Foto: Andrew Cowie

Älemniñ tükpir-tükpirinde meken etken adamdardıñ boyları ärtürli keledi. Ärine,  «bes sausaq birdey emes» degenge sayadı. Biri tım boyşañ, biri tım alasa boylı. Ğalımdar adamdardıñ boyına äser etetin genderdi anıqtadı. Olardıñ aytuınşa, endi DNK-da jetispey jatqan gendik variaciyanı baqılau arqılı, balalardıñ boylarınıñ bolaşaqta  qanşalıqtı wzın-qısqa bolatındığın anıqtay aladı. Nätijesinde, olar sol säbilerdiñ boyınıñ alasa bolıp qalmauına däri-dermekter wsınu arqılı ıqpal etu mümkindigine ie. Ğalımdardıñ jasağan täjiribesi men qorıtındısın nazarlarıñızğa wsınamız.

Million adamnıñ genomdarı ğalımdarğa DNK-dağı  boydıñ ösuine qattı äser etetin 83 belgisiz bölikterdi atauğa septigin tigizdi. Täjiribeniñ qorıtındısı Nature jurnalında jariyalandı.

Wlıbritaniyadağı Eksetera universitetiniñ professorı Endryu Vud (Andrew Wood)  osığan baylanıstı bılay deydi: «DNK bölikteriniñ anıqtaluı – bizge endigi adamdardıñ boylarınıñ wzın-qısqa boluınıñ faktorların anıqtauğa mümkindik beredi. YAğni, boyı 40-50 sm bolatın säbidiñ ülkeygende eki metr boluı, nelikten keybir adamdardıñ boyı basqalardan jartı metrge alasa degen sıñaylı qızıqtı swraqtar biz üşin zerttelmegen bolatın. Endi, bwl jañalıqtı aşatın kez keldi».

Soñğı jıldarı ğalımdar   adam boyınıñ wzın ne alasa boluınıñ, intellekt deñgeyiniñ, işimdikke äuestiginiñ deñgeyin, otbası qwru uaqıtı men jınıstıq qatınasqa tüsu uaqıtına baylanıstı jüzdegen, tipti mıñdağan gendik variaciyalardı oylap tabuda. Ärbir gen adamğa belgili bir deñgeyde äser etui öte älsiz boladı. Biraq  olardıñ kombinaciyasın twtas genderdiñ qalıptasuında şeşuşi röl atqaradı.

Sonıñ işinde, adamnıñ boyına äser etetin genderdi anıqtauğa ülken den qoydı. Nätijesinde, biologtar wzın jäne alasa boyla adamdardıñ DNK-dağı ayırmaşılığın  anıqtau barısında, 700-dey  wsaq mutaciyalardı taptı. Olardıñ bastı maqsatı – sirek kezdesse de boydıñ ösuine öte joğarı ıqpal etetin gendik variaciyalardı anıqtau. Ol üşin 700 mıñ britandıq azamattardıñ genomdarına analiz jasalğan. Sol kezde ğalımdar adam boyınıñ ösuine qattı äser etetin 600-ge juıq gendik variaciiyanı anıqtap otır. Sonıñ işindegi 83-i genetiktarğa bwrın-soñdı tanıs bolmağanı belgili boldı.

Ğalımdardıñ aytuınşa, älemdegi adamdardıñ tek 5 payızında ğana kezdesetin mutaciya  bolıp tabıladı (wzın boylılar).  Osınday mutaciyalardıñ biri (boydı birneşe santimetrge wzartadı)  STC2 geninde bar. Vud  pen  olardıñ äriptesteriniñ boljauınşa, balalardıñ öz qatarlastarın quıp jetki üşin,  atalmış genniñ belsendiligin därilerdiñ kömegimen arttıruğa boladı.

Ğalımdardıñ nazarın audarğan tağı bir gen  – NOX4. Bwnı ğalımdar osı uaqıtqa deyin adam boyına äser etedi dep eseptemegen eken. DNK-dağı osı gen organzimdi oksidanttardan qorğaydı jäne süyek pen bwlşıq etterdiñ ösuine ıqpal jasaydı.

Üşinşi gen – IL11 – kerisinşe, süyekterdiñ de, jalpı adam boyınıñ ösuin bäseñdetedi.

«Biz tapqan gender dünie jüzindegi halıqarda öte sirek kezdesedi. Alayda adam boyına öte qattı äser etetindigine közimiz jetti. Endigi biz osı gender arqılı adam boyına baylanıstı tuındağan köptegen problemalardı şeşemiz, osı arqalı emdeymiz dep oylaymın», – dep qorıtındıladı Londondağı Mariya hanımnıñ universitetiniñ ökili Penos Lukas (Panos Deloukas).

«The Qazaq Times»