الماتىداعى ميگراتسيا ماسەلەسى

قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا، جالپى الەم بويىنشا ميگراتسيا ماسەلەسى وتە وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. وسىعان بايلانىستى بۇگىن الماتى قالاسىندا «ساراپشى» ەكسپەرتتەر كلۋبىنىڭ «ىشكى ميگراتسيا، الماتى قالاسى مىسالىندا، ونىڭ شىرماۋى مەن شەشۋ جولدارى» اتتى كەزەكتى وتىرىسى بولىپ ءوتتى.

"ساراپشى" ەكسپەرتتەر كلۋبىنىڭ وتىرىسى. فوتو: QT

وتىرىستى «بولاشاق» رەسپۋبليكالىق جاستار قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى، ساياساتتانۋشى داۋرەن بابامۇراتوۆ جۇرگىزدى. ول جيىننىڭ شىمىلدىعىن اشۋ بارىسىندا قازاقستانعا جىل سايىن كەلۋشىلەر مەن كەتۋشىلەردىڭ سانىنا قىسقاشا توقتالدى. بابامۇراتوۆتىڭ سوزىنشە سوڭعى ءۇش، ءتورت جىلدا قازاقستاننان 376 مىڭ ادام شىعىپ، 377 مىڭ ادام كىرگەن ەكەن.

بۇل وتىرىستا ءبىرىنشى ءسوز الماتى قالاسىنىڭ دەموگرافيالىق ستاتيستيكا باسقارماسىنىڭ باسشىسى يۋليا سەرگەەۆناعا بەرىلدى.

يۋليا سەرگەەۆنا، الماتى قالاسى دەموگرافيالىق ستاتيستيكا باسقارماسىنىڭ باسشىسى. فوتو: QT

يۋليا سەرگەەۆنانىڭ ايتۋىنشا قازىرگى تاڭدا ستاتيستيكا بويىنشا الماتى قالاسىندا 1,8 ميلليون ادام تۇرادى. بىراق الماتى قالاسى ناقتى حالىق سانىن تەك حالىق ساناعى كەزىندە عانا انىقتاۋعا بولادى. ال حالىق ساناعى 10 جىلدا ءبىر اق رەت بولادى. سوڭعى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر بويىنشا سوڭعى 6 ايدا الماتى قالاسىنا تۇراقتى تۇرۋعا 50 مىڭ ادام كەلگەن. ال ۋاقىتشا تىركەۋگە 188 882 ادام تىركەلگەن. ال الماتىدا تىركەلمەي جۇرگەن ادامدار جايىندا، شەت ەلدەردەن كەلگەن ازاماتتار جايىندا ەشقانداي مالىمەت جوق ەكەن.

ال جالپى الماتىداعى دەموگرافيالىق احۋال جايىندا ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم بىلاي دەيدى: قازىر الماتى حالقىنىڭ سانىن 1713000 ادام دەپ وتىر بىراق، دەگەنمەن بۇنىڭ سىرتىندا تىركەلگەنى بار، تىركەلمەگەنى بار ياعني بۇل قالانى قالىپتاستىرعان ميگارانتتار. جالپى الماتى ميگارنتتاردىڭ قالاسى. ال قازىرگى تاڭدا الماتى قالاسى ميگرانتتارعا قانداي كوزبەن قاراپ وتىر؟ الماتى قالاسىنىڭ حالقى دا، اكىمشىلىگى دە ميگرانتتارعا قاۋىپ-قاتەر تۇرعىسىنان قاراپ وتىر. مەنىڭ ويىمشا بۇل كوزقاراستار دۇرىس ەمەس. ەگەر الماتى ەكونوميكا تۇرعىسىنان دامىسىن دەسەك، الماتى گەوگرافيالىق تۇرعىسانان دا، ادام سانىنى جاعىنان دا وسە بەرۋى ءتيىس. ەگەر الماتى قالاسىنىڭ تاريحىنا قاريتىن بولساق، بۇل قازاق تۇرعىندارى وتە از، جەرگىلىكتى وتارلىق باسقارۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ، اسكەري گارنيزونداردى ورنالاستىرۋ، كولانيالدى ەكونوميكانى قالىپتستىرۋ ءۇشىن قۇرىلعان قالا. جانە ۇزاق ۋاقىتتار بويى وسى باعىتتار ساقتالىپ كەلگەن. مىسال ءۇشىن 1959 جىلعى دەرەك بويىنشا الماتى قالاسىنداعى قازاقتاردىڭ سانى 8,6 پايىزدان اسپاعان. 1986-1989 جىلى الماتىدا قازاقتاردىڭ سانى 12 پايىز بولعان. ال بۇگىنگى تاڭدا الماتىدا 60-65 پايىز قازاقتار تۇرادى. قازىرگى ۋاقىتتا الماتى قالاسىنىڭ 50 پايىزى ميگرانتتار. ولار قازاقستاننىڭ وزگە وڭىرلەرىنەن كەلۋشىلەر. قالاعا كەلۋشىلەردىڭ 90 پايىزى قازاقتار. قالاعا ءبىلىمسىز، ساپاسىز اربا سۇيرەۋگە عانا ارنالعان ادامدار كەلىپ جاتىر دەگەن وتىرىك. سوڭعى رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك قالاعا كوشىپ كەلىپ جاتقانداردىڭ 60 پايىزىنىڭ جوعارى ءبىلىمى بار. بۇرىن كەڭەستەر وداعى كەزىندە بۇكىل يدەولوگيا، كىتاپتاردان باستاپ، كينوعا دەيىن قالانى جامان، اۋىلدان ارتىق ەش نارسە جوق دەگەن دۇنيەگە قۇرىلدى. جاڭا ءومىر، جاڭا ۋاقىت، جاڭا يدەولوگيانى تالاپ ەتەدى. قالا قازاققا كەرەك، قالا دەگەن قازاقتىڭ وركەندەيتىن جەرى، قالا قازاقتىڭ داميتىن جەرى.

ال پرەزيدەنت جانىنداعى ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ الماتى قالاسىنداعى وكىلدىگىنىڭ باسشىسى مادينا نۇرعاليەۆا، ايدوس سارىمنىڭ تەك قازاقتار جايىندا ايتقانىمەن كەلىسپەيتىنىن ايتتى. مادينا حانىمنىڭ ويىنشا بۇنىڭ ءوزى ميگراتسيا ماسەلەسىندە بولاشاقتا ۇلكەن پروبلەما بولۋى مۇمكىن ەكەن. سوڭعى اقپاراتتتار بويىنشا الماتى قالاسىنداعى ميگرانتتاردىڭ 40 پايىزى 18-20 جاستاعى جاستار، 14 پايىزى 30-35 جاستاعى جوعارى ءبىلىمدى ازاماتتار. 2009 جىلعى حالىق ساناعىنا سۇيەنەتىن بولساق، الماتى قالاسىنداعى ميگرانتتاردىڭ 15 پايىزى قازاقستاننىڭ وزگە وڭىرلەرىنەن كەلگەن ازاماتتار ەكەن.

مادينا نۇرعاليەۆا، پرەزيدەنت جانىنداعى ستراتەگيالىق زەرتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ الماتى قالاسىنداعى وكىلدىگىنىڭ باسشىسى. فوتو: QT

بۇل جيىنعا ايدوس سارىم، داۋرەن بابامۇراتوۆ پەن قاتار ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتتانۋشى داستان شەرحان سىندى ازاماتتار قاتىستى.

“The Qazaq Times”