باۆاريادا باس قوسقان جەتىلىك جانە رەسەي: G7 قانشالىقتى ىقپالدى؟

الەمدەگى ەڭ باي 7 مەملەكەتتىڭ ليدەرلەرى باس قوسقان «ۇلكەن جەتىلىك» ءسامميتىن كەشە اياقتالدى. ۇيىمنىڭ قازىرگى توراعا ەلى گەرمانيا بولعاندىقتان كەزەكتى سامميت گەرمانيانىڭ باۆاريا جەرىندە ءوتتى.  بۇل جينالىستا جەتى مەملەكەت باسشىلارى رەسەيگە قارسى قانداي شارا قابىلداۋ كەرەك دەگەن ماسەلەنى كوبىرەك تالقىلادى. ۋكراينانىڭ پرەزيدەنتى ۆولاديمير زەلەنسيكي شاراعا ۆيدەو-بايلانىس ارقىلى قاتىستى.

«ۇلكەن جەتىلىك» مۇشەلەرى بۇعان دەيىن دە رەسەيگە قارسى بىرقاتار قاتاڭ شارالاردى قابىل العان ەدى. جەتەكشى ەلدەر رەسەيدى حالىقارالىق ساۋدا مەن فينانس جۇيەسىنەن شەتتەتتى جانە جەكە تۇلعالارىنا قاراتا سانكتسيالار دا سالدى. ەسەسىنە، ۇيىمداعى جاپونيادان باسقاسى ناتو مۇشەسى رەتىندە ۋكرايناعا كوپ مولشەردە اسكەري قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. الداعى ۋاقىتتا «ۇلكەن جەتىلىك» رەسەيگە قانداي مامىلە جاسايدى دەگەن ساۋال بارلىق ەلدىڭ نازارىندا تۇردى. رەسەي سوعىس ماشيناسىنىڭ ازىعى سانالاتىن ورىس مۇناي-گازىنا قارسى تۇبەگەيلى شەكتەۋ قويىلا ما، جوق پا؟ بايقاۋىمىزشا «ۇلكەن جەتىلىك» بۇنى تەرەڭ تالقىدان وتكىزدى. سامميتتەن بۇرىن دا رەسەيدىڭ مۇناي-گازىنا، التىن ەكسپورتىنا قارسى ەمبارگو قويۋ تۋرالى ۇسىنىستار ايتىلعان بولاتىن.

اقش رەسەيدىڭ ءبىر تامشى مۇنايى مەن تابيعي گازىنا تاۋەلسىز بولا الادى، بريتانيا دا جىل سوڭىندا تولىقتاي شەتەۋ كىرگىزە الاتىنىن ءبىلدىردى. ماسەلە، وزگە مۇشەلەرىندە بۇل وڭاي ءارى تۇبەگەيلى جۇزەگە اسا سالاتىن ماسەلە ەمەس. رەسەيگە قارسى ساياسي سوققىلار كەي ەلدەردىڭ ءوز مۇددەسىنە دە زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. اسىرەسە، ەۋروپا ەلدەرى ءۇشىن ەنەرگەتيكا بويىنشا رەسەيدەن تاۋەلسىز بولۋ جاقىن ۋاقىتتا جۇزەگە اساتىن ماسەلە ەمەس. دەگەنمەن، اقش پەن بريتانيانىڭ اسەرىندە بىرتىندەپ ورىس ەنەرگياسىنا تاۋەلدىلىگىن قىسقارتىپ كەلەدى. ايتالىق، گەرمانيا وزىنە تىكەلەي كەلەتىن رەسەيدىڭ «سولتۇستىك اعىن-2» گاز قۇبىرى جوباسىن توقتاتىپ قويدى; ەو بولسا رەسەيدەن يمپورتتالاتىن گازدىڭ ۇشتەن ەكىسىن قىسقارتۋدى جوسپارلاۋدا. باتىس رەسەيلىك ەنەرگەتيكادان ءتۇبى تولىق تاۋەلسىز بولۋى دا عاجاپ ەمەس، سەبەبى باتىس ەلدەرى سوڭعى جىلدارى جاسىل ەنەرگيانى، قايتا تۋىنداۋشى ەنەرگيانى بايىتىپ كەلەدى.

