«Psevdo-bayqauşı» älde käsibi baqılauşı: Referendumdı kim baqılaydı?

Qazaqstan egemen atanğalı biliktiñ bastamasımen ötkeli twrğan besinşi referendumnıñ osığan deyingisiniñ nätijesi Aqorda köñilinen şıqqan. Jalpı saylau ya referendumnıñ qay-qaysısında da azamattıq qoğam üni ötkir äri ayqın körinetini – Almatı qalası. Biıl Almatıda saylau-referendumdı baqılauğa jarğılıq qwqığı bar 8 wyım akkredittelgen. QT osı wyımdardıñ jwmısı, äkimdikpen baylanısı turalı saralap kördi.

Ortalıq saylau komissiyası jariyalağan tizimge säykes, Almatı qalasınan segiz wyım tirkelgen. Olar:

• «Täuelsiz Baqılauşılar» qoğamdıq birlestigi
• «Eho» qoğamdıq birlestigi
• «Aqparattıq-resurstıq ortalıq» qoğamdıq qorı
• «Er Azamat» qoğamdıq birlestigi
• «Auğanstan ardagerleriniñ keñesi» qoğamdıq birlestigi
• «Almaty Azamattyq Alliance» zañdı twlğalardıñ qauımdastıq nısanındağı birlestigi
• «Adam jäne qoğam» ükimettik emes wyımı» qoğamdıq birlestigi
• «Social project management» ortalığı» qoğamdıq qorı

Almatıda twrğındar jüretin aspalı köpirdegi AES-ke ügitteu mänindegi banner. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

ÜEW (Ükimettik emes wyımdar – red.) men jergilikti bilik arasın üylestiretin «Aqparattıq-resurstıq ortalıq» qoğamdıq qorına habarlasuğa tırıstıq. Qordıñ birinşi basşısı, negizgi qwrıltayşısı äri Almatı qalası mäslihatınıñ amanattıq deputatı, qalalıq qoğamdıq keñes müşesi Altınay Köbeeva  twtqanı kötermedi. Ekinşi qwrıltayşı Nwrjamal Süyesinova öziniñ «negizgi qwrıltayşınıñ kömekşisimin» dep, referendumğa wyımnıñ qatısar ya qatıspaytını, neşe uçaskeni baqılaytını jaylı habarsız ekenin ayttı. Wyımnıñ akkredittelgeni turalı aqparattı tañdana qabıldadı.

Qor 2018 jılı İşki sayasat basqarmasınıñ (qazirgi Qoğamdıq damu basqarması – red.) qoldauımen qwrğan «Civil Center Almaty» jobasın, yağni Azamattıq ortalıq jwmısın jürgizedi.

Almatı qalası äkimdiginiñ Qoğamdıq damu jäne Jastar sayasatı basqarmalarınan jüzdegen million teñgege tapsırıs orındaytın qor negizinen qoğamdıq wyımdar qızmetin jüzege asıradı. Memlekettik satıp aluğa qomaqtı somamen belsendi qatısadı. Zañdı twlğa retinde tek 2016 jıldan beri naqtı soması 382 mln teñgege barlığı 40 şaqtı kelisimşart tüzisken. Onıñ 33 kelisimşartı – bir ğana Almatı äkimdiginen. Statsnet aşıq derekközine qarağanda, qordıñ bıltırğı jıldıq tüsimi 435 mln teñgeni şamalağan.

Altınay Köbeeva – Almatı qalası qoğamdıq keñesiniñ törağası, mäslihat deputatı. Foto: Almatı q. Öñirlik kommunikaciyalar qızmeti

Internet betterinde qor qwrıltayşısı Altınay Köbeeva «AMANAT» partiyasınıñ bastamasımen qwrılğan AES saludı qoldau jönindegi Halıqtıq ştab qwramında eldi ügitteuge atsalısıp jürgen aqparat köp. AES saludı qoldaytın deputattıñ referendumdı baqılaudağı beytaraptığı turalı wstanımın bilu mümkin bolmadı.

