بۇگىن، 28 ءساۋىر قازاقستاندى شيرەك عاسىردان اسا ۋاقىت باسقارعان، ءالى دە ساياسي بيلىكتىڭ باسىم بولىگىن ۋىسىندا ۇستاپ وتىرعان ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزى باسقاراتىن كوپ ۇيىمنىڭ ءبىرى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «بىرلىك، تاتۋلىق پەن كەلىسىمنىڭ 30 جىلى» اتتى XXIX سەسسياسىندا ءسوز سويلەدى.
ول قازاقستاننىڭ الەمدە باسەكەگە قابىلەتتى 50 ەلدىڭ جانە تابىسى ورتادان جوعارى مەملەكەتتەر قاتارىنا ەنەتىنىن مالىمدەدى. بۇل جولى دا ءجيى قايتالايتىن ارگۋمەنتى – «نارىقتىق ەكونوميكانى ءىس جۇزىندە نولدەن باستاپ قۇرعانىن، قاجەت رەفورمالار جۇرگەنىن» تاعى ايتتى.
«تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلدىڭ ىشكى جالپى ءونىمى جان باسىنا شاققاندا 13 ەسە ءوستى. مۇنى ايتۋ وڭاي، بىراق ەلگە 13 ەسە كوتەرۋ – ورتاق ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى. كەدەيلىك قىسقان كۇندەر ءالى ەسىمدە. 1991-1992 جىلدارى كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن قازاقستاندا 1,5 مىڭ كاسىپورىن توقتاپ قالدى. سول تۇستا 2 ميلليون ادام جۇمىسسىز قالدى. ەلدىڭ 47,5%-ى كەدەيشىلىك شەگىندە ءومىر ءسۇردى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل كورسەتكىش 10%-دان دا تومەن. دەمەك مۇنى كەز كەلگەن دامىعان ەلدەگى كەدەيشىلىكپەن سالىستىرۋعا بولادى. ال جۇمىسسىزدىق ءۇش ەسە قىسقاردى»، – دەدى نازارباەۆ.
ول حالىقتىڭ تەڭگەلەي تابىسى توعىز ەسە وسكەنىن تىلگە تيەك ەتتى. حالىقارالىق ۆاليۋتا اقش دوللارىمەن ەسەپتەگەندە وزگەرىستىڭ سونشالىق قۋانتارلىق ەمەس ەكەنىنە توقتالمادى.
«ارينە، ارامىزدا ءالى كۇنگە دەيىن بىردەڭە جەتىسپەيتىن، ءالى اياققا تۇرماعان ادامدار بار. بىراق توعىز ەسە ءوستى – بۇل فاكت. ءبىز، اعا بۋىن، مۇنىڭ نەندەي دۇنيە ەكەنىن تۇسىنەمىز. بۇگىنگى تاڭدا جاعدايى ناشار جانداردىڭ تابىسىن ۇلعايتۋعا تىرىسامىز»، – دەدى وتىز جىل بۇرىنعى تەڭگەلەي تابىستى تەرەڭدەتىپ.
نازارباەۆ ءسوز اراسىندا ارمانى ورىندالعانىن ايتىپ، اعىنان جارىلدى.
«تاۋەلسىزدىك جىلدارى مەن ۇنەمى ءبىرىنشى ورىنعا بىرلىكتى، اماندىق، ۇيلەسىم، قاۋىپسىزدىك، تۇراقتىلىق پەن تىنىشتىقتى قويدىم. مەن وپپوزيتسياداعى كەيبىر جولداستاردىڭ «تۇراقتىلىق، تۇراقتىلىق!» دەي بەرەدى دەگەنىن ەستىلدىم. ال قايسىسى جاقسى؟ تۇراقسىزدىق؟ ال ءبىز تۇراقسىزدىقتىڭ نە ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. ەل رەۆوليۋتسيا مەن رەۆوليۋتسيانىڭ، سوعىستان سوعىسقا دەيىنگى ارالىقتا دامىمايدى، بارىنەن ارتتا قالادى. سوندىقتان تۇراقتىلىق پەن ازاماتتاردىڭ تىنىشتىعى – بارىمىزگە بايلانىستى. مەن ەلىمىز بەيبىتشىلىك كىندىگى بولعانىن قالايمىن. ەشبىر سوعىس، ءدىني-ۇلتارالىق قاقتىعىستار ازاماتتاردىڭ ومىرىنە كولەڭكە تۇسىرمەسە ەكەن دەدىم. بالالارىمىز بەن ازماتتارىمىز الەمدە بولىپ جاتقان قاقتىعىستىڭ بىردە-ءبىرىن كورمەس ءۇشىن… بۇگىن مەنىڭ ارمانىم ورىندالدى دەپ ايتۋعا بولادى»، – دەدى ول.
