AES: Qazaqstandıq şeneunikter «atom» turalı ne biledi?

Qazaqstanda AES saludı qoldaytındar da, qoldamaytındar da bar. Qazirgi uaqıtta elimizde atom elektr stnaciyası salınuı mümkin degen pikir keñinen talqılanıp jatır.  Oğan bey-jay qarap jatqan eşkim joq. Käsibi mamandar da,  qarapayım adamdar men  azamattıq qoğam belsendileri de onıñ qwrılısınıñ kürdeli ekendigin aytıp älek. Rasımen qazir bwl kün tärtibindegi ötkir mäsele bolıp twr. 

2021 jıldıñ qırküyeginde QR Prezidenti Q.Q.Toqaev Qazaqstanğa  Atom Elektr Stanciyasınıñ qajettigin köterdi. Sodan beri bwl taqırıp belsendi türde talqılanıp, bastı nazarğa alındı. Memleket basşısı jalpı halıqtıñ, sonıñ işinde biznes nısandarınıñ elektr energiyasına degen swranısı artıp otırğandığın basa ayttı. Eger jaña quat közin engizbesek, 2030 jılğa qaray  energiyağa degen tapşılıq bolatındığın da jasırğan joq. Sondıqtan AES mäselesine kelgende qızuqandılaqqa salınbay bayıppen qarağan jön.

Är türli mäselelerge öz pikirleri men oyların aytudan jasqanbaytın birqatar  şeneunikter, deputattar men sayasi partiyalardıñ ökilderi bwl mäselege kelgende abaylap söylegendi jön köredi. Tipti köp jağdayda ündemey qalıp jatır. Sonday -aq,elimizdiñ Oñtüstik Qazaqstan oblısımen şekaralas Özbekstanda AES qwrılısınıñ  josparı bektilgeni anıqtaldı.   Bwl jañalıq ta otqa may qwyğanmen teñ bolıp twr.

Ärine, qazaq halqı atom turalı söz qozğağanda öre türegeletini ras. Onıñ özindik sebebi de bar. Qazaqstan  men onıñ twrğındarına äskeri atom quatı tikeley äser etti. Oğan degen qorqınış eldiñ jadınan ilñ künge deyin kete qoyğan joq. Atom degende jwrtşılıq eñ aldımen yadrolıq atom sınaqtarın eske aladı. Onıñ zardabın aytıp tauısu mümkin emes. Bilik psihologiyalıq soqqı alğan halıqtıñ jağdayın elemese,  olar qabıldağan şeşimderdiñ zañdılığına teris äser etui mümkin.  Eger bwrın Semey yadrolıq poligonın Mäskeudiñ äreketi desek,  qazir bäri qazaqstandıqtardıñ öz qolında. Jağdaydı ob'ektivti tüsinip, täuekelderdi bağalau üşin taqırıptı är türli twrğıdan qarau kerek ekeni anıq. Mäselen,  ekonomikalıq jäne energetikalıq salağa bağa beretin qwrğaq sandar  men atomnıñ qauipsizdigin däleldeytin mälimetterge halıqtıñ deni kümänmen qaraydı.

Internet keñistigi  atom energetikalıq qondırğılarınıñ qwrılısı turalı öz közqarasın bildirgen ataqtı energetikterdiñ, fizikterdiñ, qazaqstandıq ğalımdardıñ türli zertteuleri men swhbattarına tolı.  Olardıñ qatarında kezinde bedelge ie bolıp, tanımal bolğan  «Qazatomönerkäsiptiñ» bwrınğı basşısı Mwhtar Jäkişevtiñ, Atom energiyası komitetiniñ bwrınğı törağası Timur Jantikinniñ pikirleri de bar. Olar AES qwrılısın birauızdan qoldaydı. Biraq qwrılıs sapası men  tehnologiyası mwqiyat saqtaluı şart dep esepteydi. Qoğam belsendisi Petr Svoik ta atom elektr stanciyasın saludıñ jalpı qajettigin rastaydı. Biraq ol  qoldanıstağı kömir qondırğılarına tereñ jañğırtu jwmıstarı jürgizilse Qazaqstan atomdıq jobadan bas tartar edi, degen pikirdi qostaydı.

