Kosmogoniya ğalımdarı Jer planetasınıñ jasın tört jarım milliyard jıl dep esepteydi. Qazirgi adam tanımındağı uaqıt ölşemimen alıp qarasaq, bwl şınında da orasan ülken merzimdi körsetedi. Al, tarih ğılımdarı adamzat tarihın Darvin teoriyasınıñ negizinde, b.z.d. 1,9 million jıldan 36 mıñ jıldar aralığında üñgirlerde jasağan, ottı paydalana biletin adam tärizdi maymıldardan bastap otır. 36 mıñ jılğa deyingi aralıqta eşqanday arheologiyalıq qazba derekter tabılmağan aqtañdaq uaqıttıñ özi de neşe jüz mıñ jıldı qwraydı. Sondıqtan, tarihşılar osı mezgilderde adam tarizdi maymıldardıñ qalay damıp-jetilgenine jauap bere almay otır. Osınday arheologiyalıq jäne sandıq mälimetterdi qaray otırıp, oylau qabletine ie adamnıñ «osınşa wzaq merzimde jer planetasın mekendegen sanalı tirşilik tek biz ğana boldıq pa» degen zañdı saualı tuındaydı.

Bwl saualdıñ tübine jetip, jer şarınıñ payda boluınan tartıp, ortadağı alıp deneliler däuirin, olardıñ qwrıp-joğalu sebebin, odan keyin ornağan jaña däuirdiñ qalay bastalğanın, jan-januarlardıñ dene-twrpattıq, biologiyalıq, genetikalıq qanday özgeristerge wşırağanın, jäne osıdan on mıñ jıl bwrın boldı dep boljanğan mwz däuirindegi özgerister, nemese topan su qaptağan kezdegi naqtı derekterdi bügingi damığan ğılımımızdıñ özi tolıq däleldep körsetuge därmensiz.

Tarih ğılımınıñ naqtı ğılımi faktilerge –  tarihi jazba derekterge; arheologiyalıq qazba materialdarğa negizdeletini anıq. Oğan oyjota, qwr dolbar tiyanaq bolmaydı. Nemis filosofı Karl YAspres öziniñ «Smısl i naznaçenie istorii» eñbeginde tarihi jazba derekterdiñ eñ ertedegisi osıdan bes mıñ jıldan arı barmaytının köldeneñ tarta otırıp, tarih ğılımınıñ odan arı barmauı kerek degen pikirin aytadı. Ärine, bwl pikir HH ğasırdıñ orta kezeñindegi tarih jäne filosofiyanıñ pikirine ökildik etedi. Tarih ğılımı odan keyin de san märte jañarıp, öziniñ qosalqı zertteu salaların keñeytti. Sonıñ biri – mifologiya. Bir qarağanda mif pen tarihtıñ qatısı joqtay köringenimen añızğa aynalğan, miftik tüs alğan tarihi şındıqtardıñ bolatının ğılım kün sayın däleldep keledi.

Özge jwrttı bılay qoyğanda, äli künge deyin sebebi men şığu tegi beymälim qazaq añız-ertegileriniñ özi ğılımnıñ osı ülken salasına jük bola aladı. Qısqa ğana «Adamdar üş mekende ömir süredi eken» – deytin – aspan adamdarı, olar beldikti moyınınan baylaydı, jer adamdarı biz beldikti belimizden, jer astı adamdarı beldikti tizeden ne baltırınan buınadı» dep aytılatın osı añızdıñ sırına qanşalıq üñile aldıq. Auız ädebieti erte damığan halıq retinde, özimizben birge ejelgi däuirdiñ qwndı mwrasın saqtap kele jatqanımızdı bayıptay aldıq pa?!

