Körneki suret. Foto: ERA

Europalıq odaqtıñ memleket jäne ükimet basşıları Bryussel'de eki kündik sammitke qatısadı. Bwl  – pandemiyağa baylanıstı soñğı eki aydağı alğaşqı oflayn kezdesu. Resmi mälimetter boyınşa, Euroodaq elderi Reseyge qarsı engizilgen ekonomikalıq sankciyalar merzimin 6 ayğa wzartpaq.

Sammitte taraptar qoğamdastıqtıñ 2021-2027 jıldarğa arnalğan jeti jıldıq byudjettik josparın bekitu, €1,07 trln jäne EO-nı qalpına keltiru qorın talqılaydı. Qarjı bölu mäselesine baylanıstı bwl kelisimge Vengriya men Pol'şa tıyım salğan.

Sammittiñ ekinşi kürdeli taqırıbı – Türkiyanıñ Jerorta teñizindegi is-qimılı jäne Ankarağa qatıstı jaña sankciyalar. Al Wlıbritaniyanıñ EO-dan şığuına baylanıstı Brexit-ten keyingi ekijaqtı qatınastar turalı kelisim jiınnıñ üşinşi küninde talqılanbaq.

EO-nıñ byudjettik josparı

Sonımen birge Pol'şa prezidenti Andjey Duda qwjattı maqwldau turalı aldın-ala kelisimge qol jetkizilgenin ayttı. «Bwl kelisim polyak jäne vengr taraptarınıñ, sonday-aq nemis törağalığınıñ küş-jigeriniñ nätijesi», – degen Pol'şa prezidenti atalğan kelisimniñ erejelerin EO-nıñ basqa elderi qabıldaydı dep ümittenetinin bildirdi.

Vengriya men Pol'şa EO-nıñ jaña byudjettik josparı men Europa ekonomikasın qalpına keltiru qorınıñ bekitiluine qarsı şıqtı. Mwnımen qosa eki el basşıları 2021 jıldan bastap Bryussel'den byudjettik qarajattı monitoringtiñ nätijelerin eskere otırıp bölu üşin qoğamdastıq elderinde qwqıqtı baqılau turalı şeşimge narazılıq bildirdi.

Biraq jeti jıldıq byudjet pen qalpına keltiru qorın bwğattalğan küyinde qaldıru turalı şeşimniñ qabıldaunı ekitalay. Sebebi bwl olardı aldağı 7 jıl boyına EO byudjetine tiisti qosımşa 180 milliard eurodan ayıradı.

Reseyge qarsı sankciyalar

Euroodaqtıñ memleket jäne ükimet basşıları 10 jeltoqsandağı sammitte Reseyge qatıstı ekonomikalıq sankciyalardı wzartu turalı sayasi şeşim qabıldaydı, onıñ merzimi qañtardıñ soñında ayaqtaladı. Sankciya merzimin wzartuğa eşbir memleket qarsı bolğan joq.

2014 jılı Europalıq odaq Ukrainadağı oqiğalarğa jäne Reseydiñ Qırımdı anneksiyalauına baylanıstı birqatar sankciyalar engizgen. Şekteu şaraları birneşe ret wzartıldı. Vizasız rejim jäne ıntımaqtastıq turalı jaña negizgi kelisim kelissözderi toqtatıldı, Reseydiñ lauazımdı twlğaları üşin EO elderine kiruge tıyım salındı jäne olardıñ aktivteri bwğattaldı. Sonday-aq sauda, qarjı jäne äskeri sipattağı şekteu şaraları engizildi. Bwğan jauap retinde Resey EO elderinen birqatar azıq-tülik tauarların importtauğa tıyım saldı.

Brexit tığırığı

Bryussel' men London arasındağı diplomatiyalıq qarım-qatınastar turalı kelissözder 15-16 qazanda EO sammitinde bekitilui kerek edi. Alayda, Bryussel' men London kezekti märte ortaq kelisimge kele almadı.

