Фото: Andrew Cowie

Әлемнің түкпір-түкпірінде мекен еткен адамдардың бойлары әртүрлі келеді. Әрине,  «бес саусақ бірдей емес» дегенге саяды. Бірі тым бойшаң, бірі тым аласа бойлы. Ғалымдар адамдардың бойына әсер ететін гендерді анықтады. Олардың айтуынша, енді ДНК-да жетіспей жатқан гендік вариацияны бақылау арқылы, балалардың бойларының болашақта  қаншалықты ұзын-қысқа болатындығын анықтай алады. Нәтижесінде, олар сол сәбилердің бойының аласа болып қалмауына дәрі-дермектер ұсыну арқылы ықпал ету мүмкіндігіне ие. Ғалымдардың жасаған тәжірибесі мен қорытындысын назарларыңызға ұсынамыз.

Миллион адамның геномдары ғалымдарға ДНК-дағы  бойдың өсуіне қатты әсер ететін 83 белгісіз бөліктерді атауға септігін тигізді. Тәжірибенің қорытындысы Nature журналында жарияланды.

Ұлыбританиядағы Эксетера университетінің профессоры Эндрю Вуд (Andrew Wood)  осыған байланысты былай дейді: «ДНК бөліктерінің анықталуы – бізге ендігі адамдардың бойларының ұзын-қысқа болуының факторларын анықтауға мүмкіндік береді. Яғни, бойы 40-50 см болатын сәбидің үлкейгенде екі метр болуы, неліктен кейбір адамдардың бойы басқалардан жарты метрге аласа деген сыңайлы қызықты сұрақтар біз үшін зерттелмеген болатын. Енді, бұл жаңалықты ашатын кез келді».

Соңғы жылдары ғалымдар   адам бойының ұзын не аласа болуының, интеллект деңгейінің, ішімдікке әуестігінің деңгейін, отбасы құру уақыты мен жыныстық қатынасқа түсу уақытына байланысты жүздеген, тіпті мыңдаған гендік вариацияларды ойлап табуда. Әрбір ген адамға белгілі бір деңгейде әсер етуі өте әлсіз болады. Бірақ  олардың комбинациясын тұтас гендердің қалыптасуында шешуші рөл атқарады.

Соның ішінде, адамның бойына әсер ететін гендерді анықтауға үлкен ден қойды. Нәтижесінде, биологтар ұзын және аласа бойла адамдардың ДНК-дағы айырмашылығын  анықтау барысында, 700-дей  ұсақ мутацияларды тапты. Олардың басты мақсаты – сирек кездессе де бойдың өсуіне өте жоғары ықпал ететін гендік вариацияларды анықтау. Ол үшін 700 мың британдық азаматтардың геномдарына анализ жасалған. Сол кезде ғалымдар адам бойының өсуіне қатты әсер ететін 600-ге жуық гендік вариациияны анықтап отыр. Соның ішіндегі 83-і генетиктарға бұрын-соңды таныс болмағаны белгілі болды.

Ғалымдардың айтуынша, әлемдегі адамдардың тек 5 пайызында ғана кездесетін мутация  болып табылады (ұзын бойлылар).  Осындай мутациялардың бірі (бойды бірнеше сантиметрге ұзартады)  STC2 генінде бар. Вуд  пен  олардың әріптестерінің болжауынша, балалардың өз қатарластарын қуып жеткі үшін,  аталмыш геннің белсенділігін дәрілердің көмегімен арттыруға болады.

Ғалымдардың назарын аударған тағы бір ген  – NOX4. Бұны ғалымдар осы уақытқа дейін адам бойына әсер етеді деп есептемеген екен. ДНК-дағы осы ген органзимді оксиданттардан қорғайды және сүйек пен бұлшық еттердің өсуіне ықпал жасайды.

Үшінші ген – IL11 – керісінше, сүйектердің де, жалпы адам бойының өсуін бәсеңдетеді.

«Біз тапқан гендер дүние жүзіндегі халықарда өте сирек кездеседі. Алайда адам бойына өте қатты әсер ететіндігіне көзіміз жетті. Ендігі біз осы гендер арқылы адам бойына байланысты туындаған көптеген проблемаларды шешеміз, осы арқалы емдейміз деп ойлаймын», – деп қорытындылады Лондондағы Мария ханымның университетінің өкілі Пенос Лукас (Panos Deloukas).

«The Qazaq Times»