F.ğ.d, professor Berikbay Sağındıqwlı «Ğalamnıñ ğajayıp sırları» attı eñbeginde qazaqtıñ wlttıq dünietanmı men dästürli dini nanımına toqtala otırıp, el arasında saqtalğan dini miftik añızdıñ astarına üñiledi. Onıñ keybiri islam dinimen birge jetken dini nanım-senimnen tuğan mifter bolsa, keybiri islam dininen bwrınğı Semitter dininiñ payğambarlarınan, köne dünietanımdardan, deytürik zamanınan kele jatqan añızdar. Sondağı aytılğan añızdıñ tübi aqiqat dep sener bolsaq bılay deydi: adamzat Adam ata – Hau anadan taradı; onıñ alğaşqı wrpaqtarı bügingi adamdardan äldeqayda äleuetti, alıp deneli, joğarı dene sapasına ie boldı, sondıqtan, olardıñ ğılım-tehnikası bügingi biz elestete almaytınday därejede damıp jetilgen, külli jerdiñ tabiği resurstarın tolıq igerip, tipti ğarıştı da tolıqtay meñgerip galaktikadan da alqıp barğan; mwnşalıq damu olardıñ qoğamın birte-birte azğındauğa, qwdaysızdıqa alıp kelgen; sondıqtan Jaratuşı olarğa kwlli adamzatqa alğaşqı apatı – topıraq apatın jibergen. Jer şarı älde bir ğarıştıq äserden ösinen jazıp, qattı  jer silkinisi tuılğan, sonıñ saldarınan teñizder qwrlıqtarğa, qwrlıqtar teñizderge auısıp, dünieniñ astañ-kesteñi şıqqan, zil-zaladan aman qalu üşin bir qauım el jerdıñ qattı qırtısınıñ astındağı keñistikti tauıp tirşilik saqtauğa mäjbür bolsa, endi bir qauım adamdar alıs bir jwldızdan tirşilik etuge bolatın şart-jağday tauıp, sonda twraq tapqan. Al, osı apattan Jaratqannıñ qwdiretimen az ğana adam jer betinde aman qalıp ekinşi bir zañdılıq küyi mülde özgergen zamanğa tap kelip, japa-maşaqatpen jalğastı ösip-öne bastağan eken. Avtor osında emis-emis körinetin NLO, teñizşilerge oqıs wşırasıp qalıp köz jazdırıp ketetin teñiz astındağı beymälim mahwlıqtardı sol kezdegi jer betinen ketken Adam atanıñ wrpaqtarı degen oyın aytadı. Olar ketkesin jerdiñ tirşilik zañı mülde özgerip, jer betinde wzaq tirşilik etuge mümkin bolmağan eken.

Osı arada biz añızda aytılğan oqiğalardı ğılımdağı keybir derekterge, ğılımi boljamdarğa salıstırıp körelik. Añızda aytılatın topıraq apatı, jerdiñ teris aynaluı, qwrlıqtar men teñizderdiñ ornı almasuın qisınsız dep ayta almaymız. Bügingi kündegi Sahara, Taklamakan sındı alıp şölderden teñizdiñ tereñinde jasaytın balıqtardıñ süyekteri ötken ğasırda jürgizilgen ğılımi barlau jwmıstarı kezinde talay märte tabılıp, osı alıp şolderdiñ öz kezinde teñizdiñ nemese mwhittardıñ tübi bolğanı däleldengen. Jasandı jer serikterinen tüsirilgen jer planetasınıñ suretterine qaraytın bolsaq, osı şöl-jaziralardıñ teñizdiñ tübi retinde elestetu qiın emes. Tipti balıqtıñ tasqa aynalğan qaldıqtarı oypañdı qwmdıqtardı bılay qoyıp, qazir älemdegi eñ biik üstirt Gimalay tauınan da tabılğan. Osı derekterge süyene otırıp, añızdağı «Topıraq apatın» yağıni küşti zil-zalanıñ Eduard Zyuss ortağa qoyğan «Qwrlıqtıñ qalqıp köşuine» tura keledi desek, qisındı körinbey me?! Eki ğasır bwrın ortağa qoyılıp, äldeqaşan däleldenip bolğan osı ğılımi közqaras añızdağı osı oqiğağa dälel bola alatınaday. Qwrlıqtardıñ qalqıp köşui jer şarındağı qattı silkinisten keyin, jer şarı qattı jınısı men magma qabatınıñ ajırauınan bastalğan boluı da mümkin.

Añızda aytıluınşa, jer betinde jaratuşı özi aman saqtap qalğan az sandı adamdar jaña düiege üylese damığan. Wzaq uaqıttan keyin aldıñğı Adam atanıñ wrpaqtarı jetken deñgeyge  jetpese de, damuı men ğılım-tehnikası bügingilerden ozıq bolğan tağı bir örkenietti qoğamğa jetipti. Alayda, olarda da bwrınğılarday qwdaysızdıq jaylağan qoğamğa ayaq basıptı. Sol kezde Jaratuşıdan ekinşi retki apat – su apatı kelipti. Bwl endi qazirgi köptegen halıqtarda saqtalğan Nwh payğambar jäne onıñ kemesi turalı añızdıñ tüp negizi. Bwnda da Jaratuşı özi taldağan adamdar Nwhpen birge aman qalıp, kelesi düniege qadam basadı. Olardan da wrpaq tarap, tarpañ tabiğattıñ qiınşılıqtarın jeñe otırıp, büginge jetipti. Añızğa negizdelsek, äli eki retki apat, nemese aqırzaman bar eken. Onıñ biri ot, endi biri jel. Aqiret küni degenimiz soñğı apatpen birge keledi, yağni jel apatımen birge, Mikayl perişteniñ kerneyinen şıqqan jel, külli tirşilikti qaytaradı delinedi.