Europalıq Keñestiñ basşısı Çarl'z Mişel'diñ aytuınşa, sammitte Wlıbritaniyamen seriktestik turalı kelisimge nükte qoyıluı tiis. Sonımen qatar, ol qoğamdastıqtıñ keybir elderi «kelisimsiz» scenariyge dayın boluı kerektigin eskertti.

Wlıbritaniya 2020 jılı 1 aqpanğa qarağan tüni Europalıq odaq qwramınan şıqtı. Bryussel' men London osı jıldıñ soñına deyingi ötpeli kezeñ turalı uağdalasqan. Onıñ barısında Birikken Korol'dikke birıñğay europalıq narıq qağidaları boyınşa saudanı jüzege asırudı qosa alğanda, barlıq europalıq normalar qoldanıladı. Britan ükimeti EO-men bolaşaq baylanıstardıñ formatı turalı uağdalasıp, erkin sauda turalı kelisim jasasuı tiis.

2019 jılı Wlıbritaniya men EO sauda kölemi şamamen $900 mlrd. bolğan. Eger taraptar bwl jolı da kelisimge kele almasa, 31 jeltoqsannan bastap barlıq bajdar men kvotalardı qoldanıp, Düniejüzilik sauda wyımınıñ erejeleri boyınşa sauda jasay bastaydı.

Türkiya mäselesi

Türkiyamen qarım-qatınas taqırıbı EO qwramındağı 27 eldiñ sırtqı ister ministrleri otırısınıñ bastı nazarında boldı. Jiın nätijesinde EO diplomatiyasınıñ basşısı Jozep Borrel Türkiyağa qarsı şara qabıldau kerektigin aytqan. Aldın-ala boljamdar boyınşa, jaqında ötetin Euroodaq sammitinde Jerorta teñizindegi zañsız äreketteri üşin Türkiyağa jaña sankciyalar engizilui mümkin.

Ötken aptada Grekiyanıñ prem'er-ministri Kiriakos Micotakis EO sammitinde Türkiyağa qarsı sankciyalar men qaru-jaraq jetkizuge embargo engizudi talap etti. Sonımen qatar, Europarlament Ankarağa qatañ sankciyalar engizuge şaqıratın qarar qabıldadı.

1 qazandağı EO sammitinde qoğamdastıq köşbasşıları Türkiyağa Jerorta teñizinde, Kiprde, Liviyada birjaqtı äreketterdi, sonday-aq Euroodaqqa jäne qoğamdastıqtıñ jekelegen elderine, atap aytqanda Franciya men Grekiyağa qatıstı agressivti ritorikanı toqtatudı talap etti.

Sol sammitte Euroodaq elderi Kiprdı Belarus'ke qarsı sankciyalardı bekituge qatıstı öz vetosın alıp tastauğa köndirdi. Bwl rette Nikosiyanıñ Jerorta teñizindegi daulı aymaqtardağı gaz ken orındarında geologiyalıq barlau qızmetin jürgizgeni üşin Türkiyağa qarsı qatañ sankciyalar engizu turalı talabın qaıbıldaudan bas tarttı. Onıñ ornına, EO köşbasşıları Türkiyanı «soñğı ret» ortaq ıntımaqtastıqqa şaqırdı.

2016 jılı EO-men jasalğan kelisim ayasında Türkiya negizinen Süriyadan kelgen migranttar üşin europalıq şekaranı jabuğa kelisken. Onıñ ornına Bryussel' bosqındardı wstauğa, sonday-aq vizasız rejimge jäne Türkiyanıñ EO-ğa kirui turalı kelissözderdi jedeldetuge 6 milliard euro beruge uäde berdi. EO kelisilgen qarjını audardı, biraq vizasız rejim jäne migranttardı  qabıldau turalı kelissözderden bas tarttı.

Nätijesinde, Türkiya aumağında qazir 3 millionnan astam bosqın bar. Euroodaq öz uädesin tolıqtay orındamağandıqtan, Türkiya prezidenti Rejep Tayıp Erdoğan kez-kelgen uaqıtta «bosqındar üşin Europa şekarasın aşatının» eskertken.

"The Qazaq Times"