Heritage Foundation ortalığı (Wlttıq qorğanıs sayasatın zertteu ortalığı) AQŞ-tıñ qorğanıs quatı turasında jaña esebin jariya etti. Onda AQŞ äskeri küşteri keybir mañızdı salalarda dami tüskenimen, jalpı äskeri quatı eldiñ wlttıq müddeleriniñ qauipsizdigin äreñ qamtamasız etip twrğanı aytılğan. Aytalıq, AQŞ armiyası qazirgi bir uaqıtta auqımdı eki aymaqta bolğan tötenşe jağdaydı jeñuge dayın emes dep körsetken.

Keşe, 17 qaraşada küni jariyalağan esep «AQŞ äskeri küş indeksi–2021» dep ataladı.  Onda AQŞ-tıñ qorğanıs salasındağı qiındıqtarı barğan sayın ösip kele jatqanı aytılğan.  «Qazir AQŞ-tıñ köne odaqtastarı bwrınğıday emes,  qorğanıs qarajattarı jıl sayın ösip keledi, bwlar Qwrama Ştattardıñ öz müddesine say äskeri quatın saqtap twruğa ülken qiındıq tudırğan», – deydi atalğan mälimette. Atalğan esepte qaralğan mäselelerdi taqırıptardı üş ülken bağıtqa böluge boladı.

AQŞ müddelerine tönetin qauipter

Esepte, bıltırğığa wqsas AQŞ-qa tönetin negizgi qauipter qatarında Resey, Qıtay, Iran, Orta Şığıs jäne Auğanstandağı terrorlıq wyımdardı atağan. Bwl elderde AQŞ-tıñ wlttıq müddelerine qarsı äreket etetin minez-qwlıq pen äreket etu mümkindigi bar dep sanaladı. Degenmen, bwl elderdiñ bäri de AQŞ müddesine tikeley qauip qatarında qarastırılmaydı, köbi ıqtimal qaterler negizinde körsetiledi.

Esepte qauiptilik deñgeyin «tömen», «mañızdı», «ortaşa», «salmaqtı» jäne «auır» qatarlı 5 deñgeyge bölip qarastıradı. Sol twrğıdan alğanda AQŞ-tıñ tübirli müddelerine degen qauip «joğarı» deñgeyde twr.

Heritage Foundation da Qıtaydı AQŞ-tıñ köz aldağı eñ ülken qaupi dep sanaydı. Qıtay öziniñ äskeri quatın modernizaciyalaudı jäne keñeytudi jalğastıruda, oğan qosa, ğarış, ğalamtor jäne jasandı intellekt salaların jedel tamıtudı basa nazarğa alıp otır. Atalğan zertteu ortalığı Qıtay Halıq-azattıq armiyasınıñ ıqpal etu aumağın keñeytuge tırısıp jatqanına, sol rette Şığıs jäne Oñtüstik-Şığıs qıtay teñizderinde şınayı oqtardı paydalanğan teñiz-äskeri jattığuların ötkizip jatqanına basa nazar audarğan. Tayuanğa (Tayvan') jaqın bwl aymaqtardağı äskeri jattığular Qıtay äskeri küşteriniñ öñirdegi ıqpalın orasan zor alğa ilgerletip jatır dep sanaydı. Esepte Qıtaydıñ qazirgi minez-qwlqın «agressivti», al onıñ ösip kele jatqan mümkindikterin «qauipti» dep körsetken.

Resey taqırıbı da atalğan esepten tıs qalmağan. YAğni, Resey AQŞ-tıñ Europadağı müddelerine äli de tikeley qauip töndirip twrğanın, bwl dağı AQŞ-tıñ adındağı eñ şwğıl qauip ekenin körsetedi. Zertteu qorıtındısında: «Mäskeu Ukraina jäne özge de Şığıs Europadağı elderde reseyşildik ügit-nasihat jürgizude tabandı jwmıstar istep jatır. Ukrainadağı separatistik toptarğa degen qoldauın jalğastıruda. Bwğan qosa, arandatuşılıq sipattağı äskeri jattığular men jauıngerlik mümkindikterin jetildirude, AQŞ müddelerine qarsı qaru-jaraq saudasın da arttıra tüsti (S-400 jüyesin Türkiyağa satıp beru sekildi. Red.)», – degen.

