Däuren Babamwrat: Mıqtı jastar bar. Biraq olar äli wyımdasqan joq  

Qay uaqıtta bolsa da, qanday elde bolsa da, jastar mäselesi kün tärtibinen tüsken emes. Bwl taqırıp qaşan da özekti. Osığan baylanıstı bügin biz qazaq jastarınıñ qazirgi jay-küyi men olardıñ tınıs-tirşiligin bilu maqsatında osı salada wzaq jıldar boyı jwmıs istep kele jatqan "Bolaşaq" respublikalıq jastar qozğalısınıñ jetekşisi Däuren Babamwratpen swhbattasıp kördik. 

- Däuren, sizder qwrğan «Bolaşaq» respublikalıq jastar qozğalısınıñ jwmıs istep jatqanına biraz uaqıt boldı. Respublikanıñ tükpir-tükpirine barıp lekciya oqisızdar, türli jiındar ötkizesizder, jastarmen kezdesesizder. Qazirgi qazaq jastarın ne mazalaydı? Olardıñ sayasi, ruhani, bäsekege qabilettilik potencialı qanday?

- Bwl swraqqa döp basıp bir jaqtı jauap beru mümkin emes. Jastardıñ barlığına jappay «topıraq şaşıp» barlığı jaman nemese barlığı jaqsı dep maqtay saluğa da bolmaydı. Jastardı şarttı türde birneşe kategoriyağa böluge boladı. Birinşi jastar - ol asfal'ttı jastar. Olar auıldıñ ne ekenin bilmeytin «individualizmi» basım jastar. Ekinşi jastar -bwl auıldağı jastar. Olar oqu oqımağan, oquğa barmağan taza auılda qalamın dep şeşim şığarğan jastar. Qalağa barsa biren-saran qara jwmıs istep keledi, boldı. Basqa kezde olar auılda. Al üşinşi sanattağı jastar - bwl auıl men qalanıñ ortasındağı mobil'di jastar. Eger jastardı osılay üş sanatqa böletin bolsaq, jalpı alğan kezde jağdayı eñ müşkili bwl auıl jastarı. Sebebi auılda neşe türli qaptağan memlekettik bağdarlamalar, tipti äleumettik-mädeni şaralardıñ özi kem de kem. Oğan endi bizdiñ geografiyalıq jağdayımızda äser etedi. Auıldardıñ arası alşaq, auıldar şağın degen siyaqtı. Şarttı türde jağdayı jaqsı - bwl qala jastarı. Sebebi memlekettik, qoğamdıq, sayasi is-şaralar, jaqsı bilim, özin-özi damıtuğa mümkindik, mwnıñ barlığı qalada bar. Biraq eñ potencialı joğarı bwl auıl men qalanıñ ortasındağı jastar. Men sonday jastarmen jwmıs isteymin, köp bilem, jii kezdesemin. Bwl jastar - passianar jastar. Bwl jastar - mobil'di jastar. Bwl jastar auılda da öz-özin joğaltqan joq, qalada da öz-özin joğaltqan joq. Endi olardıñ bügingi äleumettik köñil-küyine keletin bolsaq, bwl jerde jastardı wyımdasqan jäne wyımdaspağan dep eki topqa bölemiz. Wyımdasqan jastar bwl student jastar, memlekettik qızmettegi jastar, mekteptegi jastar. Wyımdaspağan jastar bwlar kezdeysoq, twraqsız jwmıs isteydi. Olar bazarda jür, bizneste jür. Wyımdaspağan jastardıñ äleumettik köñil-küyi tömendeu, naşarlau, barlığı jaqsı dep ayta almaymız. Bwlardıñ jwmıstarı twraqsız. Olardıñ «wşarın jel, qonarın say biledi» bılayşa aytqan kezde. Bwlar bes jıldan keyin qayda twratının, qayda oqitının, qayda jwmıs isteytinin, qaşan üylenetinin, kimge dauıs beretinin bilmeydi jäne eldiñ bolaşağın oylaytın eşqanday jağdayı da, oyı da, köñil-küyi de joq. Al endi wyımdasqan jastardıñ küşti jalaqısı joq şığar, biraq memlekettik bağdarlamalardıñ negizgi twtınuşıları solar. Olar özderiniñ bolaşağına işinara senimdi.

- Jalpı qazir (biliktiñ sözimen aytqanda) qazaq jastarınıñ etalonı, avangardı «Jas Otan» müşeleri. Sizdiñ de jastarmen jwmıs istep jürgeniñizge biraz uaqıt boldı. Jalpı «Jas Otannıñ» qazirgi jwmısına qanday bağa beresiz?

- «Jas Otanğa» bağa beru men üşin öte qiın. Sebebi kez kelgen närse salıstırmalı türde. Men «Jas Otanğa» bağa beruim üşin onı belgili bir memlekettik wyımmen nemese basqa jastar qanatımen salıstıruğa tiispin. Basqa partiyalardıñ jastar qanatımen salıstırayıq desek, ol mümkin emes. Jastar qanatı joq. Aq jolda da, Kommunistik partiyada da mısalı mäjiliste otırğan üş partiya deymiz ğoy. Basqa mäjiliske ötpegen JSDP-da da, basqa da is jüzinde jastar qanatı müldem joq. Men bwl jerde olardı kinäläp türğan joqpın. Onıñ är türli sebep-saldarı bar. Degenmen eger de funkcionaldı jağınan alıp qaraytın bolsaq, «Jas Otandı» salıstıruğa kelmeydi. Bwdan bölek «Jas Otandı» basqa ükimettik emes wyımdarmen de salıstıru mümkin emes. Sebebi «Jas Otannıñ» deñgeyindegi ükimettik emes wyım respubilikalıq deñgeyde ökinişke oray joq. Sebebi filial joq qoy endi eşkimde. Al endi bügingi bar «Jas Otannıñ» atqarıp otırğan jwmısına keletin bolsaq. Meniñ oyımşa, bwdan küştirek jwmıs isteuge bolatın edi. «Jas Otannıñ» mümkindigi bılayşa aytqanda şeksiz. Onıñ adamdıq resursı da, qarjılıq resursı da küşti.