Jalpı, Qazaqstanda AES saludıñ qajettigi men onıñ tiimdiligin rastaytın köptegen faktor bar. Biz atap aytqanda AES qwrılısı üşin «mañızdı» dälelderdi keltire alamız. Qazaqstan elektr stanciyasınıñ jwmısındağı eñ mañızdı element bolıp tabılatın otandıq urandı öndiru men satu boyınşa älemdik köşbasşı poziciyasın wstanıp otır.  Sonımen qatar, Aqtau qalasında 1999 jılğa deyin 20 jıldan astam uaqıt boyı twrğındardıñ qajettilikteri üşin yadrolıq reaktor tabıstı jwmıs istegenin de esten şığarmağan jön. Keyin onı gaz turbinalarına auıstırdı. Biz elimizdiñ köptegen qalaları men aymaqtarındağı ekologiya men  aua sapası jayında da wmıtpauımız kerek. Tütin, topıraqtıñ lastanuı, «qap-qara bolıp jauatın qar», kömir stanciyalarınan şıqqan  kül üyindileri 21 ğasırdağı kürdeli mäselege aynalğan. Kömir öndirude qoldanılatın eski tehnologiyalar, tozığı jetken elektr stanciyalardı jañalau,  kömirdi bükil respublika kölemine tasımaldau siyaqtı  mäseleler tezirek şeşudi talap etedi. Parniktik gazdar şığarındıların azaytu boyınşa Qazaqstan ükimetiniñ älemdik qoğamdastıqqa bergen ekologiyalıq halıqaralıq uädesi de asa mañızğa ie.

Alayda, jaña elektr stanciyaların, sonday-aq, atom elektr stanciyaların salu qajettigi Qazaqstanda, äsirese respublikanıñ oñtüstigindegi halıq sanınıñ köbeyip kele jatqandığımen tüsindiriledi. Qazirdiñ özinde ol öñirde  elektr energiyasın twtınu körsetkişi  ünemi ösip keledi. Aymaqta quat közine degen tapşılıq qazirden bilinip jatır.  Energetikalıq jäne ekonomikalıq qajettilikterdiñ ob'ektivti faktileri AES däl qazirgi Qazaqstan jağdayında mülde dwrıs tañdau ekenin körsetedi.

Ekinşi jağınan alğanda, mañızdı psihologiyalıq jäne tarihi täjiribe bar. Mäselen, Qazaqstannıñ är salası men sektorında şeneunikter atqarğan  jwmıstıñ sapası sın kötermeydi. Qarapayım azamattar odan sıbaylas jemqorlıqtıñ saldarın anıq köredi. Sondıqtan mwnday kürdeli mäselege, biliktiñ isine senimsiz qaraydı.

Oğan mısal salınıp bitpey jatıp, qwlap qalıp, kürdeli jöndeudi qajet etetin jaña mektepter men auruhanalar qwrılısı. Odan bölek, jaña twrğın üylerdiñ sapası men asfal't töselgenimen merzimi ötpey jatıp, jaramsız bolıp qalğan joldardıñ sapası da sın kötermeydi.

Äsirese, Qazaqstannıñ oñtüstigindegi twrğındarı üşin Taraz ben Arıs qalalarındağı äskeri bazalardağı jarılıstardan keyin AES-ti salu qajettigin tüsindiru öte qiın bolatını anıq. Sebebi eldiñ ärbir twrğını öziniñ qalasındağı nemese  auılındağı şeneunikterdiñ jwmısına senimsiz. Kez-kelgen adam özderiniñ öñirlerindegi sıbaylas jemqorlıq mısaldarın op-oñay aytıp bere aladı.  Oğan qosa, eldegi geosayasi faktor da nazar audarudı qajet etedi. Onı da twraqtı wstau kerek.  Öytkeni Qazaqstanğa şeteldiñ  tehnologiyaları men jabdıqtarı qajet. Osınıñ bäri qarım-qatınasqa, iskerlik baylanısqa tireledi.

Qorıta aytqanda Qazaqstanda salınuı mümkin AES qwrılısı  şeneunikter üşin ğana tiimdi bolmauı qajet. Sonımen qatar, oğan qoğam tarapınan azamattıq jauapkerşilik te boluı tiis. Qanday da bir şeşim qabıldanğan jağdayda elektr energiyası bağasınıñ  ösui men kömir stanciyalarınıñ jabıluı turalı mäseleler aldın-ala jäne aşıq türde talqılanuı qajet. Sonımen qatar, qoğamdıq pikirge qwrmetpen qarau jobanıñ bir böligi boluı kerek.

AES taqırıbı boyınşa şeneunikter qabıldaytın soñğı şeşim, olardıñ özderi üşin  "atomdıq" emtihan boluı mümkin. Ol ärine, ekonomikalıq, tehnikalıq negizdeme turalı aqparattan twradı.   Stanciya qwrılısına jauaptı kompaniyanı  dwrıs tañdau, jobanı sätti iske asıru, odan tüsetin ekonomikalıq payda , Semey yadrolıq poligonı aumağın tiimdi basqaru, fizika salasında oqıp jürgen  studentterdi jwmısqa ornalastırusiyaqtı mäseleler halıq arasında keñinen tüsindirilgende ğana, beybit atomğa degen közqaras özgerui mümkin. Biraq bwl naqtı şeşim emes. Ol üşin bilik naqtı qadamdarğa barıp, osı salağa bağıttalğan maqsat-mindetterdi orındap, naqtı is şaralar qabıldağanı jön.

A+ Analytics saraptama ortalığı

The Qazaq Times