Qwrama Ştattardıñ äskeri quatı

Heritage Foundation AQŞ-tıñ äskeri quatın şamalauda mümkindikter men dayındıq deñgeylerin «öte älsiz», «älsiz», «qalıptı», «küşti» jäne «öte quattı» degen bes deñgeyge jiktepti. Soğan say AQŞ-tıñ qwrlıq, äue jäne teñiz küşteriniñ deñgeyin «qalıptı» deñgeyde dep bağalağan. Aytalıq, AQŞ armiyası küşti bäsekelestikke tötep beru üşin modernizaciyağa beyim, biraq, onıñ jobası äli tolıq jetildirilmegen äri onı atqarıp şığuğa birneşe jıl uaqıt ketedi. Al, AQŞ äskeri-äue küşterinde wşqıştardıñ jetispeui men wşu uaqıttarınıñ qısqaruı sındı kemişilikteri bar, bwlar soğıs kezindegi mümkindikterin älsiretui mümkin. Teñiz-äskeri küşterin de «qalıptı» jäne «älsiz» degen bağalarmen bağalağan.

Qwrama Ştattardıñ yadrolıq quatı «qalıptı» deñgey men «quattı» deñgeydiñ arasında dep bağalanğan. Tramp prezident bolıp kelgennen keyin alğaşqı qolğa alğan jwmıstarı qatarında Qwrama Ştattardıñ yadrolıq arsenaldarın jañartuğa tapsırma bergen.  Qazir yadrolıq oqtwmsıqtan bastap platformalar, personal men infraqwrılımğa deyingi barlıq yadrolıq küşterdi modernizaciyalau boyınşa mindettemeler jüzege asırıluda. Bwl jwmıstar toqtatılsa, AQŞ-tıñ yadrolıq quatı birdena-aq «älsiz» deñgeyge tüsetinin alğa tartadı.

Älemde tek Qwrama Ştattarda ğana Ğarış armiyası degen äskeri küşter bar. Bwl Tramp bilikke kelgennen keyin qwrılğan jaña armiya. Biraq, äskeri-ğarış küşteri äli de qwrılu üstinde äri qwramında äskeriler sanı tım az bolğandıqtan Heritage Foundation onı bağalauğa qospağan eken.

Osılardı ortaqtastıra kele jalpı AQŞ äskeri quatı «qalıptı» deñgeyde dep bağalanğan. Zertteu qorıtındısı AQŞ-tıñ äskeri küşteri bir ğana auqımdı aymaqtağı qaqtığıstıñ qajettiligin tolıq öteuge qabiletti. Sonımen bir uaqıtta jaratılıstıq apattarğa baylanıstı tötenşe jağdaylarda halıqqa kömek körsete aladı. Alayda, bir uaqıtta eki aymaqtağı auqımdı qaqtığısqa tötep bere almaydı.

Esepte AQŞ äskeri quatın damıtu üşin birqatar wsınıstar da aytılğan. Aytalıq, senimdi äri twraqtı qarjılandıru kerek, onıñ özinde inflyaciya negizinde qorğanıs qarajattarın 3 payızdan 5 payızğa deyin köterudi wsınğan. Eger qarajat az bolsa, onda onıñ saldarı üşin Kongress pen Prezident jauapkerşilikti öz moynına aluı kerek delingen.

