Ukraina soğısı sıylağan tarihi mümkindik: Qazaqstan tarihi qatelik jibermeui kerek

Qıtaydıñ Europamen jalğasatın sauda joldarınıñ arasında Resey men Belarus' arqılı Europağa kiretin temir jol tasımalı asa mañızdı röl atqarıp kelen. Alayda, Ukrainadağı soğıstan keyin Resey Batıstıñ joyqın sankciyalarına qalıp, Qıtaydıñ temir jol tasımalı da üziliske wşıradı.  Bes aydan astam uaqıt sozılğan soğıs sauda qatınastarına, tauar tasımalına keri äser etip, Qıtay belgili deñgeyde ekonomikalıq qwldırau faktilerine de tap boldı. Beyjiñ öziniñ «Bir beldeu, bir jol» dep atalatın auqımdı jobasın saqtap qalu üşin Europağa narığına tauar jetkizetin balama joldardı damıtuına tura keldi. Bwl rette Ortalıq Aziyanıñ, sonıñ işinde Qazaqstannıñ mañızı joğarılay tüsti.

Qıtay tauarların tasımaldaytın köptegen ekspeditorlar oñtüstikke qaray oyısıp, Ortalıq Aziya, Kavkaz jäne Türkiya arqılı Europağa temirjol jükterin jöneltude. Degenmen, bwl marşruttarda bwrınnan logistikalıq mäseleler bolıp kelgen. Biraqatar sarapşılar, Qıtaydıñ «Bir beldeu, bir jol» jobası özin saqtap qalu üşin jaña jağdaylarğa jäne aymaqtıñ erekşelikterine beyimdeluden basqa şara joq ekenin aytadı.

Resey, Belarus arqılı Europağa twtasatın temir jol tasımalınıñ ornın toltıratın eñ negizgi alternativti bağıt – Qazaqstan, Kaspiy teñizi, Äzirbayjan, Gruziya arqılı Europağa şığatın 6500 şaqırımdıq avtomobil', temirjol jäne port jelisi. Bwl jeli Transkaspiy halıqaralıq kölik marşrutı (TITR) dep ataladı. Bwl bağıt «Bir beldeu, bir jol» jobasınıñ «ortalıq dälizi» retinde de belgili. Jasırarı joq, qıtaylıq iri joba soñğı on jıldıqta osı dälizdegi infraqwrılımdarğa milliardtağan dollar investiciya kirgizdi. Soğan qaramastan, Qazaqstandı basıp ötetin bwl dälizdiñ tauar tasımal mölşeri tömen bolıp keldi. Üytkeni, tasımal qwnı men uaqıt şığınına baylanıstı Europa-Qıtay arasında tañdaulı bağıt sanalmay kelgen.

Ukrainadağı soğıstan keyin Transkaspiy bağıtında jük tasımalınıñ mölşeri arttı. Transkaspiy halıqaralıq kölik marşruttarı qauımdastığınıñ mälimetinşe, Ortalıq Aziya men Kavkaz boyınşa jük tasımalı 2022 jılı 3,2 million tonnağa jetedi, bwl ötken jılmen salıstırğanda altı esege artıq. Säuir ayında älemdegi eñ iri tasımaldauşı kompaniyalardıñ biri Maersk Resey arqılı jük tasımaldau qızmetin toqtatıp, onıñ ornına «Ortalıq dälizdi» paydalana bastadı, bwnıñ özi osı marşruttı odan äri nığayta tüsti. Däl osınday habarlandırudı mamır ayında findik Nurminen Logistics kompaniyası da jasağan bolatın. Demek, soğıs wzaqqa sozılğan sayın Qazaqstandı basıp ötetin osı däliz arqılı tauar tasımaldaudıñ mölşeri arta tüspek. Tiisinşe bwl Qazaqstandı qamtığan Transkaspiy dälizindegi infra qwrılımdardıñ sapasına da jaña sın tüsiredi.

Bayqasaq, soñı kezderi Transkaspiy dälizindegi ükimetter investiciyalaudı wlğaytu jäne ıntımaqtastıqtı tereñdetu mäselelerin jii talqılay bastadı. Mäselen, Qazaqstan prezidenti Qasım-Jomart Toqaev Ankarağa memlekettik saparmen barğan kezinde de, Türkiya prezidenti Rejep Tayıp Erdoğanmen osı bağıttıñ bolaşağı turalı söylesken bolatın.

