Foto: Centr zanyatosti naseleniya

Bügin Astana qalasında prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ qatısuımen jastar jılınıñ aşılu saltanatı ötti.

«Nwr Älem» ortalığında ötken şarada Nwrswltan Nazarbaev Jastardı qoldau jılında memleket pen jastar sapalı, qoljetimdi bilim, twraqtı jwmıs, baspana jäne otbasın qwruğa mümkindik jasau mäselelerine basa nazar audaruı tiis dedi. Osığan baylanıstı bügin biz osı tört bağıt boyınşa jariyalanğan statistikalardı jariyalaudı jön kördik.

Sapalı da sapasız bilim

2017-2018 jılğı statistikalıq mälimetter boyınşa, Qazaqstanda 127 joğarı oqu ornı bar. Olardıñ işinde 47 universitet memlekettik, 75 joğarı oqu ornı jekemenşikte. Bwdan bölek 5 şeteldik JOO bar. Atalmış bilim ordalarında tälim alıp jatqan studentterdiñ jalpı sanı 496 209 adam. Olardıñ 64,3 payızı qazaq tilinde, 31,9 payızı orıs tilinde, 3,8 payızı ağılşın tilinde oqidı. Student jastardıñ statistikasına qarap, Qazaqstanda jastardıñ bilim aluına barlıq jağday jasalğan dep aytuğa boladı. Biraq däl qazir elimizde bilimniñ emes, diplomnıñ, tamır-tanıstıqtıñ däuiri jürip twrğanın esten şığarmağan dwrıs şığar. Sebebi şetelde bilim alıp, Qazaqstannan ketip jatqan jastardıñ da sanı az emes. Soñğı statistikalıq mälimetter boyınşa, qazirgi  tañda şetelge bilim aluğa ketken 120 mıñ Qazaqstan azamatı bar. Olardıñ basım köpşiligi Resey, Qıtay, Türkiya, Oñtüstik Koreya elderiniñ joğarı oqu orındarında bilim aludı. Qazirdiñ özinde atalmış studentterdiñ qanşasınıñ elge qaytıp oralatını, al qanşasınıñ sol jaqta qalatının döp basıp aytu qiın...

Twraqtı da twraqsız jwmıs

Eñbek jäne halıqtı äleumettik qorğau ministrliginiñ mälimetinşe, 2018 jıldıñ İİ toqsanınıñ qorıtındısı boyınşa, elimizdegi jwmıspen qamtılğan jastardıñ sanı 2,1 million adam. Onıñ işinde 1,5 million adam jaldamalı jwmısker bolsa, 456 mıñ adam özin-özi jwmıspen qamtığandar qatarına jatadı. Bir sözben aytqanda jwmıspen qamtıldı delingen jastardıñ öziniñ bolaşağı bwlıñğır. «Jaldamalı jwmıs pen özin-özi jwmıspen qamtamasız etu» - degen söz «bir de köl, bir de şöldiñ» kebi. Endi Finprom.kz sarapşılarınıñ 2018 jıldıñ 3 ayınıñ qorıtındısı boyınşa jastar arasındağı jwmıssızdıqqa baylanıstı statistikasına köz jügirteyik. 2018 jıldıñ alğaşqı üş ay boyınşa jwmıssız jastar reytingin elimizdiñ qarjı ortalığı sanalatın Almatı qalası bastap twr. Oñtüstik Astanada 16, 2 mıñ jas jwmıssız jür. Bwl jalpı respublikalıq körsetkiştiñ 19,3 payızın qwraydı. Ekinşi orında 13,5 mıñ jasqa jwmıs tauıp bere almay otırğan Türkistan oblısı (bwrınğı OQO). Üşinşi satıda jaña jıldan beri basınan dau arılmay twrğan Qarağandı oblısı. Bwnda jwmıssız jürgen jastardıñ sanı 7,3 mıñ adam. Ärine bwl statistikalıq mälimetter 100 payız dwrıs dep ayta almaymız. Biraq el nazarına wsınılğan zertteulerdiñ qorıtındısı osınday.

Baspana

Ranking.kz saraptama ortalığınıñ statistikası boyınşa, Qazaqstanda baspanasız jürgen azamattardıñ sanı 2,5 million adamdı qwrağan. Bwl şamamen el halqınıñ 14 payızı. «Jastar üni» qoğamdıq qorınıñ 2016 jılı Almatı qalasınıñ jastarı arasında jürgizgen äleuemttik saualnama qorıtındısı boyınşa, Oñtüstik Astana jastarınıñ şamamen 14 payızınıñ ğana jeke baspanası bar. 28 payızı päter jaldap twradı. 40 payızı ata-anasımen nemese tuıstarımen birge twradı. Sarapşılar pikirinşe, Qazaqstan däl qazirgi qarqınmen twrğın üy qwrılısın jürgizetin bolsa, Birikken Wlttar Wyımınıñ halıqtı baspanamen qamtu standarttarına 2035 jılı jetetin boladı. Al halıq sanınınıñ jıl ötken sayın ösip jatqanın eskersek, Qazaqstannıñ BWW standarttarına jaqın uaqıtta jetetinine senu qiın.

Otbasın qwru

Statistika boyınşa, Qazaqstanda orta eseppen jigitter 29 jasta, qızdar 26 jasta otbasın qwradı. «Jastar üni» qoğamdıq qorınıñ Almatı qalası jastarınıñ arasında jürgizgen äleumettik saualnamasınıñ qorıtındısı boyınşa, şahar jastarınıñ şamamen 35 payızı «twraqtı jwmıs pen baspananıñ joqtığınan otbasın qwra alamay jürgendigin» aytqan.

2016 jılğı statistika boyınşa, Qazaqstanda 140 840 neke qiılğan. Onıñ işinde 51 775 otbası ajırasqan. Äleumettanuşı mamandardıñ pikirinşe, jas otbasılardıñ ajırasuınıñ bastı sebepteriniñ biri twrğın üy mäselesi, jwmıssızdıq jäne äleumettik jağdaydıñ tömendigi.

Joğarıda aytılğan statistikalıq mälimetterge qarap, Qazaqstanda jastar mäselesi qanşalıqtı därejede uşığıp twrğanın aytudıñ özi artıq siyaqtı. Jastardı jinap alıp, tañ atqanşa aqıl aytıp, 27 jılda jetken jetistikter jöninde jır-dastan oqu sonşalıqtı qiın dünie emes ekendigi de belgili. Jastardıñ bilim aluınan bastap, otbasın qwruına deyingi aralıqtağı şeşilmegen mäselelerdi şart-şwrt şapalaq pen fleşmob şeşpeytindigi de anıq. Biliktiñ 2019 jıldı «Jastar jılı» dep jariyalauı qanşalıqtı oñ nätije beretinin däl qazir döp basıp aytu qiın ärine. Biraq bügin «Nwr Älemde» ötken şarağa qarap, bwl bastamanıñ jüzege asuına da eriksiz kümänmen qaraysıñ...

"The Qazaq Times"