Qıtay armiyası. Foto: Sky New.

Londondağı Halıqaralıq Strategiyalıq Zertteuler Institutı (IISS) sarapşılarınıñ mälimetine qarağanda, Qıtay birtindep Resey qarulı küşterine qaratqan äskeri quatın endigi jerde AQŞ-qa para-par etuge tırısıp jatır. Äsirese, Qıtaydıñ zamanaui äskeri äue küşteri men äskeri teñiz küşteriniñ jañartıluı tım tez ekenin mälimdedi. Sarapşılardıñ sözine qarağanda Europa men Amerika äli künge deyin Reseydiñ äskeri quatına qarsı dayındalıp, Qıtaydıñ jedel damıp kele jatqan äskeri quatın tura bağamdamay otır dep qaraydı.

IISS 1959 jıldan beri jıl sayın älem elderindegi äskeri quatın bağalau qorıtındısı – «Äskeri balans» attı qwjattı jariyalap keledi. Bwl älem elderiniñ äskeri quatın jäne wlttıq qorğanıs şığındarın körsetetin qwjat.

Bärine mälim, Qıtay Halıqtıq azattıq armiyası reforma däuirin bastan ötkergen. Biraq Qıtay armiyası Qwrama Ştattıñ nemese basqa eldermen bäsekelesude bolsın asa mañızdı bir kezeñge jetti nemese jetu aldında twr. Halıqaralıq Strategiyalıq zertteu institutı osı aptada «Äskeri balans» tiziminiñ eñ jaña qorıtındısın jariyalaydı. Sol mälimet arqılı bwğan naqtı köz jetkizuge boladı.

Qıtay Batıspen bäsekelesudi közdep keldi

Ärine Qıtaydıñ damuı men tehnologiyalıq mümkindikteri aytarlıqtay deñgeyde. BBC-diñ bwl turalı habarında, Qıtaydıñ "Besinşi wrpaq jauıngeri" bağdarlaması arqılı alıs aralıqtağı basqarılmalı zımırandarın damıtqanın, al bıltır ğana alğaşqı eñ kemeldi wşaq jäne zımıran tasuşı aviomatkasın teñizge şığarğanın aytadı. Bwl jetistikteri onıñ NATO-ğa tötep beru mümkindigin joğarlatadı deydi BBC sarapşısı Jonatan Markus (Jonathan Marcus).

Qıtay bwğan qosa ekinşi wrpaq aviomatka (wşaq tasımaldauşı äskeri keme) öndirip, onıñ äskeri qwramın jetildire tüsude. Keybir halıqaralıq sarapşılar Qıtaydıñ artilleriyalıq şabuıl, äue şabuılına qarsı twru jäne jer üsti operaciyalarına qatıstı keybir qaruları men äskeri mümkindikteri AQŞ-tıñ osı salalardağı mümkindikterinen de asıp tüsedi dep qaraydı.

Keñes odağı ıdırağannan keyin, naqtıraq aytqanda 1990 jıldardan beri qaray Qıtay Reseyden türli äskeri tehnikalardı satıp ala bastadı. Bwl Qıtaydıñ teñiz äskeri küşteriniñ kemeleri men su astı soğıs kemeleriniñ tehnikalıq damuına ülken ıqpal etti. Bwğan deyin Qıtaydıñ äskeri teñiz küşteri tım älsiz bolğan edi.

Al Äskeri äue küşterine keler bolsaq, qazir Qıtaydıñ bwl äskeri salasınıñ quatın körsetip twrğan J-20 joyğış wşaqtarı. Qıtaydıñ «Besinşi buın jauıngeri» retinde satılatın bwl tehnikası eñ joğarı wşu jıldamdığı jäne joğarı integraciyalanğan elektronikağa ie. Älemniñ eñ jıldap äri äleuetti joyğış wşaqtarınıñ üzdikter qatarında. Degenmen, IISS mamandarınıñ saraptauınşa Qıtay ÄÄK-nıñ törtinşi jäne besinşi wrpaq äskeri tehnikaların birlese paydalanuında birqatar qiınşılıqtar bar jäne  bwl mäselelerdi şeşe almay jatqan körinedi.

AQŞ pen oğan odaqtas elderdiñ «Qırği-qabaq soğıs jıldarınan» keyingi äue şabuıldarında joğaltqan äskerleriniñ sanı onğa jetpeydi. Soğan say äue küşterindegi keybir osal twstardı jetildiru isteri keşeuildey tüsti. Al, Qıtay bolsa osı älsizdikterdi paydalanıp, alıs aralıqtağı zımırandardı, soğıs wşaqtarına janarmay jetkizuşi wşaqtardı damıtuda.

«Äskeri balans» qwjatınıñ avtorları 2020 jılğa qaray Qıtaydıñ keñistikten atılatın raketalıq zımıran tehnologiyası AQŞ pen onıñ odaqtastarına AQŞ pen onıñ odaqtastarına öz taktikasın, tehnologiyaların jäne proceduraların qayta jañartuğa itermeleydi. Sonday-aq, äue küşteriniñ quatın, tehnikalıq mümkindikterin qayta qarauğa mäjbürleydi dep otır.

Halıqaralıq strategiyalıq zertteu institutınıñ mälimetine qarağanda, Qıtay armiyasınıñ qazirgi kezde eñ kenjelep qalğan salası qwrlıq äskeri küşteri. Mälimetke säykes Qıtay Qwrlıq äskeri küşteriniñ jartısına juığı jaña tehnologiyalarmen jabdıqtalıp ülgermegen. Degenmen bwl salada da belgili bir progrester bar. Aytalıq Qıtay 2020 jılğa deyin qwrlıq äskeri küşterin «mehanizaciyalau» jäne «aqparattandıruğa» qol jetkizudi alğa qoyıp otır. Mwndağı «aqparattandıru» degen sözdiñ qanday mağınada qoldanılıp twrğanın, halıqaralıq sarapşılar äli künge deyin anıq ayta almay keledi. Degenmen, soğıs kezinde aqparat jetkizu men qabıldaudıñ asa mañızdı ekeni anıq. Soğan qarap Qıtay qarulı küşteriniñ baylanıs qwrılğıların tübirinen jañartuğa tırısıp jatqanın bağamdauğa boladı.

Qıtaydıñ köptegen jaña äskeri tehnikaları naqtı strategiyalıq maqsattarğa jetuge bağıttalğan. Osıdan-aq Qıtaydıñ Qwrama Ştattı öziniñ bastı äskeri qarsılası sanaytının biluge boladı. Sebebi, eki el arasında äskeri qaqtığıs bola qalğan jağdayda bwl soğıs Qıtay qarulı küşterin Tınıq mwhitqa alıp şığadı. Al, Qıtaydıñ damıtıp jatqanı da teñiz jäne äue äskeri küşteri bolıp otır. Bwl äskeri strategiya «Qoljetimdi aymaqtı bloktau» dep ataladı. Sondıqtan Qıtaydıñ teñiz jäne äue äskeri küşterin wzaq merzimdi damıtu strategiyası AQŞ-tıñ äue-teñiz äskeri küşteriniñ bastı qauipi boluı bek mümkin.

"The Qazaq Times"