Jahandıq pandemiyağa baylanıstı qauipti indet turalı eñ kerekti mağlwmattı bileu asa mañızdı. Bwl epidemiyanıñ jalğastır taraluına tosqauıl qoyıp, azamattardıñ virusqa qarsı saqtıq şaraların küşeytuge degen tanım tüsinikterin arttıradı. Osığan oray koronavirus turalı eñ kerekti 25 derekti wsınıp otırmız. 

  1. Koronavirus degenimiz ne?

Koronavirustar – bwl köbinese januarlardı zaqımdaytın virustardıñ tobı, biraq keybir jağdaylarda adamğa berilui mümkin. Ädette koronavirus tudırğan aurular auır simptomatikanı tudırmay jeñil türde ötedi. Alayda, tayau şığıs respiratorlıq sindromı (Mers) jäne auır jiti respiratorlıq sindrom (Sars) siyaqtı auır türleri boladı.

  1. Koronavirustıñ berilu jolı qanday?

Jwqtırğan adam jötelgende nemese tüşkirgende payda bolatın tamşılar.

Odan basqa, bireu kez kelgen lastanğan zattıñ üstiñgi betine, mısalı, esik twtqasın wstağan kezde taraluı mümkin. Adamdar lastanğan qoldarımen auızın, mwrnın nemese közin wstağan kezde jwqtıradı.

Bastapqıda örşu januarlardan payda boldı, boljam boyınşa, Uhan' qalasında (QHR) teñiz önimderi bazarında payda boldı, onda balıqtıñ ğana emes, suır, jılan jäne jarqanatı siyaqtı januarlardıñ da belsendi saudası jürdi.

  1. Koronavirustıq infekciyanıñ közi kim?

Auru adam nemese januarlar.

  1. Bwl infekciyanı jwqtıru qaydan payda boldı?

Qıtay ğalımdarınıñ dernekteri boyınşa COVID -19 tabiği rezervuarı jabayı januarlar (jarqanat) bolıp tabıladı. Adam jwqtırğan negizgi orın Oñtüstik Qıtay teñiz önimderiniñ köterme bazarı boldı, onda jabayı januarlar, onıñ işinde jarqanattar men bauırımen jorğalauşılar satıp alındı.

  1. Koronavirustıq infekciyanıñ negizgi belgileri?
  • joğarı dene qızuı
  • bas auruı
  • älsizdik
  • jötel
  • tınıs aludıñ qiındauı
  • bwlşıq etterdiñ auıruı
  • jürek aynuı
  • qwsu
  • diareya
  1. Virus sırtqı ortada twraqtı ma?

Koronavirus sırtqı ortada twraqsız, 57 gradus S jäne odan joğarı temperaturada öledi, dezinfekciyalıq jäne qwramında spirti bar zattarğa twraqsız.

  1. Infekciyanıñ inkubaciyalıq kezeñi qanday?

Inkubaciyalıq kezeñ (jwqtıru sätinen auru belgileri payda bolğanğa deyin) 2-den 14 künge deyin, 2-7 künnen jiirek boladı.

  1. Bwl infekciyanı emi bar ma?

Qazirgi uaqıtta arnayı emi joq. Patogenetikalıq jäne simptomatikalıq em jürgiziledi.

  1. Koronavirustı jwqtırudan öziñdi qalay qorğauğa boladı?

Eñ mañızdısı – qol men betterdiñ tazalığın saqtau. Qoldı taza wstañız, olardı sabınmen jii juıñız nemese dezinfekciyalau qwralın paydalanıñız.                                                                                              Sonday-aq auızıñızdı, mwrnıñızdı nemese köziñizdi juılmağan qolmen wstamauğa tırısıñız (ädette mwnday oylanbastan wstau sağatına orta eseppen 15 ret boladı).

Kez kelgen jağdayda qoldı tazalau üşin qoldı dezinfekciyalauşı qwraldı öziñizben birge alıp jüriñiz.

Ärqaşan tamaq aldında qolıñızdı juıñız.

Äsirese, adam köp orındarda, äuejaylarda jäne basqa da qoğamdıq kölik jüyelerinde bolğan kezde abay bolıñız. Osınday jerlerde ornalasqan zattardı jäne olardıññ üstiñgi betterin wstaudı barınşa azaytıñız, betiñizge timeñiz.

Bir rettik salfetkalardı öziñizben birge alıp jüriñiz jäne jötelgende nemese tüşkirgende ärdayım mwrın men auzıñızdı jabıñız, olardı qoldanğannan keyin mindetti türde joyıñız.

Eger basqa adamdar jalpı oramğa nemese ıdısqa sausaqtarın salsa,  odan tamaq işpeñiz (jañğaq, çips, peçen'e jäne basqa da snekter).

