Qıtay Tayuan aralın qorşauğa aldı. Foto: NYT

Resey-Ukraina soğısın qalt jibermey qadağalap twrğan älem nazarı bir sät Tayuanğa (Tayvan') audı. Onıñ sebebi tüsinikti de, AQŞ ökilder Palatasınıñ spikeri Nensi Pelosidiñ Tayuanğa saparlay baruı araldıñ statusı boyınşa Beyjiñ men Uaşington arasındağı qayşılıqtıñ qolamtasın ürledi. Beyjiñ amerikalıq joğarı lauazımdınıñ Tayuanğa saparlay baruına «Ülken Qıtay» prencipin bwzu qatarında narazılıq tanıttı jäne Pelosidiñ saparın qatañ ayıptadı, tipti bwl Qıtay-AQŞ qatınasına «orasan zor ziyan keltiredi» degen eskertuinde jasağan. Qazir Qıtaydıñ Tayuan aralına jaqın äskeri küşteriniñ äreketteri jiilep, Tayuan bwğazındağı qauipsizdik mäselesi jaña deñgeyge köterildi.

Mäseleniñ mäni men sebebi, saldarına qatıstı aytılatın söz öte köp, sondıqtan, sayt oqırmandarına sanamalay otırıp qısqaşa jetkizuge tırısalıq.

  1. Nensi Pelosi soñğı jiırma bes jıl işinde Tayuanğa saparlay barğan amerikalıq eñ joğarı lauazımdı twlğa. Kezekti saparında ol Tayuan prezidenti Cay Inven hanımmen kezdesip, Tayuanğa qatıstı birqatar mälimdeme jasadı. Kezdesude prezidenti Cay Tayuannıñ täuelsizdiginen ayırıluı Ündi-Tınıq mwhitı aymağınıñ qauipsizdigine qater töndiretinin aytqan.
  2. Pelosi saparı AQŞ pen Qıtay arasında ğana emes, Qwrama Ştat biliginiñ öz ortasında da pikirtalas tuğızğan. Tipti, prezident Bayden men spiker hanım ortasında da bwl sapar boyınşa pikir birligi joq. Keybir amerikalıq sayasatkerler bwl sapar Qıtay men AQŞ ortasında tüpkilikti qayşılıqqa jol aşıp, eki el qatınasına ornı tolmas ziyan keltiretinin aytqan. Alayda, Pelosidiñ saparı Tayuan ğana emes, Qıtaydıñ kün sayın ıqpalı küşeyip bara jatqan aymaqtağı demokratiya men täuelsizdik mäselesi üşin ülken qoldau bolğanı anıq.
  3. Pelosi saparınan keyin Tayuanğa baylanıstı Qıtay men AQŞ arasındağı qayşılıq jaña deñgeyge köterildi. Qazir Qıtay äskeri küşteri Tayuan bwğazı mañına toptalıp, äskeri kemeleri bwğazdağı resmi emes şekara sızığına jaqın twr. Pelosi saparınan keyin Qıtay aymaqta äskeri jattığu bastap, öziniñ äskeri artıqşılıqtarın körsetuge küş salıp jatır. Tayuanda öziniñ şabulığa qarsı dayındıqtarın küşeytu üstinde. Bwnıñ özi bwğazdağı qaqtığıs qaupin tarihtağı eñ joğarı şekke jetkizdi.
  4. Mäsele qanşalıqtı salmaqtı bolsa da, bwl aşıq soğısqa jol aşuı ekitalay. Sebebi, Pelosi saparınan bwrın AQŞ prezidenti Jo Bayden men Qıtay basşısı Şi Jinpiñ (Si Czin'pin) onlayın jüzdesken. Onda Ukraina mäselesine qosa Tayuan taqırıbı da söz bolğan. Taraptardıñ joğarı jetekşileriniñ bwnday söylesui eki el ortasındağı qaqtığıs qaupin seyiltkeni anıq. Keminde, Pelosi saparın Bayden äkimşiligi tikeley qoldağan joq. Al, onlayn kezdesude Qıtay basşısı AQŞ-qa qarsı qatañ eskertu jasadı. Sonıñ özinde eki lider AQŞ-Qıtay arasındağı bäsekelestikti baqılauğa alu boyınşa pikir almasıp ülgerdi. Bwnıñ özi iri ekonomikalar ortasında aşıq soğıstıñ mümkindigin tömendetti.
  5. Kezekti teke-tires jağdayı tübegeyli qarsılıqqa wlasa qoymaydı. Tek üş tarap ortasındağı uaqıttıq sipattağı dağdarıs küyinde qaluı mümkin. Qısqaşa aytqanda, AQŞ ta, Qıtay da qaqtığısqa jol bermeuge tırısadı. Süyte twra özderiniñ emociyasın körsetip, bir-biriniñ şama-şarqın salıstıradı. Bwnıñ birneşe sebebi bar, eñ aldımen Resey faktorı AQŞ jağınan birinşi kezekti esepke alınadı. Batıs älem Qıtaydı Reseydiñ jağına tübegeyli ötkizip qoyudan barınşa saq boladı. Ekinşiden, Bayden biligi bwrınğı Tramp ükimetine salıstırmalı Qıtaymen qarım-qatınastı barınşa jwmsaq wstauğa beyim. Aq üydiñ qazirgi bas diplomatı Blinken bwnı alğaş qızmetke kelgen kezinde aşıq aytqan, Qwrama Ştattardıñ müddesine say Qıtaymen qarım-qatınastı tübegeyli üzbeydi.
  6. Qıtay Tayuandı küşpen biriktiru üşin Pelosidiñ saparın sıltau etetin bolsa bwl Beyjiñ üşin dwrıs tañdau emes. Qıtay kommunistik biligi «Ülken Qıtay» principin jüzege asırıp, «Wlı otannıñ territoriyasın birikiru» degen wrandı el halqına uäde etkenimen Tayuan tım näzik mäsele, onıñ arı jağında AQŞ sındı iri derjavamen tübegeyli jaulasu twr. Eñ keminde, qazir soğıs üşin tım tiimsiz uaqıt. Qıtay ekonomikası eksportqa qanşalıqtı täueldi bolsa, Qıtay eksportı teñiz jolına sonşalıqtı täueldi. Pandemiya men dağdarıstan keyinşi teñselgen Qıtay ekonomikası üşin soğıs tiptide ülken qauip.
  7. Soğıs Qwrama Ştattar üşin de, älem üşin de tiimsiz. Älemdegi tauar tasımalı üşin asa mañızdı Oñtüstik Qıtay teñizindegi su jolınıñ jabulıuı qazirgidey integraciyalanğan älem üşin ülken şığındar alıp keledi. Tayuandağı soğıs älemge de orasan zor ıqpal jasaydı. AQŞ pen Qıtay älemniñ birinşi jäne ekinşi ekonomikasın ieley otırıp osı soğısqa jol berip qoysa, bwl twtas jahandıq twraqsızdıqtıñ bastalğanın tüsindiredi. Sondıqtan bwnday jauapkerşilik qasında Uaşington me Beyjiñ mäseleni jiti qarastırarı anıq.

