Halıqtıñ «közi, qwlağı häm tili» BAQ-tıñ cenzurası. Foto: amerikalıq suretşi Eric Drooker

Bügin, 2 qaraşa – Halıqaralıq jurnalisterge qarsı qılmıstıñ jazasız qaluına toytarıs beru küni. 2013 jılı BWW halıqaralıq künderi jüyesine belgilengen. Söz erkindigi boyınşa 180 eldiñ işinde 158-orında twratın Qazaqstan jurnalisteri de az qısım körip jürgen joq. HHİ ğasır bastalğalı beri halqınıñ sanı bir Stambwlmen şamalas elde (bizde) tilşilerdiñ käsibi mindetine kedergi jasaudıñ 800-den astam faktisi tirkelgen. Bwl tek tirkelgeni, al...

«Ädil söz» söz bostandığın qorğaudıñ halıqaralıq qorı «Jurnalisterdiñ zañdı käsibi qızmetine kedergi jasau» taqırıbında arnayı zertteu derekterimen bölisti. Qor esebinşe,  HHİ ğasır bastalğalı beri, 2000 jıldıñ qañtarı-2019 jıldıñ qırküyegi aralığında tilşiler jwmısına 839 kedergi keltiru faktisi tirkelgen.

Halıqaralıq qor prezidenti Tamara Kaleeva Azattıqqa bergen pikirinde elde «zañ jüzinde jurnalister qorğalğanımen is jüzinde tilşilerdiñ qorğansız» ekenin aytadı:

– Qazaqstandağı ahual Siriyadan jaqsı şığar. Biraq bwl mamandıqtı Qazaqstanda qauipsiz dep aytuğa kelmeydi. Jurnalisterdi qorqıtadı, jala jauıp, üsterinen is qozğaydı, jekelegen azamattar abıroyıma nwqsan keltirdi dep arız tüsirip, qattı twqırtadı. Tilşini soqqığa jığıp, tehnikasın sındıru da bar. Bir top adam tüsirilimge ädeyi kedergi keltiredi. Tilşige tosqauıl keltirudiñ türi köp jäne jıl sayın sipatı türlenip keledi, – deydi.

2000 jıldıñ qañtarı-2019 jıldıñ qırküyegi («Ädil söz» esebi)

«Ädil söz» qorınıñ monitoringinde tirkelgen derekter:

– tilşiler jwmısına kedergi keltirudiñ 839 oqiğası;

– 27 fakti boyınşa tilşiler policiyağa jügingen;

– prokuraturağa şağımdanğan 14 fakti;

– joğarğı insanciyalarğa 14 arız tüsken;

–2 is sotqa deyin jetkizilgen.

BAQ paydasına tek 2005 jılı bir-aq is oñ şeşim tapqan.

Ayıptılardı tärtiptik negizde jauapkerşilikke tartudıñ 6 oqiğası.

2019 jıldıñ qañtar-qırküyek aralığında

Qwqıqtıq statistika komiteti men QR Bas prokuraturasınıñ arnayı esepke alu qızmetiniñ mälimetteri boyınşa «Ädil söz» baspasözdi qorğau qorınıñ mälimeti negizinde
– Jalpı bazağa tirkelgen ister sanı – 2-eu.

– 1 is toqtatılğan.

– Sotqa joldanğan is, joqqa tän – 0.

 – 64 jağday boyınşa jurnalisterdiñ zañdı käsibi qızmetine kedergi jasalğan.

– 3 is policiyağa joldanğan.

– 1 is boyınşa prokuraturağa arız tüsirilgen.

– 2 fakti joğarğı insanciyalarğa joldanğan.

– 2 jağday boyınşa qılmıstıq is qozğau toqtatılğan.

