Şeteldik jurnalisterdi qabıldağan "Üyrenu ortalıqtarınıñ" biri. Foto: BBC.

Birqatar eldiñ qwqıq qorğauşıları soñğı eki jıldan beri Şınjañda jüz mıñdağan mwsılmannıñ sotsız swraqsız lagerlerge qamalğanın aytıp keledi. Beyjiñ biligi bolsa bwl ayıptardı joqqa şığarıp, atalmış lagerlerdi ekstremizmge qarsı küres jürgizetin «Bilim beru ortalıqtarı» retinde körsetkisi keledi. Jaqında Şınjañ jerine barıp qaytqan BBC sındı ıqpaldı aqparat qwralınıñ jurnalisi öziniñ jol sapar oçerkin jariya etti.  

Atalğan telearnanıñ jurnalisti Jon Sudvord bwdan bwrınğı Şınjañ saparında biik dualdı «tärbieleu lagerleriniñ» sırtınan ğana qaytqan edi. Onı jay bwqaraşa kiingen qauipsizdik qızmetkerleri lagerdiñ mañına jolatpay keri qaytarıp otırğan. Biik-biik qarauıl mwnaralarına alıstan qarap, köptegen swraqtarına jauap taba almay qaytqan. Bwl jol tärbieleu lagerlerimen işkeriley tanısu wsınısın Qıtay biliginiñ özi jasağan.

Jurnalist Sudvord öziniñ oçerkinde şeteldik jurnalisterdi aparğan lagerlerdiñ aldın ala dayındalğanın rastaydı. Küzet mwnaraları men tosqauıldardıñ olar kelerdiñ aldında ğana alınıp tastalğanın da birden bayqağan. Äri, lagerde tärbielenip jatqandardıñ jurnalisterge bergen jauaptarı da birdey ekenine jäne jauap beru kezinde bäriniñ de mazasız küyde twrğanına nazar audaradı.

«Bi-Bi-Si» jurnalistiniñ aytuınşa, äsirese wyğır mwsılmandar jurnalistermen söylesken kezde «ekstremistik ideologiyalarğa arbalğanın», «bilim beru lagerlerine öz erikterimen kelgenderin», «sonday jaqsı ortalarda öz közqarasın özgertkisi» keletinin aytqan.

«Ärine, olar Qıtay biliginiñ sözin qaytalap jattı. Lagerdegilerden swrau arqılı şındıqqa köz jetkizu de öte qauipti. Sebebi, biz ketkennen keyin «dwrıs emes» jauaptarı üşin olardıñ bası qauipte qaluı mümkin», – deydi Jon Sudvord kölemdi oçerkinde.

BBC jurnalisi Qıtay biliginiñ şaqıruın qabıl alğannan keyin, resmi mälimdemelermen şektelmey, şındıqqa köz jetkizuge barınşa tırısqan. Olar lagerdegi tärbielenuşilerdiñ dualdarğa jazğan jazuların jasırın foto suretke tüsirgen. Ärine, bastabında jurnalister wyğır jazuındağı bwl mätinderdi tüsinbegen, audarğannan keyin ğana mağınasın bilgen. Qabırğalarğa jazılğan jazulardıñ birinde «O, Qwdayım! Jüregim jarılıp ketpese igi edi» dep jazılğan eken.

Bwdan tıs, olar lagerdegi tärbieşilermen söylesu kezinde, atalmış lagerlerge qılmıs jasağandar emes, «qılmıs jasauı mümkin» delingen mwsılman azşılıqtarınıñ köbirek qamalğanına köz jetkizgen.

Şınjañdağı «üyrenu lagerleri» ekstremizmge qarsı küresip jatır dep aytudan Beyjiñ biiliginiñ jağı semgen emes-ti. Tärbielenuşilerge ekstremizmge boy wrmau üşin tañdau tañdau jasauğa mümkindik beriledi dep aqtaydı olar özderin. Degenmen, atalğan jurnalister bwnı «tañdau jasau» degenge mülde wqsatpaydı. Jurnalistiñ aytuınşa ekstremistik közqarası bar dep ayıptalğandarda tek eki ğana jol bar. Birinşisi, sottıñ ükimine qarsılıqsız bağınu, ekinşisi osınday lagerlerge kiru.

Sonday-aq, Jon Sudvord ekstremizm wğımınıñ Qıtayda asa auqımdı qarastıratının basa aytadı. «Mısalı, şeteldegi tuıstarıña habarlassañ da «ekstremistik» degen ayıp tağıladı», – deydi Sudvord. Ol öziniñ oçerkiniñ soñında lagerde qamalğanına 8 ay bolğan bir azamatpen bolğan dialogın keltiredi.

«– Qanşa adam «Bilim beru ortalığın» «tabıstı tamamdap şıqtı», – dep swradım odan. Ol birden jauap bergen joq. Az-kem oylanıp barıp:

– Bwl turalı habarım joq eken, – dep jauap qaytardı. Biraq ol sıbırlay söylep, etnikalıq ayırmaşılığı men dini senimi üşin millionnan astam adamnıñ qamalğanı turalı ayttı», – deydi. Soñında Jon Sudvord: «Onıñ dauısı sıbırlay şıqsa da dünie halqı onı estip, köñil bölui kerek», – dep sözin tamamdaydı.

“The Qazaq Times”