Qıtay Halıqtıq-Azattıq armiyasınıñ Tayuan aralınıñ aynalasındağı äskeri jattığu josparı. Foto: bloomberg

Bügin, Qıtay Tayuan aralınıñ aynalasın qorşay otırıp, asa auqımdı äri qarqındı äskeri jattığuın bastadı. Anığında bwl sol aumaqta soñğı 40 jılda bolıp körmegen äskeri äreketter. Qıtay Halıqtıq Azattıq armiyası mälimdemesinde jattığuda şınayı oqtar paydalanılatının aytqan, äri bwl AQŞ-tıñ «qate äreketi» üşin orındı jauap ekenin bildirgen. Tayuan da öz kezeginde territoriyasın qorğauğa tabandı bolatının, «soğıs izdemeu», «arandatpau» principinde qauipsizdik küşteri araldı qorğauğa bar küşin saladı dep mälimdedi.

Qıtaydıñ memlekettik aqparat qwraldarı el azamattarın äskeri şeşimderdi qolauğa qarata propagandalıq ürdisin bastap ketkendey. Bwl Qıtaydıñ wzaq bolaşaqqa dayındığı, osığan qarap kommunistik bilik milliard halıqtı Qwrama Ştattarğa qarsı küresuge jwmıldırğısı keletinin köruge boladı.

The Qazaq Times