Heritage Foundation Wlttıq qorğanıs sayasatın zertteu ortalığınıñ direktorı Tomas Spayer (Thomas Spoehr) jäne jıldıq esep redaktorı äri Heritage Foundation-niñ qorğanıs salasındağı ağa ğılımi qızmetker Dakota Vud (Dakota Wood) mälimdemede: «AQŞ ükimetiniñ jedel mindeti jaularımızğa qarsı küresip, olardı jeñe alatın armiyanı tolıq qarjılandırıp, wlttıq qorğanıstı qamtamasız etu. Alayda, bizdiñ qarsılastarımız soñğı 20 jılda öz armiyasına köptep qarjı saldı jäne tehnologiyaların jıldap damıttı. Qwrama Ştattar däl qazirgi dayındıq dağdarısın şeşu men bolaşaqta bäsekege tüsu üşin äskeri modernizaciyağa qarjı bölu sındı tañdau aldında twr. Biz endi olardıñ tek bireuin tañday almaymız, bizge ekeuin birdey tañdauğa tura keledi», – degen.  Sonday-aq: «Biz mwnşalıqtı küşti eşqaşan qoldanbaudı qalaymız, biraq tarih bizge anıq tüsindirip twr – eger armiyamız quattı bolmasa bizdiñ qarsılastarımız öz degenin jasaydı. Bügin quattı armiya üşin investiciya salsa, ol erteñgi beybitşilikke jol aşadı», – degen pikirlerin bildirgen.

AQŞ qarulı küşteriniñ jauıngerlik ortaları

Wlttıq qorğanıs sayasatın zertteu ortalığı AQŞ äskerleriniñ älemdegi türli aymaqtardağı äreket etu mümkindikterin de bağalağan. Europa, Aziya, Orta Şığıs sekildi aymaqtarda AQŞ-tıñ tübirli müddeleri bar ekeni belgili. Soğan jarısa, osı atalğan aymaqtarda AQŞ müddesine qarsı küresetin özge küşter de bar. Aytalıq, Orta Şığısta Iran, Aziyada Qıtay, Europada Resey degen sekildi.

Jauıngerlik orta deñgeyin de «öte ıñğaylı», «qolaylı», «ortaşa», «qolaysız» jäne «täuekeldi» dep  5 deñgeyge bölip bağalağan. Sol negizde AQŞ qarulı küşteri öz territoriyasınan tıs jerler arasında Europada eñ ırıqtı soğıs jürgize aladı dep bağalaydı. Sebebi, mwnda Qwrama Ştattıñ negizgi odaqtası sanalatın NATO müşeleri köbirek, bay soğıs täjiribesine ie. Al, bwğan salıstırmalı Orta Şığıs amerikalıq küşter üşin «ortaşa» deñgeydi. Orta Şığıs jağdayı twraqsız, aumalı-tökpeli sayasi küyde twradı, oğan qosa öñirde terrorlıq toptardıñ belsendiligi joğarı. Degenmen, Qwrama Ştattardıñ Parsı şığanağı jäne Jer-Orta teñiziniñ şığıs jağalauında seriktes elderi men äskeri bazaları bar.

Al, Aziya boyınşa da Qwrama Ştattıñ jauıngerlik mümkindikteri osal emes. Sebebi, Aziyada AQŞ-tıñ strategiyalıq qarsılastarımen birge odaqtastarı da bar. Bwl aymaq Qwrama Ştattıñ jauıngerlik äreketteri üşin «qolaylı» dep bağalanıptı.  Bwnday bağalauğa sebep bolğan kriteriyler qatarında odaqtastarınıñ bar boluı, jalpı sayasi twraqtılığı, äskeri qwrılğılarınıñ aldın-ala ornalasuı jäne AQŞ äskeriniñ, bazalarınıñ boluı qatarlılar eken. Qorıta aytqanda älemdegi AQŞ äskerleriniñ jauıngerlik ortaları derlik «qolaylı» küyde. Bwl Qwrama Ştattardıñ özge qarsılastarınan eñ bir artıqşılığı qatarında bağalanğan. YAğni, onıñ Resey jäne Qıtay sekildi qarsılastarında Qwrama Ştattardağıday älemniñ köptegen aymaqtarında wrıs jürgizudiñ täjiribesi men şart-jağdayı joq.

“The Qazaq Times”