Suret ğalamtordan alındı. Mätinge qatısı joq.

AVTOR.: Mekteptegi tağı bir oqiğa. Janı taza, islam dinimen susındağan, imanı berik adamnıñ bolmısı is-äreketinen de körinip twratın. Mektepte qazaq qızın aram tağamnan jirendiremin dep arpalısqanı bar.

Şu audanınıñ ortalığı Novotroickige Qarağandı qalasınan Çulturov degen hirurg auısıp keledi. Hirurg tapşı mamandıqtardıñ biri edi. Çulturovtıñ özi qazaq bolğanımen, tili orısşa eken. Özi ğana emes, Saylaudıñ sınıbına kelgen Mağripa esimdi qızı da orısşa sayraydı. Qazaqşa til qatsa, ol: «ya ne znayu kazahskiy yazık», – dep söz qaytaradı. Sodan da bolar, ekeuiniñ arasında közge körinbeytin ala köleñke tüsedi.

Mektepte bufet joq, balalar tamaqtı üyden äkeletin. Bir küni üziliste Saylau Mağripanıñ şoşqanıñ salosın (mayın-red.) nanğa qosıp jep otırğanın bayqap qalıp, janına jetip keledi.

– Mınau ne?

– Eto salo.

– Sen qazaqsıñ, mwsılmansıñ ğoy!

– Da, nu i çto.

– Tasta! Mwsılmandar şoşqa etin jemeydi.

– Net! Kakoe tvoe delo!

Bükil sınıp qarap twrğan. Namıstanıp ketken ol qızdıñ qolındağı salonı jwlıp alıp, jerge wradı. Mağripa jılap oybay saladı, aynala qorşağan orıs balalar «ah, tı kakoy, mı dumali tı horoşiy mal'çik, a tı okazıvaetsya huligan, nacionalist», – dep şulap ketken. Sınıp jetekşisine jügirgenderi de bar. Dereu jetken mwğalimi Saylauğa wrsıp, mektep direktorına alıp baradı. «Bwl ne qılğanıñ?» – deydi direktor. «Ona musul'manka, ey nel'zya kuşat' zapreşennuyu svininu», – dep bwl da betinen qaytpay twrıp alğan. Onıñ uäjine mekteptiñ orıs basşısı qarsı twra almadı. Mwsılmandarğa doñızdıñ eti haram ekeni Qwranda jazılğan. Mına qaysar oquşı sonı köldeneñ tartuda. Şarası tausılğan direktor soñında: «jaraydı, mağan kelip bolğan jaydı bildirseñ, ol qızğa aqıl aytar edim», – dep jılı söylep, oqiğanı jauıp tastaydı.

«Mümkin sonıñ äseri şığar, keyin qazaqşa söylemeytin sol qız qazaq jigitke twrmısqa şığıptı. Jambıl oblısı Atqaru komitetiniñ predsedateli S. Aqqoziev degen ağanıñ jaqın tuıs tarı eken. Bertinde Mağripamen S. Aqqozievtiñ üyinde bir dastarhannıñ basında keziktik. Men onı birden tanıdım. Qolındağı şoşqanıñ mayın tartıp alğanım, onıñ da esine tüsken bolu kerek. Ärine, onday jağday wmıtıluşı ma edi. Ol menimen qazaqşa söylesti», – dep küldi Saylau ağa. Mağripanıñ oybaylağan beynesi köz aldına tağı bir ret elestep ötken bolu kerek dep oyladım.

Iä, bodandıq zamanda qazaqtıñ oqığan azamatı az bolatın. Biraq boyda bilim bolğanmen, oydan degdar qasieti joğalsa bäribir emes pe. Ğılım bildim, jettim degenderdiñ wrpağı şala jetilip jatqan kez edi. Aram menen adaldı ayıra almağan halıq adasuğa bet alğan. Qazaqtıñ bügingi qaraköz qızı, erteñgi anası boyın arammen alamıştay bastağan. Qaraqan basın ğana küyittegen biraz el ağaları, bwğan köz jwma qarağan sol auır jağdayda, batıl jürektiler ğana ayuday alısudan tayınbayt ın. Biraq olar az, tañğı aspannıñ jwldızınday sirek boldı.

Oquşı Saylaudıñ balalıq oyınınan göri, bilimge köp beyimdiligi mına isten de bayqaladı. Kädimgi qabırğağa iletin küntizbe tek orısşa, nege qazaqşa şıqpaydı degen mäsele onı mazalaydı. Kalendar' kitapşa datanı belgileumen qosa, sol künge qatıstı tarihi oqiğalar men twlğalar jöninde aqparat beredi. Tanımdıq, tärbielik mañızı bar, al qazaqşası joq. Osı oyın mektep balası «Leninşil jas» (bügingi «Jas alaş») gazetine jazadı. Redakciyadan kalendar'dıñ bolaşaqta qazaqşa basılatını aytılıp jauap keldi. Birneşe jıldan keyin kalendar' qazaq tilinde de şığadı. Bir qızığı, «Leninşil jas» gazetine jazğan osı hat turalı arada köp uaqıt ötken soñ gazettiñ bas redaktorı, belgili jurnalist, qalamger Seydahmet Berdiqwlovtıñ öz auzınan estigen. Säkeñ men Seydahmet ağa-inilik, jaqsı dostıq qarım-qa tınasta boldı. Ekeui köbine wlttıq mäseleni, Mäskeudiñ üstemdik sayasatı twrğısında aşıq äñgimelesip, oyları bir jerden şığatın. Bir küni küntizbege baylanıstı söz tuıp, Säkeñ mektepte jürgende gazetke osı taqırıp jöninde hat jazğanın tilge tiek etedi. Sol kezde esine osı jağday tüse ketken Seydahmet «twra twr, men «Leninşil jas» gazetiniñ redaktorı bolıp jürgende osınday bir hat alğamız. Köterilgen taqırıp jaqsı bolğandıqtan, onı redakciyada talqılap, Respublika Baspa komitetine joldağanbız. Bala küniñnen til mäselesin kötergen, hattıñ avtorı sen ekensiñ ğoy», – deydi.