- Täuelsiz Qazaqstan biligi tärbielep şığarğan jastardıñ aldı «aqşa jımqırdı» degen ayıppen isti bolıp jatır. Qazir halıq arasında «Bilik mansapqor, wranşıl, könpis, orındauşı buın tärbielep jatır» degen pikir bar. Siz bwl pikirmen kelisesiz be?

- Men bwl pikirmen kelispeymin. Sebebi jastardıñ barlığına «topıraq şaşuğa» bolmaydı. Barlıq närsege salıstırmalı türde qarau kerek. Bizde bilik 27 jıl işinde eñ birinşiden jastarğa bilimde eşqanday şekteu qoyğan joq. Şetelde oqisıñ ba, elde oqisıñ ba eşqanday şekteu qoyılmay, bilim erkindigi berildi. Äsirese soñğı on jılda jastarğa bilim aluğa tolıqtay mümkindik jasaldı. Bwl ülken mümkindik. Sebebi biz özimizdi qasımızdağı eldermen salıstıramız. Qazir şınımen Qazaqstandağı bilimniñ qol jetimdiligi Reseyden kem emes, Özbekstan men Qırğızstannan joğarı. Qazir ambiciyası bar, eldiñ bolaşağına qatıstı özindik közqarası, oyı, pikiri bar, tepse temir üzetin jastar jeterlik. Sondıqtan ükimet tügeldey könpis buın tärbieledi dep aytuğa bolmaydı. Endi ükimet özinşe jwmıs jasauğa tırısıp jatır. Biraq bir jaqtı aytuğa bolmaydı. Mıqtı jastar bar. Biraq olar äli wyımdasqan joq.

- Jalpı jastarğa däl qazirgi bilik jüyesinde, memlekettik qızmette taza jwmıs isteuge bola ma?

- Ärine boladı. Biraq ol kezde sen taza memleketke jwmıs isteysiñ. Bügingi tañda memlekettik qızmetkerlerdi «jemqor» degen közqaras, pikir qalıptasqan. Biraq memlekettik qızmetkerlerdiñ arasına kirip köretin bolsañ, keşe ğana oqu bitirip kelip otbasın, mansabın ısırıp qoyıp, bas maman bolıp qızmet istep jatqan azamattar öte köp. Olar da jedel satımen köterilui kerek, olar da ösui kerek, olardıñ da jalaqıları artu kerek. Biraq bwnıñ barlığı bölek äñgime.

- Qazir köptegen jastar, onıñ işinde bilikti mamandar şetelge ketip jatır. Bwl olardıñ el bolaşağına senimsizdige me, joq älde jekelegen faktorlardıñ äseri me?

- Bwl endi eñ auır jağday. Aydıñ künniñ amanında, Täuelsizdik qolda bar kezde, äleumettik jağday tım tömen emes kezde bilimdi, bilikti jastardıñ ketip jatqanı auır tiedi.  Meniñ oyımşa, bwğan birinşi sebep bwl globaldı sebep. Qazir bwrınğıday emes şekaralar öşip bara jatır. Qazir kez kelgen älemniñ tükpirine jetu qol jetimdi bolıp qaldı. Qazirgi tañda jastardıñ elden ketip jatqınınıñ birinşi sebebi jalpı älemdik ğalamdanu procesterimen baylanıstı. Ekinşi, bwl ärine eldiñ işindegi mäsele. Bwl ösu mümkindiginiñ şekteuliligi. Ösu mümkindigi şekteuli bolğan kezde al'ternativti damu jolı bolğan kezde adam ketip qaladı. Auıldan da qalağa ketti ğoy kezinde.  Üşinşi, ketudegi ülken mäsele - bwl adam sanasınıñ özgerui. Qazir individualizm basıp bara jatır. Adam eñ birinşi kezekte öz aldına jaqsı, mändi, sändi ömir sürudi maqsat etip qoyadı.

- Qazirgi jastardıñ salıstırmalı türde alğanda sayasi belsendiligi öte tömen. Olardıñ belsendiligin arttıru üşin ne isteu kerek?

- Birinşi kezekte olarğa jağday jasau kerek. Ekinşi kezekte ükimettik emes wyımdardıñ belsendiligin arttıru üşin olarmen jwmıs isteytin ağa buın kerek. Olarmen josparlı türde wzaq merzimde jwmıs isteu kerek. Biz osı salağa qalay keldik? 2001 jılı biz KazGU-de studentpiz. Sol kezde bizge  Dos Köşim ağamız keldi. Ana kisiniñ eki sağattıq sözi bizdegi köptegen balalardı qoğamdıq salağa bwrıp jiberdi. Negizinen bwl salada ağa buın jwmıs jasau kerek.

- Swhbatıñızğa rahmet!

Swhbattasqan Esdäulet Qızırbekwlı

“The Qazaq Times”