"Artıq" sözden tazartılğan basılım beti. Körneki suret. Illyustraciya: Dribbble.com ©Ji Sub Jeong

Policiya sırttay baqılaytın teperiş 

Biıl Qazaqstandağı sayasi özgerister men bwqaralıq qwqıqtıq sauat küşeyip, azamattıq qoğam ayaqqa nıq twruğa talpınğan şaqta belgisiz toptar (sarapşılardıñ payımdauınşa bilik) BAQ ökilderine eluge tarta nebir qwytırqı-aşıq ädistermen belsendi türde qısım jasap keledi. Osı orayda halıqaralıq qor qwzırlı organdarğa şağımdanğan tilşilerdiñ arızın tüzip, esebin äzirlegen.

Zardap şekken täuelsiz jurnalister (zañger Inara Masanovanıñ qorğauında):

Sergey Duvanov

Dmitriy Tihonov

Azattıq radiosınıñ jurnalisteri men operatorları (zañger Ayman Omarovanıñ qorğauında):

Qari Quanışbek – Almatı qalalıq PD-ğa şağım tüsirgen

Örken Bisenov – astanalıq PD ÖQB-ğa şağım tüsirgen

Erjan Ämirhanov – astanalıq PD ÖQB-ğa şağım tüsirgen

Ğanizat Ospanov – astanalıq PD ÖQB-ğa şağım tüsirgen

Timur Aytmuhanbetov – astanalıq ÖQB-ğa şağım tüsirgen

Nwrgül Tapaeva – Almatı qalası Äuezov audanınıñ prokuraturasına şağım tüsirgen

Toqmolda Qwsayın – Almatı qalası Äuezov audanınıñ prokuraturasına şağım tüsirgen

Şolpan Orazbekova – Almatı qalalıq PD ÖQB-ğa şağım tüsirgen

Pavel Engelgard – Almatı qalalıq PD TB-ğa şağım tüsirgen

Asılhan Bäkir – Almatı qalalıq PD-ğa şağım tüsirgen

Şın mäninde, zayırlılıq principterine tän memleket isin jürgizetin halıqtıñ jaldamalı qızmetkerleri, yağni bilik tobı qoğamdağı şındıqtı aytudan rahat alıp, bwğıp qalsa tınısı tarılatın täuelsiz azamattıq belsendilerdi söz bostandığımen qamtuı tiis. Äytpegende, öz şındığın jetkizip, işki küyiginen jeñildeu üşin alañğa şığatın aşınğan bwqara  azaymaydı. Ortada BAQ jäne el ziyalıları ortaq halıq müddesine qızmet etpegi – mıñjıldıqtar köşinde ayqındalğan temirqazıq uäzipa.

Osıdan bir apta bwrın halıqaralıq «Şekarasız tilşiler» (Reporters sans frontières/RSF) jäne «Jurnalisterdi qorğau komiteti» (Committee to Protect Journalists/CPJ) wyımdarı Qazaqstan biligin aymaqtağı belgili jurnalist Amangeldi Batırbekovti dereu bosatuğa, söz bostandığın şektemeuge şaqırdı. Bwğan deyin qırküyektiñ 23-i audandıq «Sarıağaş info» gazetiniñ redaktorı, azamattıq qoğam belsendisi, jurnalist Amangeldi Batırbekov Sarıağaş audandıq sotınıñ ükimimen Qılmıstıq kodekstiñ «jala jabu» (130-bap) jäne «qorlau» (131-bap) baptarı boyınşa 2 jıl 3 ayğa bas bostandığınan ayırılğan edi.

«Jurnalisterdi qorğau komiteti» (CPJ) wyımı «jala jabu jäne qorlau turalı qılmıstıq zañdarın zayırlılıqqa tän qwndılıqtarmen jetildiru kerek. Mwnday mäseleler azamattıq ister qatarında qaraluı tiis» degen bolatın. Al RSF halıqaralıq wyımınıñ reytingisinde Qazaqstan söz bostandığı  boyınşa 180 eldiñ işinde 158-orında twr.

"The Qazaq Times"