***

Referendumdı baqılauğa ıntalı tağı bir wyım – «Almaty Azamattyq Alliance» zañdı twlğalardıñ qauımdastıq nısanındağı birlestigi. Joğarıda atalğan qor osı wyımnıñ üş qwrıltayşısınıñ biri. Azamattıq al'yans saytında körsetilgen bwl wyımnıñ meken-jayı 2Gis qosımşasındağı deputat Köbeevanıñ saylauşıların qabıldau bölimi men ol basqaratın qordıñ mälimetimen birdey 139-kabinet körsetilgen. Almatılıq al'yanstıñ törağası Qayırjan Äbdihalıqov Qañtar oqiğasınan keyin 2022 jılı ötken prezident saylauın «qoğamnıñ kemeldengenin körsetti» dep bağalağan. QBTU biznes mektebiniñ assistent-professorı Äbdihalıqov AES-tı qoldau nauqanında sarapşı retinde de közge tüsip jür.

Qayırjan Äbdihalıqov. Foto: Almatı q. Öñirlik kommunikaciyalar qızmeti

Redakciya qoñırauına bergen jauabında ol 700 bayqauşı dayındap otırğanın, üylestiru jwmıstarı jürip jatqanın ayttı. Baqılauşılardıñ jol jürisi, tüski asına arnalğan şığındardıñ kölemi men qarjılandıru közi turalı swraqqa «äli naqtı emes» dedi.

Bwl wyım da qwrıltayşısı tärizdi memlekettik satıp aluğa qatısadı, äkimdikten memlekettik grant aladı.

***

«Er Azamat» qoğamdıq birlestiginiñ qwrıltayşı-jetekşisi Laila Ahmetovağa baylanısu mümkin bolmadı, twtqanı kötermedi. Ahmetova äl-Farabi atındağı QazWU-da wzaq jıl oqıtuşı, jurnalistika salasında zertteuşiligimen belgili. Birlestiktiñ jwmıs istep twrğanımen, qarjılıq aynalımına däyek joq.

«Genderlik teñdikke qol jetkizu, demokratiyalıq jäne azamattıq qoğamnıñ qalıptasuına kedergi keltiretin stereotiptik genderlik rölderdi özgertudi» maqsat twtqan wyımnıñ osığan deyin sayasi nauqanğa qatısqanı, saylaudı baqılağanı turalı aqparat tabılmadı.

***

«Auğanstan ardagerleriniñ keñesi» qoğamdıq birlestiginiñ törağası äri negizgi qwrıltayşısı Mwrat Äbdişükirov tilşi saualına tosılıp qaldı. «Neşe uçaske ekenin bilmeymin, onı naqtılap swrayın, keyin jauap bereyin» dep qısqa qayırdı.

Äbdişükirov – ardagerler wyımınan basqa tağı bir-bir birlestik («Uly Dala Patriottary» Patriottıq qozğalısı» QB) pen jeke käsipkerliktiñ iesi.

***

«Adam jäne qoğam» ükimettik emes wyımı» qoğamdıq birlestiginiñ basşısı äri qwrıltayşısı Gülim Nwrğalievanıñ resmi derekqorda körsetilgen nömiri «tirkelmegen nemese istemeydi» dep twrğandıqtan, baylanısu mümkin bolmadı.

2021 jılğı qañtarda Parlament Mäjilisiniñ deputattarın saylauda Nwrğalieva äkimdikpen etene «täuelsiz baqılauşılar ştabına» 120 bayqauşı jiberetinin mälimdep, keyin baqılau nätijesin habarlamadı.

Ortada – wyım jetekşisi Gülim Nwrğalieva. Foto: Almaty TV

Üş qwrıltayşığa ortaq birlestik bilikten eñ qomaqtı somağa twraqtı türde qarjılandırılatın wyım. Aşıq derekközderdegi aqparattarda memlekettik satıp aluğa tirkelgen segiz jılda kemi jalpı kölemi 570 mln teñge qarajatqa 250-ge tarta kelisimşart jasasqan. Memlekettik satıp alu portalında biıl Almatı qalası äkimidigimen ondağan million qarjığa jasasqan negizgi kelisimşartqa qosımşa kelisimşarttıñ ayırıqşa köptigin köruge boladı.

Statsnet dereginşe, bıltırğı jıldıq tüsimi 377 mln teñgeden asqan jäne bwl keyingi üş jıldağı eñ azı.

Wyım 2021 jılı aqparat ministri Aida Balaevanıñ tabıstauımen ÜEW-larğa arnalğan memlekettik sıylıq ielendi.

Negizgi qwrıltayşı Janat Smanqwlova eki kompaniyanı jürgizedi. «Bilim jäne jaña innovaciyalıq tehnologiyalar ortalığı» JŞS memleketten 2016 jıldan bastap naqtı soması 1.1 mlrd teñge bolatın jüzden asa kelisimşartqa qol jetkizgen. Sonday-aq, ekinşi käsibi – osı mekemeniñ Almatı oblısındağı filialınıñ qarjılıq tüsimi belgisiz.