جيىن كەزىندە نازارباەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ توراعالىق قىزمەتىن ءوزى بيلىكتەن دە-يۋرە كەتەردە تاعايىنداعان قازىرگى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا تابىستادى.
«مەن وسى جىلدار بويى مەنىمەن بىرگە بولعان، ەڭ باستىسى، ءبىلىمى مەن ومىرلىك تاجىريبەسى بار، وسى قيىن جۇمىسقا دايىندالعان ادامدى تاڭدادىم. ۋاقىت تاڭداۋىمنىڭ دۇرىستىعىن كورسەتتى. مۇنىمەن توقتاعىم جوق، العا قاراي جىلجىعىم كەلەدى. 1995 جىلى قۇرىپ-باستاپ كەلگەن تىزگىندى تاپسىرۋ ماعان ەرەكشە ءارى ماڭىزدى قادام بولدى»، – دەپ تولعاندى.
قازاقشاعا جاتىق بولعانىمەن بيىك مىنبەلەردە ورىسشا ءجيى سويلەيتىن نازارباەۆ مەملەكەتتىك ءتىل ەلدەگى بار بارلىق ۇلتتى بىرىكتىرەتىن ورتاق قۇندىلىققا اينالۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيدى.
«قازاق حالقى پوليەتنيكالىق قوعامدى شوعىرلاندىراتىن ينتەگراتسيالىق پروتسەسستەردىڭ ارقاۋىن قالىپتاستىردى. بۇكىل الەمدە سولاي جاسالادى، ءتىل بارلىعىن بىرىكتىرەدى. ماسەلەن، امەريكالىقتار مىڭداعان حالىقتان قۇرالعان. بىراق، ولاردى اعىلشىن ءتىلى بىرىكتىرىپ وتىر. ...مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بىرىكتىرۋشى ءرولى بارشا الەمدە تابيعي قۇبىلىس. سوندىقتان قازاق ءتىلىن ءتۇسىنىپ، مەڭگەرۋگە دەگەن تالپىنىستى قولداپ، بارشا جەردە ىنتالاندىرۋىمىز كەرەك»، – دەدى ول.
الايدا بۇعان دەيىن بۇقارانىڭ كوڭىلىنە جاعاتىن «تارتىمدى ۇندەۋدىڭ» بىرنەشەۋىن ايتقان. ءتىپتى 2020 جىلعا دەيىن حالىقتىڭ 90%-ىنان استامىن قازاقشا تىلدەسۋگە باۋليتىن باعدارلاما دا قابىلداعان. توقاەۆ جۋىردا «ۇلتارالىق تىلگە» اينالادى دەگەن. دەسە دە ءىس جۇزىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن مينيسترلەر كابينەتىنىڭ مۇشەلەرى قازاقشاعا كەلگەندە شورقاق.
اسسامبلەيانىڭ ونلاين سەسسياسىنا قاشىقتان 600-دەن اسا ادام قاتىستى. ولاردىڭ قاتارىندا ءار ايماقتان قحا مۇشەلەرى، ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ توراعالارى، پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ورتالىق اتقارۋشى ورگانداردىڭ، ساياسي پارتيالاردىڭ، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ باسشىلارى، قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرى، عىلىمي، شىعارماشىلىق زيالى قاۋىم جانە باق وكىلدەرى بار دەسەدى.
*اقپارات تولىقتىرىلدى
ءبىز رەسەيدىڭ گۋبەرنياسى ەمەسپىز! سوۆەت تۋىن جۇلىپ العانى ءۇشىن قامالعان ازامات شىقتى
شوقپار اۋىلىنداعى ۋران قاتەرى. اكىم جوققا شىعارادى. تۇرعىندار رادياتسيا دەپ ۇرەيلەنەدى
قاندى قاڭتار سوتى. بەس جىلعا سوتتالعان ارتىقباەۆ ەشقانداي دالەل جوق دەپ ۇكىممەن كەلىسپەيدى
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى