Qıtay qorğanıs salasına böletin qarjısın 7,1 payızğa köbeytti. Biılğı jılğa arnalğan byudjet josparında qorğanıs şığındarın 1,45 trillion yuan' (şamamen 230 milliard AQŞ dolları) dep bekitti.  Säykesinşe, biıl eldiñ JİÖ ösimin 5,5 payız boladı dep belgilegen edi, demek, arttırılğan qorğanıs byudjetiniñ payızdıq körsetkişi eldiñ JİÖ ösiminiñ mejeli körsetkişinen de joğarı. Bwğan qaray otırıp, Qıtay äskeri quatın qarqındı türde arttıruğa kiriskenin bilemiz.

Är eldegi sarapşılardıñ payımdauınşa, Qıtaydıñ osı qisapsız qorğanıs qarajatınıñ 40 payızdan astamı üşinşi wrpaq wşaq tasımaldauşı kemeni (avianosec) jasauğa jäne yadrolıq arsenalın arttıruğa jwmsalmaq. Bwl arqılı Qıtay öziniñ Halıq-Azattıq armiyasın «älemdik deñgeyge» köteru maqsatına jetpek, äri Tayuanğa (Tayvan') şabuıl jasağan jağdayda AQŞ-tıñ aralasuğa degen täuekelin älsiretudi közdeydi.

Eger statistikalıq mälimetterge qaraytın bolsaq, Qıtay äskeri şığıdarı jıldan jılğa köbeyip keledi, oğan qosa jıl sayın qorğanıs şığındarın bekitken kezde bwrınğıday jalpı işki önimniñ ösu deñgeyine qaraylamaytın boldı. 2019 jıldan beri Qıtay qorğanıs byudjetin är jolı maksimaldı deñgeyde köbeytti.

Qazir Qıtay basşısı Şi Jinpiñ (Si Czinpiñ) armiyanı basqarudıñ jaña strategiyasın wsınıp, onı «Jaña däuirdegi armiyanı küşeytu men basqarudıñ segiz tabandılığı» dep atauda. Onda negizinen armiyanı zañmen basqarudı negiz etu jäne QKP-nıñ armiyanı basqaruın qamtamasız etu közdelgen. Al, Şidiñ bwl bastamaların osı retki Bükilqıtaylıq halıq ökilder jinalısındağı armiya ökilderi qoldap şıqtı.

Qıtaydıñ äskeri byudjetin köbeytuge neler ıqpal etti?

Qıtay Halıq Respublikasınıñ biligindegi kommunistik partiyasında jahandı auqımdı ambiciyanıñ bar ekeni belgili. Jalpı Qıtay qarqındı türde jahandıq köşbasşılıqqa wmtılıp jatqan derjava. Al, jahandıq köşbasşılıqtı qamtamasız etu üşin quattı armiyağa mwqtaj ekeni aytpasa da belgili. Degenmen, soñğı jıldarı Qıtaydıñ jedel türde qorğanıs şığındarın arttıruına äser etken birqatar faktorlar bar.

Eñ aldımen AQŞ pen onıñ Ündi-Tınıq mwhit aymağındağı odaqtastarı men serikteriniñ ortaq qorğanıs strategiyası Qıtaydı atalğan aymaqtağı äskeri äleuetin, qarsılasu men özin qorğanuğa jäne tiisti kezde şabuıl jasauğa qabiletti armiyağa müddeli etti.

Bwğan qosa AQŞ, Britaniya jäne Australiya sındı üş eldiñ jaña qorğanıs ıtımaqtastığın damıtuı, sonıñ işinde Qıtaymen Ündi-Tınıq mwhit aymağında tikeley baylanısqa tüsetin Australiyağa süñguir keme jasaudıñ tehnologiyaların berui Qıtaydıñ kezekti qorğanıs byudjetin köbeytuine alıp kelgen sebeptiñ biri.

Sonday-aq, Resey men Ukraina arasındağı soğıs ta Qıtayğa dabıl bolıp qağıldı. Bwl soğıs älem elderiniñ qayqtığıstar men şielenisterdi şeşudegi metotikasın özgertti. Endigi jerde qaqtığıstar men şielenisterdi tolıqtay qarulı küş arqılı şeşu sındı qauipti şeşimder köptegen elder men aymaqtarda orın aluı bek mümkin. Qıtay jahandıq osınday betbwrısta öziniñ orının bekemdeu men wlttıq müddelerin qamtamasız etude qarulı küşterdiñ mañızın tereñ sezindi.

Şidiñ öz oylağanı bar

Qıtay basşısı äskeri salağa mol qarjı bölu arqılı öziniñ bilik ornın bekemdeudi de közdeui de mümkin. Otandıq täuelsiz sarapşılardıñ biri Erlan Mazan osınday boljam wsınadı. Biıl küzde, mümkin qazan ayınıñ ayağında QKP-nıñ HH s'ezi ötedi. S'ezde Si Czinpiñ qalıptasqan dästürdi bwzıp üşinşi märte OK törağası bolıp saylanbaqn Osığan baylanıstı klandar men sayasi toptar arasında şielenristi küres jürip jatqanı dausız. Si üşin armiya taraptıñ qoldauı öte mañızdı. Äskeri şığıstıñ kürt ösui osı qoldaudı nığayta tüsudiñ şarası boluı da ıqtimal», – deydi Erlan Mazan öziniñ äleumettik jelidegi paraqşasında.

Otandıq sarapşınıñ bwl sözin Australiya wlttıq universitetiniñ Aziya-Tınıq mwhitı kolledjiniñ oqıtuşısı aytqan pikir de tolıqtıra tüsedi. Ol VOA agenttigine bergen pikirinde Qıtay Kommunistik partiyasınıñ 20-şı wlttıq s'ezi ötetin jılı äskerge bölinetin qarjınıñ osınşama köbeytiluinde sayasi maqsattıñ bar degen közqarasın aytqan. Onıñ pikirinşe, Şi alğa qoyğan «Qıtay armanı» men «quattı armiya armanı» arasında tereñ sabaqtastıq bar,  bwl Qıtay basşısınıñ bilik elitası ortasındağı orının bekemdeuge qızmet etedi dep sanaydı.

Tüyin

Qıtay qorğanıs şığındarınıñ qarqındı köbeyui onıñ äskeri quatına, yadrolıq quatına sonday-aq, naqtı wrıs qabiletiniñ artuına alıp keleri anıq. Bwl öz kezeginde jahandıq qauipsizdik teñgeriminiñ qayta jañalanuına, eñ keminde Ündi-Tınıq mwhit aymağındağı qaru-jaraq jarısınıñ qarqın aluına türtki boladı. Osıdan barıp twtas jahandıq qauipsizdik pen twraqtılıq, beybitşilikke jaña sın-qaterler ösip şığadı. Tağı bir mañızdı mäsele Tayuan. Qazirgi kezde demokratiya men avtoritarlı elder arasındağı şekara bolıp twrğan Tayuanğa tönetin qauiptiñ deñgeyi tağı bir satığa joğarladı. Onıñ üstine Qıtay armiyasınıñ jalpı quatı men teñizdegi soğıs quatınıñ artuı AQŞ-tıñ Tayuanğa araşa tüsuge degen täuekelin barğan sayın tömendetip keledi.

 

The Qazaq Times