Jwmabek Täşenov, qoğam qayratkeri

Orıs tilinen qwlağan balanı ornınan twrğızuı

1968 jılı oqudı bitirdim. Äkem qart temir jolşı edi. Saqalı beluarğa tüsken, aybındı adam bolatın. Bir küni mağan «jür balam, qalağa oquğa tüsesiñ» dedi. Mende arman köp, «wşqış bolam, anau bolam, mınau bolam» dep alıp wşıp twrğan kez. Sodan, Türkistannan Şımkentke jol tarttıq. Barğan soñ meni «Şımkent tehnologiyalıq institutınıñ» jataqhanasına qaldırıp ketti. Orısşadan jwrdaymın. Birer qayırım ğana bar. Sol arada talapker bolıp, emtihanğa dayındala bastadım. Ortaşadan joğarı oqitın edik. Birinşi emtihan – himiyadan bes aldım. Ekinşi emtihan orıs tilinen diktant boldı. Odan eki aldım. Ötpey qalıppın. Auılğa telefon soqtım. «Köke, osınday boldı». «Jä, balam, erteñ baramın» dedi äkem.

Erteñinde äkey keldi. Keldi de, ertip jürdi. Aldında Jwmabek Täşenov üyimizge birer märte kelgen. Jwrağattığımız bar edi. Ol kezde balamız, män bermeytinbiz. Jwmekeñ onda Şımkent oblıstıq atqaru komiteti törağasınıñ orınbasarı bolatın. Qabıldauına kirip edik, şoferi Iqtiyar degen jigit otır eken. «Köke, keliñiz» dep jigi-japar bolıp jattı. İşte bir adam bar sekildi. Sol şıqqan soñ äkem kirip ketti. Äñgimelesip, biraz otırdı.

Älden uaqıtta meni şaqırdı. Kirdim. Jwmekeñ közildiriginiñ üstinen qarap otır eken. Kişkentay boylı adam edi. «Ne boldı ey, bala?» dedi. «Osınday da, osınday, orıs tilinen öte almadım» degendi ayttım. Oylanıp, bir dem otırıp qaldı. Sodan, telefon twtqasın aldı da, «Süleymenovtı qosıñdar» dedi. Süleymenov tehnologiya institutınıñ sol kezdegi rektorı bolatın. Azdan soñ ol baylanısqa şıqtı. Jwmekeñ «äy, bälenşe» dedi. Sol beynesi äli künge köz aldımda. «Mına, qazaqtıñ balaları orısşa bilmese joğarğı oqu oqımau kerek pe, bwl qalay özi» dedi. Basqa eşteñe demedi, trupkanı qoya saldı. «Öyt, böyt» degen söz bolğan joq. Ar jağındağı adamnıñ reakciyası qalay boldı, onı bala bolsam da, iştey şamaladım. Sosın, biz rahmet aytıp, şığıp kettik.

Institutqa barsaq, qabıldau komissiyasınıñ bastığı Bwralqiev degen kisi kütip twr eken. Arı qaray, bäri sätimen boldı. Üşinşi emtihannan da sätti öttim. Söytip, oquğa, mwnay-gaz fakul'tetine tüsip kettim. Bir qazaqtıñ balası bolsa da, oqısın, bilim alsın deytin Jwmekeñ solay qamqor adam edi. Qazaqstanda jürip, orıs tilin bilmegeni üşin qwlağan qazaq balasına solay süyeu bolğan. Bwnday mısaldar köp bolar dep oylaymın özim.

Jwmekeñ şıtırlağan on somdıqtardı şaşıp kep jiberdi

Ol kisi turalı ekinşi bir este qalğan jağday mınau edi. Oquğa tüsip alğan soñ, keyde qarnımız aşqanda, Jwmekeñniñ üyine tüski asqa barıp twramız. Qwtjan degen tuısqan inisi menimen birge oqıdı. Ara-twra meni ertip aladı. Bir küni solay barıp, otırğanbız. Biz as üyde edik. Älden uaqıtta esik qoñırauı şıldırladı. Bätes apamız aşıp edi, üyge eki kisi kirip, törgi zalğa qaray ketti. Jwmekeñniñ kabinetine as üy arqılı ötetin. Özi kabinetinde edi. Bätes apamız barıp aytqan soñ, ol kisi şığıp, bizdiñ aldımızdan ötti de, zalğa şıqtı. Sol jaqta biraz äñgime boldı. Söytip otırğan bir uaqıtta, Jwmekeñniñ dauısı qattı şıqtı. «Ataña nälet, qasietsizder. Joğalıñdar közime körinbey» dep ayqaylağanın anıq estidik. Söytsek, ana kisiler bir audannıñ sovhozınan kelgender eken. Jwmısqa twruına Jwmekeñ qol wşın beripti. Endi sonıñ qarımjısı dep, aqşa wsınıp kelgen kelisi eken. Mümkin, tağı da bir şaruasın orındatu oylarında bar ma, kim bilsin?! Äyteuir, öñkey şıtırlağan on somdıqtar. Biz de jügirip şıqtıq. Jwmekeñ aşulanıp ketken eken. Aqşalardı älgi kisilerdiñ betine şaşıp kep jiberdi. Sıtırlağan kögala qağazdar suılday wşıp jan-jaqqa şaşılğanda, bireui wşıp kelip, meniñ ayağımnıñ däl janına tüsti.

Osı kezde Bätes apayımız aqşalardı jinap, ana kisilerge berdi de, tez şığarıp jiberdi. Jwmekeñ öñi tütigip, birazğa deyin ündemey otırıp qaldı...

Türkistannıñ qart twrğını, zeynetker, köp jıl bilim salasında eñbek etken Pernetay Qambarwlı äñgimesin osılay ayaqtadı. «Jwmekeñder zamanınıñ şınjırlauı arıstanı, adamgerşiligi men azamattığın joğaltpağan arda qazaqtıñ biri ğoy» dep tüyindedi sözin.

"The Qazaq Times"