Epidemiologiyalıq ahual twraqtanğanşa qwttıqtap, qol qısular men betten süyuden aulaq bolıñız.

Jwmıs barısında siz wstaytın zattardıñ üstiñgi betteri men qwrılğılardı (komp'yuterdiñ pernetaqtası, jalpı paydalanatın orgtehnika panel'deri, smartfon ekranı, pul'tter, esik twtqaları men wstağıştar) ünemi tazalañız.

  1. Medicinalıq maskanı qalay dwrıs kiyu kerek?                                                                                                             1. Mwrın men auzıñızdı maskamen mwqiyat jauıp, bet pen maska arasındağı sañılaudı azaytu üşin onı bekitiñiz.                                                                                                                                                                                            2. Paydalanu kezinde maskanı wstamañız. Qoldanılğan maskağa tigennen keyin, mısalı, onı şeşu üşin qoldı juıñız.                                                                                                                                                                                  3. Maska ılğaldı nemese lastanğan bolsa, jaña taza jäne qwrğaq maska kiiñiz.                                                    4. Bir ret qoldanılatın maska paydalanbañız. Olardı ärbir qoldanğannan keyin laqtırıp, alıp tastağannan keyin birden joyıñız.
  2. Jaña koronavirustı emdeuge boladı ma?

Iä, ärine. Alayda, suıq tiyudi tudıratın köptegen basqa da respiratorlıq virustardan arnayı em joq sekildi jaña koronavirustan da virusqa qarsı arnayı preparat joq.

Virustıq pnevmoniyanı, koronavirustıq infekciyanıñ negizgi jäne eñ qauipti asqınuın antibiotiktermen emdeuge bolmaydı. Pnevmoniya damığan jağdayda – em ökpe qızmetin emdeuge bağıttalğan.

  1. Täuekel tobına kimder jatadı?

Barlıq jastağı adamdardıñ virustı jwqtıru qaupi bar. Uhan' qalasındağı (QHR) Densaulıq saqtau jönindegi komissiyanıñ mälimdemesinde soñğı 60 jağday 15- ten 88 jasqa deyingini qwraydı.

Alayda, basqa da virustı respiratorlıq aurulardıñ köpşiligi siyaqtı, balalar men 65 jastan asqan adamdar, immundıq jüyesi älsiregen adamdar- aurudıñ auır ötu qaupi aymağında.

  1. Jaña koronavirus üşin vakcina bar ma?

Qazirgi uaqıtta mwnday vakcina joq, alayda qıtay men birqatar elderdiñ ğılımi wyımdarında onı äzirleu bastaldı.

  1. Koronavirustıq infekciyağa wqsas simptomdar bolsa, qayda habarlasu kerek?

Jedel respiratorlıq infekciya belgileri payda bolğanda nemese jaña koronavirustıq pnevmoniyağa küdik bolğanda tez arada üyge jedel järdem şaqıru (103), sonday-aq 1406, 87172768043 koronavirustıq infekciya mäseleleri boyınşa call-ortalıqqa qoñırau şalu qajet.

Jedel järdem brigadası kelgenge deyin auır nısandağı jağdayda aldın alu şaraların saqtau (adamdarmen qarım-qatınastı şekteu, jötel etiketin saqtau, maska kiyu, özin-özi emdeumen aynalıspau) kerek.

  1. Koronavirus pen twmau virusı arasındağı ayırmaşılıq nede?

Koronavirus pen twmau virusınıñ wqsas belgileri boluı mümkin, biraq olar genetikalıq jağınan müldem ärtürli.

Twmau virustarı öte tez köbeyedi — simptomdar jwqtırğannan keyin eki-üş künnen keyin körinedi, al koronavirusqa ol üşin 14 künge deyin qajet.

  1. Koronavirustıñ bar ekenin qalay anıqtauğa boladı?

Uaqtılı diagnostika Qazaqstan aumağında jaña koronavirustıñ payda bolu jäne taralu qaupi tuındağan kezde mañızdı is-şaralardıñ biri bolıp tabıladı.

Densaulıq saqtaudıñ ğılımi wyımdarı jaña koronavirus genderiniñ qwrılımı turalı aqparat payda bolğan sätten bastap 7 künnen az uaqıttıñ işinde adam ağzasında virustıñ boluın anıqtau üşin diagnostikalıq jiıntıqtardıñ eki nwsqasın äzirledi.

Jinaqtar polimerazdıq tizbektik reakciya (PTR) dep atalatın zertteudiñ molekulalıq-genetikalıq ädisine negizdelgen. Bwl ädisti paydalanu test-jüyelerge eleuli artıqşılıqtar beredi.

