Qazaqstannıñ bwrınğı jäne qazirgi prezidentteri "de-yure" bilik tranzitin jürgizip jatqan säti. Foto: REUTERS / Mukhtar Kholdorbekov

Bügin, 28 säuir Qazaqstandı şirek ğasırdan asa uaqıt basqarğan, äli de sayasi biliktiñ basım böligin uısında wstap otırğan eks-prezident Nwrswltan Nazarbaev özi basqaratın köp wyımnıñ biri Qazaqstan halqı Assambleyasınıñ «Birlik, tatulıq pen kelisimniñ 30 jılı» attı  XXIX sessiyasında söz söyledi.

Ol Qazaqstannıñ älemde bäsekege qabiletti 50 eldiñ jäne tabısı ortadan joğarı memleketter qatarına enetinin mälimdedi. Bwl jolı da jii  qaytalaytın argumenti – «narıqtıq ekonomikanı is jüzinde nölden bastap qwrğanın, qajet reformalar jürgenin» tağı ayttı.

«Täuelsizdik jıldarı eldiñ işki jalpı önimi jan basına şaqqanda 13 ese östi. Mwnı aytu oñay, biraq elge 13 ese köteru – ortaq eñbektiñ nätijesi. Kedeylik qısqan künder äli esimde. 1991-1992 jıldarı Keñes odağı ıdırağannan keyin Qazaqstanda 1,5 mıñ käsiporın toqtap qaldı. Sol twsta 2 million adam jwmıssız qaldı. Eldiñ 47,5%-ı kedeyşilik şeginde ömir sürdi. Bügingi tañda bwl körsetkiş 10%-dan da tömen. Demek mwnı kez kelgen damığan eldegi kedeyşilikpen salıstıruğa boladı. Al jwmıssızdıq üş ese qısqardı», – dedi Nazarbaev.

Ol halıqtıñ teñgeley tabısı toğız ese öskenin tilge tiek etti. Halıqaralıq valyuta AQŞ dollarımen eseptegende özgeristiñ sonşalıq quantarlıq emes ekenine toqtalmadı.

«Ärine, aramızda äli künge deyin birdeñe jetispeytin, äli ayaqqa twrmağan adamdar bar. Biraq toğız ese östi – bwl fakt. Biz, ağa buın, mwnıñ nendey dünie ekenin tüsinemiz. Bügingi tañda jağdayı naşar jandardıñ tabısın wlğaytuğa tırısamız», – dedi otız jıl bwrınğı teñgeley tabıstı tereñdetip.

Nazarbaev söz arasında armanı orındalğanın aytıp, ağınan jarıldı.

«Täuelsizdik jıldarı men ünemi birinşi orınğa birlikti, amandıq, üylesim, qauipsizdik, twraqtılıq pen tınıştıqtı qoydım. Men oppoziciyadağı keybir joldastardıñ «Twraqtılıq, twraqtılıq!» dey beredi degenin estildim. Al qaysısı jaqsı? Twraqsızdıq? Al biz twraqsızdıqtıñ ne ekenin körip otırmız. El revolyuciya men revolyuciyanıñ, soğıstan soğısqa deyingi aralıqta damımaydı, bärinen artta qaladı. Sondıqtan twraqtılıq pen azamattardıñ tınıştığı – bärimizge baylanıstı.  Men elimiz beybitşilik kindigi bolğanın qalaymın. Eşbir soğıs, dini-wltaralıq qaqtığıstar azamattardıñ ömirine köleñke tüsirmese eken dedim. Balalarımız ben azmattarımız älemde bolıp jatqan qaqtığıstıñ birde-birin körmes üşin… Bügin meniñ armanım orındaldı dep aytuğa boladı», – dedi ol.

Jiın kezinde Nazarbaev Qazaqstan halqı assambleyasınıñ törağalıq qızmetin özi bilikten de-yure keterde tağayındağan qazirgi prezident Qasım-Jomart Toqaevqa tabıstadı.

«Men osı jıldar boyı menimen birge bolğan, eñ bastısı, bilimi men ömirlik täjiribesi bar, osı qiın jwmısqa dayındalğan adamdı tañdadım. Uaqıt  tañdauımnıñ dwrıstığın körsetti. Mwnımen toqtağım joq, alğa qaray jıljığım keledi. 1995 jılı qwrıp-bastap kelgen tizgindi tapsıru mağan erekşe äri mañızdı qadam boldı», – dep tolğandı.

Qazaqşağa jatıq bolğanımen biik minbelerde orısşa jii söyleytin Nazarbaev memlekettik til eldegi bar barlıq wlttı biriktiretin ortaq qwndılıqqa aynaluı tiis dep esepteydi.

«Qazaq halqı polietnikalıq qoğamdı şoğırlandıratın integraciyalıq processterdiñ arqauın qalıptastırdı. Bükil älemde solay jasaladı, til barlığın biriktiredi. Mäselen, amerikalıqtar mıñdağan halıqtan qwralğan. Biraq, olardı ağılşın tili biriktirip otır. ...Memlekettik tildiñ biriktiruşi röli barşa älemde tabiği qwbılıs. Sondıqtan qazaq tilin tüsinip, meñgeruge degen talpınıstı qoldap, barşa jerde ıntalandıruımız kerek», – dedi ol.

Alayda bwğan deyin bwqaranıñ köñiline jağatın «tartımdı ündeudiñ»  birneşeuin aytqan. Tipti 2020 jılğa deyin halıqtıñ 90%-ınan astamın qazaqşa tildesuge baulitın bağdarlama da qabıldağan. Toqaev juırda «wltaralıq tilge» aynaladı degen. Dese de is jüzinde memlekettik qızmetkerler men Ministrler kabinetiniñ müşeleri qazaqşağa kelgende şorqaq.

Assambleyanıñ onlayn sessiyasına qaşıqtan 600-den asa adam qatıstı. Olardıñ qatarında är aymaqtan QHA müşeleri, etnomädeni birlestikterdiñ törağaları, Parlament deputattarı, ortalıq atqaruşı organdardıñ, sayasi partiyalardıñ, dini birlestikterdiñ basşıları, qoğamdıq wyım ökilderi, ğılımi, şığarmaşılıq ziyalı qauım jäne BAQ ökilderi bar desedi.

*Aqparat tolıqtırıldı

"The Qazaq Times"