Osığan deyin qıtaylıq logistikalıq kompaniyalar Qazaqstan, Kaspiy, Kavkaz aymağı jäne Türkiya arqılı Europağa zat tasımaldaudı tiimsiz jäne qolaysız täsil retinde qarastırıp kelgen. Bwdan bir eki jıl bwrın Resey men Qıtay basşıları qwrlıq tasımalında Belarus' arqılı Europağa enetin osı bağıttıñ bolaşağı nwrlı boladı dep kelisken. Taraptar senimdi dep tapqan osı tasımal jolın damıtuğa uädelesken.  Beyjiñ de bwl temirjol jelilerin tabıstı etu üşin subsidiyaladı jäne jarnamaladı, bwl 2020 jılı jük tasımalınıñ 50 payızğa artuına äkeldi.  Qazirgi jağdayğa qaray otırıp, qıtaylıq kompaniyalar da Europağa deyingi tauar tasımalında Resey territoriyasına täuelsiz boludı barınşa qoldaytın boldı.  Sebebi, joğarıda atap ötkenimizdey, Qıtay öziniñ lıqsığan öndiris önimderin Europa narığına jetkizu üşin jaña jağdaydıñ jäne aymaqtıñ erekşeligine beyimdeluden basqa şarası da joq.

Osınıñ bäri derlik Transkaspiy halıqaralıq keme qatınasınıñ tağdırındağı orasan zor jäne jıldam özgeristerdi jäne Qazaqstanğa asa mañızdı mümkindikterdi berip twrğanın körsetedi. Qazaqstan Kaspiy teñizi boyındağı porttarğa investiciya kölemin wlğaytatının mälimdedi jäne eldiñ memlekettik temirjol operatorı «Qazaqstan temir jolı» kompaniyasınıñ esebinde onıñ batıs jağalauındağı stanciyalardağı jük tasımalı kölemi eki esege öskeni körsetilgen. Qıtaydıñ Bas keden basqarması direktorınıñ orınbasarı Van Linjun 20 mamırda Pekin Qıtay-Qazaqstan şekarasındağı Alaşan'kou jäne Qorğas temirjol porttarında kedendik resimdeu proceduraların jetildirip jatqanın, bwl temirjol jük tasımalı köleminiñ artuına äkeletinin ayttı.

Tasımal jolınıñ bolaşağı qanday bolmaq

Qazir Qazaqstandı qamtığan «Ortalıq däliz» Ukrainadağı soğısqa baylanıstı güldenip jatqanın körip otırmız. Biraq, biz öz territoriyamız arqılı ötetin tauar asımalınıñ artıunıda belgili deñgeyde şarasızdıqtıñ da bar ekenin eskerute tiispiz. Al, onıñ bolaşağı qazirgige wqsas tolassız dami beredi dep aytu qiın. Sebebi, «Ortalıq däliz» biruaqıtta qwrlıq tas jolın, temir jolın jäne teñiz tasımalın da qajet etedi. Bwl logistikalıq kürdelilik köptegen qolaysızdıqtardı jaratadı. Kaspiy teñizi arqılı Äzirbayjanğa tauar jetkizude infraqwrılımdıq damudıñ öz deñgeyinde emes ekenin de ayta ketu kerek. Onıñ üstine twtas dälizdiñ geografiyalıq twrğıdan da kürdelilik jağı tağı bar.

Tağı bir mäsele, Resey arqılı ötetin tasımal bağıtınıñ üziliske wşırauınan keyin Qıtay qalayda bir bağıtqa täueldi bolıp qaludan alañdaydı. Sondıqtan «Ortalıq dälizge» de balama tasımal bağıttarın qwrıp şığuğa küş saları anıq. Qazaqstan twrğısınan alğanda Ortalıq Aziyadağı infraqwrılımı eñ damığan el retinde tanılu ayrıqşa qajet. Sebebi, Qıtay balama joldardı tağı da bizdiñ Ortalıq jäne Oñtüstik Aziyadağı körşiles elderinen qarastıruı da mümkin. Tipti,

Qazaqstan tarihi qatelikke jol bermeui tiis

Wzaq jıl jüzege aspay kele jatqan Qıtay-Qırğızstan-Özbekstan temirjol jobası Mirzieev pen Japarovtıñ qaytalay küş saluımen qwrılısı qayta jandandı. Bwl jobanı damıtuğa Bişkek pen Täşkent biligi dilgir küyde, al onıñ arı jağında oray kütip Iran men Türkimenstan twr. Joba osı elderge deyin jalğasın tabatın bolsa, bwl aymaqta Qazaqstanğa balama ülken tasımal bağıtın qalıptastıradı. Eger şınday qaraytın bolsaq, bwl temir jol jobası Qazaqstannıñ aymaqtağı rölin tömendetetin jobanıñ biri. Osınday jobalar jüzege asırılğalı jatqan twtsa Qazaqstan öziniñ infraqwrılımın jaña deñgeyge kötermedi jäne osı salalardağı jemqorlıqtı önimdi türde tizgindey almadı. Qazirgidey tarihi mümkindikterdi igerip qala almau, uaqıt öte kele Qazaqstandı aymaqtağı köşbasşılıq orınınıñ älsireuine alıp keledi. Demek, bwl biz üşin tarihi qatelikter qatarında qaraluı tiis äri oğan jol beruge bolmaydı.

The Qazaq Times