AQŞ-tıñ Ğarış armiyası qanday bolatını äli anıq emes. Foto: fcw.com.

Donal'd Tramptıñ Qwrama Ştat qarulı küşteriniñ altınşı bölimin qwrıp, onıñ «Ğarış armiyası» dep atauı älem elderinde qızu talqığa taqırıp boldı. Sebebi, bwğan deyin fantastikalıq fil'mderde bolmasa, eşbir elde ğarış keñistigine arnalğan armiya bolğan emes. Tramp bwl joba jaña jwmıs orındarın qalıptastırıp, jwmıspen qamtudı, sol arqılı el ekonomikasın arttırıp, qauipsizdikti de kemeldendire tüsedi dep qaraydı. Olay bolsa, özge ğalamşarlıqtar bizdi otarlauğa kelmese, Ğarış armiyası nege kerek boldı? Ğarıştı jaulauğa qanday qadamdar jasaluda? Älem elderin ğarışta sonşa ne qızıqtıradı?

Tramp Ğarış armiyasın qwruğa bwyrıq berdi. Foto: VOA.

Tramptıñ: «Amerikalıqtar ğarışta bolıp qana qoymay, ğarışqa üstemdik etu kerek», – degen sözi atalmış «Amerika armanın» uağızdaytın kino fil'm keyipkerleriniñ sözine köbirek wqsadı. Tramp prezidenttik qızmetine kiriskennen keyin, jartı ğasırdan beri qaytalanbağan Ay şarına ğarışkerler attandıru, Marsqa ğarış kemesi men ğarışkerler wşıru sekildi jobalarğa qol qoyğan bolatın.

Qwrama Ştat prezidenti bwl turalı sözderinde, ğarıştı baqılauğa aluda «Qıtay emes, Resey emes AQŞ birinşi boluı kerek» degen wstanımın qayta-qayta däripteude. Degenmen, qazirge Ğarış qarulı küşteri sirä qanday boladı, kino fil'mderdegidey planetalardı aralap jüretin ğarış kemesimen jasaqtala ma, älde adamzat ğılımınıñ jetisinşe jaraqtağan kädimgi wşaqtardı paydalana ma, ol jağı anıq emes.

Tramp Ğarış armiyası AQŞ Äue küşteri negizinde qwrılatının ayttı. Bwl şeşimdi Kongress qarap maqwldağannan keyin jüzege asırmaq. Sonday-aq, prezident Tramp Ğarış turizmi bağıtında jwmıs isteytin kompaniyalarğa qoldau körsetetinin de aytıp ötti. «Ükimetten bwrın Marsqa jetseñizder, qazirgiden de tanımal bolsañızdar, biz quanamız», – dedi Tramp.

Biıl, älemge äygili Ilon Masktıñ jeke SpaceX kompaniyası Falcon Heavy dep atalatın älemdegi eñ quattı raketanı sınaq retinde wşırdı. Eki qosalqı zımıran jäne bir ortalıq zımırannan qwralğan Falcon 9 sınağı sätti ayaqtaldı. 70 metr biiktiktegi zımıran 57 tonna zat tasımalday aladı.  Ortalıq bölegi qaytıp oralmağanımen, jasalu qwnı joğarı eki qosalqı zımıranda qaytıp äkele aldı. Qazirge deyin Falcon 9 Jer betiniñ ğarışqa bağıttalğan jarısındağı köşbasşı bolıp twr. Boljamdarğa sensek jeke kompaniyalar Halıqaralıq ğarış stanciyasına ğarışkerlerdi jetkizu qızmetin 2019 jıldan bastap jüzege asıruı mümkin.

Ilon Mask wşırğan tasımaldağış zımıran. Foto: SPACEX/BBC.

2011 jılı NASA AQŞ territoriyasınan ğarışqa zımıran wşıruın toqtatqannan keyin, AQŞ-tıñ ğarışqa attandıratın kez-kelgen älem kemeleri Reseydiñ «Soyuz» raketaların paydalanuğa mäjbür bolğan. Ärine bwğan amerikalıqtar tarabınan qarsılıqtar küşeydi. 2018 jılı SpaceX pen Boeing kompaniyalarınıñ sätti sınağı ğarış tasımalın öz mindetterine almaq. Ärine, bwl üşin AQŞ-tıñ Ğarış zertteu agenttiginiñ arnayı rwqsatınan keyin.

Boeing kompaniyası da Halıqaralıq ğarış stanciyasına tasımaldau qwqığına ie boluı mümkin. Foto: Boeing/BBC.

Bwl jeke kompaniyalardıñ jaña jüyesinen tıs, NASA da öziniñ jaña zımıran jüyesin iske qospaq. Jerdiñ tömengi orbitasına turisterdi jetkizu üşin aldağı jılı «Orion» dep atalatın zımıran sınaqtan ötkiziledi. Sınaq sätti bolsa, 2021 jılı twñğış ret Jer sayahatşıların Halıqaralıq ğarış stanciyasına aparıp, sayahat jasatpaq.

Kelesi ayda Japoniyanıñ mına bir älem jihangezi Ryugu dep atalatın qıdırma jwldızğa jetedi. Foto: AKIHIRO IKESHITA / JAXA.

AQŞ-tıñ ükimettik jäne jeke ğarış zertteu kompaniyalarınan tıs, Japoniya, Resey, Qıtay, Ündistan elderi de ğarışqa jasaytın qadamdarın jedeldete tüsti. Sebebi, qayta tuındamaytın resurstarğa degen täueldilik, bolaşaqtağı aytıp jetkizgisiz ülken dağdarıstı elestetip otır. Onıñ üstine Kün jüyesindegi Qızıljwldız (Mars) pen Esekqırğan (YUpiter) arasındağı keñistikti kezip jürgen bağalı metall derjavalardıñ aranın aşuda. NASA derekterine qarağanda,  bizge körşiles osı eki planeta arasında "iesiz, qarausız qañğıp jürgen" aspan deneleri wşan teñiz baylıq qoyması. Onda tipti diametri şaqırımğa da jetpeytin keybir "qañğıbastarda", Jer betiniñ twtas baylığınan milliard ese baylıqtar jatır. Bwnday baylıqtı sanau üşin 25 orındı san kerek eken.

Ökiniştisi, Ğalam şarımızdağı elder ara qayşılıq, bäseke men damuğa degen talpınıs Jer qırtısın auır därejede oyrandau üstinde. Milliardtağan qarajat Jer planetasın qalpına keltiruden köri, ğarıştı igeruge, Aydı ayaldama etip, Marıstı otarlauğa jwmsaluda.

Derjavalardıñ ğarışqa degen bäsekesi, Tınıq mwhitı, Orta, Tayau-Şığıs,  Şığıs Aziyağa ıqpal ornına talasqanı sekildi, bolaşaqta ğarıştağı ielik qwqıq talasınıñ bolatının körsetedi. Bwğan erte bastan dayındalğan Qwrama Ştat Ğarış armiyasın qwrıp, Kün jüyesi, odan da arğı jatqan baylqqa älden-aq qarauıl qoymaq.

“The Qazaq Times”