***

Referendumdı baqılauğa mümkindik alğan tağı bir wyım äkimdikpen etene jwmıs isteytin «Social project management» ortalığı» qoğamdıq qorı. Qarjı ministrliginiñ mälimetinşe, keyingi bes jılda memlekettik satıp aluda naqtı kölemi 190 mln teñgeden asatın ondağan kelisimşart orındağan. Onıñ 70%-dayın tek 2023-2024 jıldarı äkimdiktiñ eki basqarmasınan (Jastar sayasatı jäne İşki ister basqarması) alıp keledi.

Sonımen qatar, bıltırğı jıldıq qarjılıq tüsimi 58 mln teñge bolğan. Bwl 2021 jıldan bergi eñ tömen körsetkişi.

Wyım qwrıltayşısı äri basşısı Beybit Moldahmetwlı bwdan özge eki kompaniyağa (Newtime JŞS jäne «Kurtayez» JŞS) jalğız ielik etedi.

***

Almatılıq azamattıq qoğamda atı tanımal «Täuelsiz baqılauşılar» qoğamdıq birlestigi QT redakciyasımen tildesuge uaqıt taptı. 2016 jılı qwrılğan wyımnıñ qazirgi törağası Besjan Töleubekwlı jıldan-jılğa baqılauşılar arasında ümitsizdik üdeye tüskenin aytadı.

– Biılğı referendumda jüz şıqtı baqılauşımen jwmıs isteymiz. ...Qarapayım jandardıñ azdı-kem qoldauınıñ arqasında baqılauşılardı bir uaq tüski aspen qamtuğa tırısıp jatırmız. Ne memleketten, ne arnayı qaltalı demeuşiden alğanımız-alarımız joq. Qazir jaña baqılauşılarğa oqıtu-dayındau jwmısı qarqındı jürip jatır. Bar nazarımız osı bağıtta, – deydi belsendi.

Belsendi-baqılauşı Besjan Almatıda twrğındar jüretin aspalı köpirdegi AES-ke ügitteu mänindegi banner. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

Toqaev bıltırğı joldauında AES qwrılısı referendum  arqılı şeşiletinin jariyalağan boyda-aq birlestik birden akkreditaciyağa qamdanğan. Tirkeuden almatılıq segiz wyımnıñ eñ alğaşqısı bolıp, 2024 jılğı aqpanda ötken.

«Täuelsiz baqılauşılar» qwrılğalı är sayasi nauqanda türli tura-janama kedergilerge wşıraydı. Birde seminar-trening ötkizetin mekeme jalğa beru qızmetinen bas tartadı, birde uaqıtşa keñsesi kommunaldıq qızmetterden ajıratıladı.

Täjiribeli baqılauşı Besjan Töleubekwlı. Foto: QT / Kültegin Aspanwlı

Wyımnıñ tağı bir erekşeligi – jılda qatısatın baqılauşılardıñ basım böligi qazaq tildi azamattar. Jastar men orta jastan asqandar ara salmağı birdey. Wyım müşeleri saylau-referendum sayın uçaskelerdegi zañsız jayttardı anıqtap, tirkep, sotqa joldaytının, biraq «sayasi astarmen ayaqsız qalatınına» şağınadı.

Ayta keterligi, birlestik 2020 jılı memlekettik satıp alu portalına tirkelgenimen, birde-bir ret aynalıspağan. Qarjılay tüsimi joq.

P.S.: Äkimdikpen tığız qarım-qatınasta jwmıs isteytin jergilikti wyımdardıñ bäri birdey bir künde, 8 qırküyekte tirkelgen. Birinşi «Täuelsiz baqılauşılar» birlestigi 20 aqpanda, keyin 20 tamızda «Jañğırıq» birlestigi akkredittelgen.

BAQ betterinen alğaşqılardıñ qatarında kuälik alğan eki wyımnıñ osığan deyingi baqılau täjiribesi turalı köp material tabuğa boladı. Basqa altı wyımnıñ äldebir resmi esebin, saylau baqılauı turalı qorıtındı mälimdemesin keziktiru mümkin emes. Tipti keybiriniñ jalpı qoğamdıq qızmetine qatıstı aqparat qat.

The Qazaq Times