaq aybındı erdi tanısa kerek. Atına mingestirip aulına alıp ketip bolaşaq hannıñ alda bolaşağına nwsqauşı boladı. Adam tügil tört tülik maldıñ müşesine qarap sır-sipatın qanıq biletin halqımızdıñ bwl qasieti ömir tirşiliginen qortqan täjiribesi.

Al, Şığıs elderinde adamnıñ qwlağı, mwrını, auzı ülken bolsa baylıq-baqıtqa jaqın dep sanaytın dästür bar.

Birinşi – auızdıñ ülkendigi. Şığıstıq tanımda «auızı ülken adamnıñ, şartarapta tatar dämi bar» degen tämsil bar eken. YAğni, mwnday adamnıñ tanıs-bilis, aralasatın jandarı köp boladı, köp jerdiñ dämin tatadı degeni. Bwl äsirese äyel adamdarğa qaratıladı. Auızı ülken bitken äyelder kier kiim, işer astan tarıqpaydı, qam-qayğısız tirşilik etedi dep senedi. Al erlerge kelsek, mwnday erler täuekelşil, qolınan is keletin, küresker, äri batıl şeşim qabılday aladı. Sondıqtan jürgen jerinen baylıq jinay aladı. Minezine keler bolsaq, auızı ülken adamnıñ minezi jaydarı, aşıq-jarqın, jüregine kir jasırmaytın, oyın aşıq äri tike aytatın bolıp keledi. Qızuqandı, tabandı, ömir jolı da jattıq, tabısqa jetu ıqtimaldığı joğarı boladı.

Anjelina Joli. Foto: mega-stars.ru

Ekinşi – mwrın. Mwrın adamnıñ baylıq-täleyinen derek beletin negizgi organ. Mwrınnıñ tuada ülken äri, ädemiligi sol adamnıñ  bay-bayaşattı ömirin añğartadı. Mwnda aytılğan ülken mwrın qalıptan tıs ülkendikke qaratılmağan. Mwrın bet pişinine üylesimdi etti, qırlı äri döñgelene bitken adamdar bilikke ie, qaltası qalıñ, aynalasın sırbaz dostarı qorşağan, otbasında adamdar pısıq keledi. Er adamdarda mwnday mwrınnıñ boluı tört qwbılası teñ, tört twrmanı say, baylıq jaratu qabileti küşti keledi. Al, äyel adam bolsa nağız äyeldiñ sarası deuge boladı. Köbinese aduın äri qaltalı äyelderde ğana osınday mwrın boladı.

Jeki Çan. Foto: scarabey.org

Üşinşi – qwlaq. Qwlaq bitimi tuada ülken, äsem bolğan adamdardıñ qaşanda isteri kedergisiz, ilgeri basıp twradı.  Ömirinde talaylı ister köp kezdesedi. Adal dostarı aynalasında boladı, tabıs jan-jaqtan qwyılıp twradı. İstegen isinen qaşanda örleu bolıp jatadı, sauda jasasa saudası ötimdi boladı. Äsirese qwlaq maylığı qalıñ adamdar baylıq pen bilikti qatar wstap, ömirde irkiliksiz boladı dep boljam jasağan.

N.Nazarbaev. Foto: Ak Jayık

"The Qazaq Times"