Aygül Orınbek: «Bwl mereke emes, bwl qazaq wltınıñ qwqığı ölgen kün»

Tamızdıñ 30-ı köpşilikke mälim QR Konstituciyası küni. Qazaqstan Konstituciyasında söz bostandığı men adam qwqığı minsiz qorğalatını aytılğan. Memleket basşısı Q.Toqaevtıñ bastamasımen qwrılğan Wlttıq qoğamdıq senim keñesiniñ müşesi, zañger äri qoğam belsendisi Aygül Orınbek öziniñ facebook paraqşasında «Konstituciya künine» baylanıstı öz pikirin bildirgen. Ol öz jazbasında Konstituciya zayırlılıq, qwqıqtıq principterge negizdelgenimen, onıñ iske asırıluına köñili tolmaytındığın, atqaruşı bilik bwqaranıñ qwqıqtıq sauattanuı men memlekettik tildiñ öristenuine qırın qaraytının sınağan. Qwqıqtıq belsendi Aygül Orınbektiñ pikiri: 

«Konstituciya künimen qwttıqtaytınday, bwl elde qwqığıñız zañmen qorğalıp jür me?

Konstituciyanıñ birinşi babınan bastap adam qwqığı bwzılıp twr. Bes jılı boyı el aralap, halıqtıñ twrmıs tirşiligin saraladım. Sodan wqqanım bilik ädeyi halıqtı osılay topas qılıp wstağan. Halıqtıñ közi zañdıq twrğıdan aşılsa, bilik erte küyreytin edi. Sebebi öz qwqığın bilgen adam, bilik onıñ qwlı ekenin bilip odan zañdı türde jwmıs isteuin talap etedi. Halıq qazaq tilinde , bilik orıs tilinde, otız jıl boyı söylep keldi. Bilik közimizdi baqıraytıp qoyıp bizdiñ tildik qwqığımızdı taptap keldi. Şığarğan zañdardıñ, tüsindirmelerdiñ barlığı orıs tilinde bolğan soñ, öz qwqığın qorğaudıñ ornına bilikke qwl bolıp keldi.
Halıq qwqıqtıq jağınan sauatsız! Oğan memleket kinäli! Sebebi memleket qazaq tilin memlekettik qızmetkerlerden zañdı türde talap etpedi. Al halıqqa qızmet körsetuşi qızmetkerler tilmen emes, qarañğı halıqtıñ isin paramen bitirip berip otırdı. «Qazaq tilin bilmeseñ jwmısqa almaymız» – degen jazba emes, «orıs tilin bilmeseñ jwmısqa almaymız»  – degen şart twradı. Konstituciya boyınşa wlttıñ tilin wlıqtay almağan elde, qalay biz konstituciya künin toylaymız?

Konstituciya boyınşa eñ birinşi adam yağni biz , sosın bizdiñ til! 

Bwl mereke emes, bwl qazaq wltınıñ qwqığı ölgen kün, yağni qaralı kün!»

Äleumettik jeli qoldanuşısı, zañger äri qoğam belsendisi Aygül Orınbektiñ fezbuk paraqşasınan skrinşot. Foto: facebook.com

Negizgi zañğa 1998, 2007, 2011, 2017 jäne 2019 jıldarı özgeris engizildi. Olar Prezidenttiñ, Senat pen Mäjilis deputattarınıñ ökilet merzimine, memlekettik qızmetşilerdiñ jas şamasına, Qazaqstan halqı assambleyası qızmetine, Parlamenttiñ tömengi palatasın qalıptastıru men Prezidentti saylau procesine jäne basqa da mañızdı mäselelerge qatıstı boldı. Demokratiyanıñ mäni halıqtıñ basım böliginiñ müddesin jüzege asıru. Osı twsta qazaq wltınıñ ruhani müddelerin közdeytin baptardı engizbeyinşe Qazaqstannıñ äleumettik jañaru jağdayında damuı  qiındıq tuğızadı degen pikirler de bar. Bwl turalı sayasi ğılımdar doktorı, QR bilim beru  isiniñ üzdigi Sayın  Borbasov:

– Qazaq tilin bilmeytin qazaq azamatına memlekettik qızmettiñ berilmeui – memlekettik til märtebesin asıratındığı dausız. Äsirese tilge baylanıstı orıs tili qazaq tilimen birdey därejede qoldanıladı degen baptı alıp tastaytın mezgil jetti. Sebebi orıs tili Qazaqstanda öziniñ tarihi missiyasın tolıq atqardı, alda da atqara beredi. Onı Konstituciyada bekitudiñ eşqanday qajettiligi joq. Sayasi jağınan da, äleumettik jağınan da, etnolingvistikalıq jağınan da.   Qazir el halqınıñ 67 payızın qwrap otırğan qazaq wltınıñ tili, eldiñ 29 payızın qwraytın orıs diasporasınıñ tilimen teñestirilui qwqıqtıq ta, demokratiyalıq ta talaptarmen sıyıspaydı, – deydi.

Sayasi-qwqıtıq jäne qoğamdıq kelisimşart retinde tanılatın Konstituciya Qazaqstanda tolıq mağınasında salanat qwrdı deuge äli erte deydi sarapşı mamandar. Oğan sebep elde jeñ wşınan jalğasqan jemqorlıqtıñ äleumettik ömir men bilik qwrılımınıñ barlıq tarmaqtarın şırmap-tamır jayuı, eks-prezident N.Nazarbaev aytqanday BAQ-qa jasalatın qısımdar, ştab päteri Parijde ornalasqan «Şekarasız tilşiler» (Reporters Without Borders, RWB) halıqaralıq wyımınıñ esebinşe 180 eldiñ işinde Qazaqstan «baspasöz erkindigi reytinginde» 54,41 wpaymen 158-orındı qanağat twtuı, soñğı kezderi azamattıq qoğam ökilderiniñ, massalıq aşıq pikir bildirudegi jappay wstaular, ministrliktegi lauazımı joğarı şendiniñ iri kölemdegi äreketine qaramastan sottılıqtan qwtılıp ketui, al öner-mädenietke wzaq jıldar boyı eñbek siñirgen twlğalardıñ wsaq qılmısı üşin bar abıroyınan ayırıp, kölemdi ayıppwl talap etui, täuelsiz zañgerler keñesi tanığan «sayasi twtqındardıñ» köbeyui... Atalğan mäseleler boyınşa sarapşılar Atazañ öz twğırına ornıqpağanın körsetedi dep bağalaydı.

Komiks suretşisi, karikaturist Ğalım Smağwlwlınıñ «Policiya öktemdigi» komiksi. Foto: Azattıq

"The Qazaq Times"