ەۋروپا رەسەي گازىنا تاۋەلدىلىكتەن ارىلعانىمەن قۇراما شتاتتاردان سۇيىلتىلعان گاز الۋعا ءماجبۇر. ال، رەسەي وسى تۇستا قىتايعا باعىتتالعان گاز ەكسپورتىنىڭ كولەمىن ەكى ەسە ارتتىردى. بۇل شاما ەۋروپا نارىعىنا تەڭ كەلمەسە دە قىتاي بولاشاقتا رەسەي گازىنىڭ بىردەن ءبىر ۇلكەن نارىعى بولىپ قالۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار جارىققا شىعۋدا. الايدا، «رەسەيدىڭ سوعىس ماشيناسىن» قارجىمەن قامداعانى ءۇشىن قىتايعا سانكتسيالار ەنگىزىلۋى دە مۇمكىن.

مىنە وسى قاتارلى اۋىسپالى الەمدىك جاعدايدىڭ قاي باعىتقا قاراي ويىسۋىندا «ۇلكەن جەتىلىكتىڭ» جاسايتىن ىقپالى ايتاقالسىن زور. ولار ۇيىم رەتىندە ءوزارا ەشقانداي ەرەجەنى زاڭدىق تۇرعىدا بەكىتپەسە دە، جەتى ەلدىڭ ليدەرلەرى كەڭەسىپ قابىلداعان شەشىم الەمگە ءوز ىقپالىن تيگىزگەن كەزدەرى كوپ.

«ۇلكەن جەتىلىك» – الەمدەگى ەڭ ىقپالدى ۇيىمنىڭ ءبىرى. قۇرامىنا 20 كوشباسشى ەكونوميكا كىرەتىن «ۇلكەن جيىرمالىققا» قاراعاندا الەمنىڭ بەت-بەينەسىنە اناعۇرلىم كوپ ىقپال ەتەتىن بىرلەستىك. ولاردىڭ ليدەرلەرى جىل سايىن باس قوسىپ، الەمدىك ەكونوميكانىڭ باعىت-باعدارىن، ەلەۋلى حالىقارالىق ماسەلەلەردىڭ جاي-جاپسارىن كەڭەسىپ وتىرادى. بۇل رەت باۆاريادا باس قوسقان جەتىلىك مىنالار: اقش، جاپونيا، بريتانيا، يتاليا، كانادا، فرانتسيا جانە قازىرگى توراعا ەلى گەرمانيا. بۇلار جاھاندىق ساۋدا قاتىناسى مەن حالىقارالىق فينانس جۇيەسىندە ەڭ ىقپالدى دەگەن ەلدەر سانالادى.

الەمدە جالپى ىشكى ءونىم قۇنى جاعىنان ەكىنشى ەكونوميكانى تۇزگەنىمەن قىتاي بۇل ۇيىمعا مۇشە ەمەس. سەبەبى، ەل بايلىعى ازاماتتارىنا بولىنگەندە قىتاي الدە قايدا ارتتا قالىپ قويادى. ءبىر كەزدەرى بۇل جەتەكشى ەكونوميكالاردىڭ بىرلەستىگىنىڭ سانى 8 جانە وندا رەسەي دە بار ەدى. 2014 جىلى ۋكراينا داعدارىسىنان كەيىن جانە قىرىم اننەكتسياسى رەسەي ۇيىمنان شەتتەتىلدى. اقش پرەزيدەنتى ترامپ ءوز تۇسىندا G7 سامميتىنە رەسەيدى دە تارتۋ تۋرالى ۇسىنىس تاستاعانى بار، بىراق بۇعان بىرلەستىك جاعىنان ەشكىم كەلىسپەدى. G7 سامميتتەرىنە ءوز قالاۋىنشا كەيبىر ەلدەردى دە قاتىستىرىپ وتىرادى. ايتالىق، ەۋولپا وداعىنىڭ جوعارى لاۋازىمدىلارى سامميتكە ۇنەمى قوناق بولىپ كەلەدى.

The Qazaq Times