Birinşi – joğarı sezimtaldıq – äzirlengen test-jüyelerdi paydalana otırıp, virustardıñ jeke köşirmelerin tabuğa boladı.

Ekinşi – aurudı   diagnostikalau üşin qan aludıñ qajeti joq, mwrın- jwtqınşaqtan maqtalı tamponmen ülgi alu jetkilikti.

Üşinşi-taldau nätijesin 2-4 sağattan keyin aluğa boladı.

Qazaqstannıñ barlıq aumağı boyınşa diagnostikalıq zerthanalarında diagnostikanıñ äzirlengen qwraldarın paydalanu üşin qajetti jabdıqtar men mamandar bar.

  1. Stacionarğa kimder oqşaulanuğa jatadı?

«Qazaqstan Respublikasında tötenşe jağdaydı engizu turalı»  Qazaqstan Respublikası Prezidentiniñ 2020 jılğı 16 naurızdağı №25  Jarlığına säykes «Qazaqstan Respublikası halqınıñ qauipsizdigin qamtamasız etu jönindegi şaralar turalı» QR Bas memlekettik sanitariyalıq därigeriniñ qaulısına säykes mınaday 1a) sanatındağı elderden:    Franciya, Iran, Italiya, Ispaniya, Germaniya resmi jäne ükimettik delegaciyalardı, sonday-aq qızmettik jäne diplomattıq pasporttardıñ ielerin, aviakompaniyalardıñ wşqıştarın jäne ekipaj müşeleriniñ, lokomotiv brigadalarınıñ müşelerin, temir jol köligindegi tasımaldau qızmetimen baylanıstı adamdardı jäne jükterdi halıqaralıq avtomobil' tasımaldarın jüzege asıratın jürgizuşilerdi qospağanda, soñğı kelgen sätten bastap 14 künnen az uaqıt ötken adamdar jergilikti atqaruşı organdar ayqındağan stacionarlarğa oqşaulanadı.

  1. Karantindik stacionarlardağı azamattar qanday talaptardı saqtauı tiis?

Karantindik stacionarda bolu kezinde qoyılatın talaptar:

-  küntizbelik 14 künniñ işinde jergilikti atqaruşı organdar ayqındağan üy-jaylarda üzdiksiz bolu;

- karantin kezinde (14 kün): karantindeu jerinen ketuge rwqsat berilmeydi; barlıq baylanıs türlerin (telefon, internet) paydalanuğa rwqsat etiledi;

- karantin kezindegi medicina personalı tarapınan jasalatın is-şaralar mınaday qamtidı: qarap-tekseru, dene qızuın, arteriyalıq qısımdı ölşeu, swrau;

- medicinalıq körsetilimder boyınşa tamaqtan, mwrın-jwtqınşaqtan biomaterialdı zerthanalıq zertteuge alınuı mümkin, qajet bolğan kezde – zertteudiñ özge de ädisteri;

- karantindegi adam tarapınan rejim bwzılğan jağdayda äkimşilik jauapkerşilik közdelgen.

  1. Üyde kimder oqşaulanuı tiis? Üyde oqşaulau qalay jürgiziledi?

Üydegi oqşaulau (üydegi karantin) twrğılıqtı (bolatın) jeri boyınşa 1b) sanatındağı elderden kelgen adamdarğa Qazaqstan Respublikasınıñ şekarasınan ötken künnen bastap 14 künniñ işinde jürgiziledi:

QHR

Oñtüstik Koreya

1a)  sanatındağı tizbege kiretin elderdi qospağanda, Şengen aymağı elderi

 

Üydegi karantin «QR-da tötenşe jağdaydı engizu turalı» Qazaqstan Respublikası Prezidentiniñ Jarlığına säykes Qazaqstan Respublikası halqınıñ qauipsizdigin qamtamasız etu jönindegi şaralar turalı» QR Bas memlekettik sanitariyalıq därigeriniñ 2020 jılğı 16 naurızdağı №25 qaulısınıñ 2-qosımşasına säykes qoyılatın talaptardı saqtay otırıp jürgiziledi.

  1. Üydegi karantindegi azamattar qanday talaptardı saqtauı tiis?