Soñğı su apatınıñ bolğanı jaylı ğılımi boljamdar men dälelderdi körsetip jatu artıq bolar. Europa ğalımdarı Nwhtıñ kemesi qaldı degen birneşe taularğa ğılımi ekispediciya jasadı, birde Tükrkiya jerinde dese, birde Özbekstanda degen är türli boljamdar bar. Soñğı kezde Gonkong pen Türkiya ğalımdarınan qwralğan barlau gruppası Türkiyanıñ Ararat tauınan kemeni taptıq dep jar saldı. Mañızdısı, osı añızdıñ qazirgi 181 elde bir nwsqada aytılatındığı. Al, biz özimizdiñ eldegi Qazığwrt tauında dep senemiz. «Qazığwrttıñ basında keme qalğan, ol äulie bolmasa nege qalğan?!» degen sekildi qazaq auız ädebietinde de saqtalğan sözder kezdesedi.

Bwl aytılğandardı qisındı-qisınsız dep qarasaq ta, köldeneñ tartar özge taqırıptar da tolıp jatır. Añız şın tarih emes delik, alayda külli adamzattıñ hatqa tüsken tarihınan bergi uaqıt jer jaralğan odan arğı uaqıttıñ millionnan birine de döp kelmeydi. Sanalı türde osı wzaq uaqıtqa jauap izdeu örkenietti qoğamnıñ qozğauşı küşi desek artıq emes.

Qazaq baspasözinde bwl taqırıptar azdı-köpti aytılıp jür. Talasbek Äsemqwlovtıñ «Añız turalı añız nemese auızeki mädeniettiñ payda boluı turasında bir-eki tolğam» attı kölemdi maqalası sonıñ biri. Maqalada avtor qazaq esepşileriniñ jäne wmıt bolğan köne qazaq jılnamasınnıñ mañızın ayta kelip, onıñ tüp törkini arğı örkenietten, yağni bizdiñ jıl sanauımızğa tän bolmağan este joq eski zamandağı ülken örkenietten bastau alğan boluı mümkin degen oy qorıtadı. YAğni, qazaqtıñ köne jılnaması – «Eskişe jıl esebiniñ» bastaluı osıdan bwrınğı 16200 jılğa tura keledi, demek bwl mwsılman kalendarı, hristian kalendarı, tört mıñ jıldan bastaladı dep aytılatın qıtay eski jılnaması – «eginşilik kalendarınan» da arı, tipti Karl YAspres aytıp otırğan bes mıñ jıldıq tarihtan da erte zamanğa barıp tireledi. T. Äsemqwlov osınıñ jeteginde şumerologiyanıñ, assirologiyanıñ negizi bolğan Djeyms Çerçvarttıñ «Köne kontinent Mu» degen eñbegine toqtaladı. Ötken ğasırda külli Batıs ğılımında ülken töñkeris bolıp sanalğan osı eñbek jer betin bizden de erte meken etken damığan örkenietterdiñ bolğanın ayğaqtap körsetken. T.Äsemqwlovtıñ oyların qaytalap jatu artıq bolar. Dese de, bizdiñ joğarıda aytqan añızdan alğan oy-tanımdar men Mu örkenieti şın mänisinde bir boluı äbden mümkin. Grek mifteriniñ negizinde osıdan 100-120 mıñ jıl ilgeri alıp deneli Atlanttar jasağan degen boljamdar da bar. Bwl da aldınğı añızdardardı qaytalaydı. «Alıp deneli adamdar» degen osı söz ejelgi örkenietter turalı äñgimelerde köptep wşırasuı tegin bolmasa kerek.

Adamzat qoğamı damığan sayın onıñ aşqan jañalığınan göri bayıbına jetpegen isteri köbeye tüsedi. Ötkennen de, büginnen de, bolaşaqtan da. Köz aldımızda künnen-künge qwrıp bara jatqan tabiği baylıqtar bizge, osı dünieniñ de aqırlasar şeginiñ barlığın körsetse kerek. Barlıq din men filosofiya adam aqırzamandı öz qolımen jasaydı degen pikirde. Biz öz qolımızben jasağan öndiris oşaqtarı özimizdiñ körimizdi qazıp jatsa, damudıñ tübi örkeniettiñ dağdarısına äkelip soğarı dausız ğoy. Sonda, biz de ötken örkenietti tirşilikter sekildi bir küni küyreudiñ qamıtın kiip, özimizge keletin ot apatına oranıp, kelesi bir tirşilikti tañdandıratın belgiler qaldırıp, joğalamız ba?! Älde, qorşağan ortamen etene, bayandı bir tirşiliktiñ qalıbın tauıp alamız ba?

Estay Bojan

"The Qazaq Times"