AVTOR.: Siz äñgimelegen «Mağripa oqiğası» qazaqtıñ qasieti qaşıp, ar-wyatı jii qoljaulıq bolğan kezdiñ boyamasız körinisi eken. Namısqa tietin mwnday oqiğalar universitet qabırğasında da körinis berdi me?

S. B.: Ärine, boldı. Mına bir jağday esimnen ketp eydi. Taşkentte soñğı kursta oqıp jürgen kezim. Bir küni özbek jigitter kelip, «mwnda bir qazaq qızı evrey jigitimen jüredi. Aşıqtan-aşıq qwşaqtasıp, süyisip otıradı, qazaqtıñ qızı ğoy, wyatı qayda?» dep namısımızğa tidi. Bizdiñ universitette qazaqtıñ biraz qız-jigitteri oqitın. Özbekter özderi mwndayğa qattı namıstı ğoy. Älgi evrey jigiti Mäskeuden kelgen student eken. Altınbek degen dosıma osı jağdaydı aytıp: «anau jigitpen söylesemin», – dedim. Sosın, keşke qaray qızdıñ jataqhanasına bardıq. Qızğa eskertip, «mınauıñ wyat qoy, toqtatsañşı!» dep aytpaqpın. Barsam ekeui köşede qwşaqtasıp kele jatır. Älgi studentten: «sen mına qızdı şınımen süyesiñ be?» – dep swrasam, «joq, änşeyin, jay jürmin», – dep qarap twr. Aşuım boyıma sıymay ketse kerek, jalma-jan jaqtan tartıp jiberdim. Qorqaq bireu eken, aldı-artına qaramay zıtıp berdi. Älgi qızımız ayğay salıp, bükil jataqhananı şulattı.

Aldında bir jıl Siriyanıñ Damask universitetinde oqıp qaytqan edim. Damaskige ketpes bwrın partiyanıñ kandidattığına ötkenmin. Universitette komsomol komitetiniñ müşesimin, ol degeniñiz edäuir abıroylı jwmıs. Jastardı komsomolğa qabıldau, ötu osı komsomol komiteti arqılı jürgiziletin. Partiya müşesi atınan eki wsınıs bolsa, üşinşi qoldaudı komsomol komiteti beretin. Prokuratura, miliciya jäne türli äkimşilik orındarğa partiya müşesi bolsañ ğana qızmetke twra alasıñ. Köptegen qazaq studentterniñ partiyağa ötuine kömektestim. Partiya müşeligine ötuge jaqın qalğanda ayaq astınan osınday jağday tuındadı. Ol uaqıtta «internacionalizm» degen wran biik kez. Wltqa böluge bolmaydı. Sonımen ne kerek, şulağan qızdardıñ bir tobı «şığıstanu» fakul'teti dekanına «Saylau wlttar dostığına qarsı huligan» dep şağımdanıp ülgeripti.

Birer kün ötken soñ meni partiyağa qabıldaytın jinalıs boldı. Partbyuro müşelerimen birge, dekan da bar. Mına jaqta meniñ Garikti sabağan «wltşıldığımdı» jayıp salmaqqa, tağı bir top qızdar antalauda. İşimnen «şaruam bitken şığar» dep oyladım. Endi, birneşe qız şulap twrsa, qalay talasasıñ? Partorg anketamdı, jaqsı minezdememdi oqıp berdi. Basqa pikirler tıñdalatın kezde qızdar meni jamandap şulay berip edi, «toqtay twrıñdar, byuro müşeleri ğana swraq qoyadı», – dep dekan olardı tıyıp tastadı. «Siriyada Damask universitetinde eñbek täjiribeden jemisti ötti, oquı jaqsı, qoğamdıq jwmıstarğa belsene qatısadı, partiyağa ötuge layıqtı», – dep dekan öz pikirin ayttı. Soñında, «basqa wsınıs joq», – dedi de, şulağandardıñ auzın da aştırmastan meni partiyağa ötkizip jiberdi. Sonımen, «partiya» qatarına ötilsin dep şeşim qabıldadı.

Diplomat, qoğam qayratkeri Saylau Batırşa-wlınıñ ömiri men qızmet jolına arnalğan "Täuelsizdik jolındağı diplomatiya" kitabınan.

Avtor: Mwrat Almasbekwlı

“The Qazaq Times”