Üydegi karantinde bolu kezinde qoyılatın talaptar:

-  küntizbelik 14 künniñ işinde twrğılıqtı jerinde mindetti türde twraqtı bolu (üy, päter, jataqhana, qonaqüy jäne basqalar);

- üyde oqşaulau üşin jağday bolmağan kezde emdeuge jatqızu wsınıladı;

- twrğılıqtı jeri boyınşa oqşaulau kezinde (küntizbelik 14 kün) halıq köp jinalatın jerlerge baruğa tıyım salınadı;

- üydegi karantin kezinde medicina personalınıñ is-şaraları mınalardı qamtidı (küntizbelik 14 kün): konsul'taciyalar jäne telefon boyınşa qoñırau şalu arqılı üydegi karantinge baqılau jasau;

- medicinalıq körsetilimder boyınşa tamaqtan, mwrın-jwtqınşaqtan biomaterialdı zerthanalıq zertteuge alınuı, qajet bolğan kezde – zertteudiñ özge de ädisteri jürgizilui mümkin;

-  medicinalıq körsetilimder boyınşa (jiti respiratorlıq virustıq infekciya belgileri) adam diagnostikalau jäne Qazaqstan Respublikasınıñ esebinen emdeu maqsatında medicinalıq wyımğa (bwdan äri – MW) jatqızıladı;

- karantindegi adam tarapınan rejim bwzılğan jağdayda äkimşilik jauapkerşilik közdelgen.

  1. 2-sanattağı elden kelgen adamdarğa qanday şaralar qoldanıladı?

Bügingi küni 2-sanattağı elder qatarına mınaday elder kiredi:

Filippin

Katar

Ündistan

BAÄ

Wlıbritaniya

Äzerbayjan

Tayland

AQŞ

QR-ğa joğarıda körsetilgen elderden kelgen adamdarğa QR-nıñ şekarasın ötken künnen bastap 14 künniñ işinde qoñırau şalu arqılı twrğılıqtı  (bolatın) jeri boyınşa MSAK medicina qızmetkeri baqılauına aladı.

  1. 2-sanattağı elden kelgen adamdar qanday talaptardı saqtauğa tiis?

2-sanattağı elderden kelgen adamdarğa qoyılatın talaptar:

Adamnıñ Qazaqstan Respublikasınıñ aumağında jürip-twruğa qwqığı bar.

Adamdar köp jinalatın jerlerge barmau, basqa adamdarmen baylanıstı şekteu wsınıladı.

Qazaqstan Respublikasınıñ şekarasın ötken künnen bastap 14 künniñ işinde qoñırau şalu arqılı twrğılıqtı  (bolatın) jeri boyınşa MSAK medicina qızmetkeri baqılauına aladı.

Medicinalıq körsetilimder boyınşa (jiti respiratorlıq virustıq infekciya belgileri) adam diagnostikalau jäne Qazaqstan Respublikasınıñ esebinen emdeu maqsatında MW-ğa jatqızıluı mümkin.

  1. Vizalardı beru jäne QR aumağına kiru, twraqtı aviareyster, jayau ötu, jolauşılar temirjol/avtomobil' tasımaldarı, äue qatınası twraqtı toqtatılğan elder sanatı boyınşa qayda habarlasuğa boladı?

Bwl swraqtar boyınşa Sırtqı ister ministrligine 72-01-11 telefonı boyınşa habarlasuğa boladı, sonday-aq SİM saytınan qarauğa boladı.

  1. Qanday jağdaylarda koronavirustıq infekciyağa analiz tapsıru qajet? Qayda baru qajet?

Koronavirustıq infekciyağa zerthanalıq zertteu adamdarğa klinikalıq jäne epidemiologiyalıq körsetilimder bolğan kezde jürgiziledi. Ol üşin respiratorlıq infekciyamen auırğan jağdayda nemese koronaviruspen auıratın nauqaspen qarım-qatınasta boldı degen küdigi bolğan jağdayda üyge därigerdi dereu şaqıru qajet.

Däriger qarap-teksergennen keyin koronavirustıq infekciyağa küdigi bolğan kezde zertteuge analizderi alınadı.

  1. COVID-19 koronavirustıq infekciyası boyınşa qolaysız elder sanatına kirmeytin basqa elderden kelgen adamdarğa qanday wsınıstar bar?

Koronavirus boyınşa epidemiologiyalıq jağdayı qolaylı basqa elderden kelgen adamdar Qazaqstanda wsınılatın qajetti profilaktikalıq şaralardı saqtauı qajet: densaulığınıñ jay-küyin baqılau, jeke gigienanı saqtau, QR Densaulıq saqtau ministrligi wsınıp otırğan aqparattı baqılau, respiratorlıq infekciya belgileri payda bolğan jağdayda därigerdi üyge şaqıru.

İndetke qatıstı mañızdı swraqtar men jauaptardı QR Densaulıq saqtau ministrligi wsınğan. Azamattardıñ indetke qatıstı tanımdarınıñ tereñdey tüsui üşin sayt oqırmandarına wsınıp otırmız. 

“The Qazaq Times”