زيمبابۆەنىڭ كەشەگىسى، بۇگىنى جانە بولاشاعى: قارت بيلەۋشى بيلىكتە قالۋى مۇمكىن

قارا قۇرلىقتان الەمگە تاراعان ەلەڭ ەتكىزەر حابار – زيمبابۆە پرەزيدەنتىنىڭ اسكەريلەر جاعىنان قاماۋعا الىنۋى بولدى. اسكەري كۇشتەر ەل پرەزيدەنتىن ءۇي قاماعىندا ۇستاپ وتىر. زيمبابۆەنىڭ بولاشاق پرەزيدەنتى تۋرالى روبەرت مۋگابە مەن اسكەري كۇشتەردىڭ اراسىنداعى كەلىسسوز بىرنەشە ساعاتقا جالعاسسا دا، ودان جارىتىمدى ناتيجە كورىنبەدى. ولاي بولسا افريكانىڭ بۇل ەلىندەگى دۇربەلەڭنىڭ تۋىنا نە سەبەپ بولدى؟ BBC-ءدىڭ ساراپشىلارى بۇعان ارنايى تالداۋ جاسادى.

زيمبابۆەنىڭ جاعدايىنا تالداۋ جاساعان حالىقارالىق ساراپشىلار مىنا 5 ءتۇرلى جاعدايدى كورسەتىپ بەرەدى:

1 قيراندىنىڭ ۇستىندەگى ەكونوميكا

اتالعان ەلدە 10 جىلدان بەرى ەكونوميكالىق داعدارىس ارت-ارتىنان تۋىلدى. ەلدەگى جۇمىسسىزدىق وسى جىلدارى 90 پايىزعا ارتقان. زيمبابۆە 2008 جىلى شەگىنە جەتكەن گيپەرينفلياتسيانى باستان وتكەردى. مەملەكەت ءوزىنىڭ ۆاليۋتاسىنان باس تارتۋعا ءماجبۇر بولدى. قاعازعا اينالىپ قالعان اقشالارىنان باس تارتىپ، اقش دوللارى جانە وڭتۇستىك افريكانىڭ رەندىن پايدالاندى. حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى بىرنەشە رەت كەپىلدىككە العانىمەن جالعاستى تەز قۇنسىزدانىپ وتىردى. ەلدىڭ بانك جۇيەسى دە ميداي بىلىقتى. وسىعان بايلانىستى ەلدە كريپتوۆاليۋتالاردىڭ قولدانىسى ارتتى. سارسەنبى كۇنى ەلدى اسكەري كۇشتەر باقىلاۋىنا العانىن جاريالاعاننان كەيىن بۇل تۇردەگى ۆاليۋتالاردىڭ باعاسى قىمباتتاپ كەتتى.

2 مۋگابە ەكى ءسوزدى ليدەر

93 جاستاعى مۋگابە وزىنە قارسى ايتىلعان سىن-پىكىرلەرگە قاراماستان ەلدى 37 جىل باسقاردى. شەتەلدەردە ونى «قارا سايقىمازاق» رەتىندە سۋرەتتەسە دە، بۇل بيلىكتىڭ اۋىسۋىنا ىقپال ەتە المادى. سەبەبى، ول بيلىك باسىنا شىققان العاشقى جىلداردا ەلدەگى از ساندى اق ناسىلدىلەردىڭ ىقپالىنا قارسى كۇرەسكەن باتىر جانە رەۆوليۋتسيونەر بولىپ تانىلادى. ونىڭ باسقارعان پارتياسى كاپيتاليزم مەن كولونياليزممەن كۇرەسىپ جاتقانىن العا تارتىپ، ەلدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى ۇنەمى ارتقا سىرىلىپ كەلدى. مۋگابە ۇنەمى «مەن رەۆوليۋتسيا سوڭىنا شىققاندا ورىنىمدى بوساتىپ بەرەمىن» دەپ كەلدى. ءتىپتى ول ورنىنا مۇراگەرىن ءوزى دايىنداپ كەتەتىنىن دە ايتقان ەدى.

3 زيمبابۆەدەگى وپپوزيتسيا

1980 جىلى مۋگابە پرەمەر-مينيستر بولىپ بيلىككە كەلگەندە ەلدە وپپوزيتسيالىق پارتيالار مەن توپتار بار ەدى. 1987 جىلى مۋگابە ەلدىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر ەنگىزىپ پرەزيدەنت بولدى. 1999 جىلى مورگان تسۆارنگيرانىڭ دەموكراتيالىق وزگەرىستەر جۇرگىزۋ دەلىنگەن ناۋقان بولدى. السىرەگەن ەل ەكونوميكاسىنا قاراماستان جۇمىس تاستاۋ جانە ءتۇرلى دەمونستراتسيا ورىن الدى. مۋگابە وسى كەزدەردە ىقپالدى وپپونەنتتەردى شەتكە سىرىلدى. ول ەلدەگى قيىندىقتاردىڭ ءبارىن وسى قارسى توپتاعىلارعا ايىپ ەتىپ تاقتى. وزىنە قارسى لاۋازىمدىلاردىڭ ءبارىن شەتكە قاعىپ وتىردى. ءتىپتى جاقىندا ءوزىنىڭ كوپ جىلعى جاقتاسى ۆيتسە-پرەزيدەنت ەممەرسون منانگاگۆانى دا قىزمەتتەن سەبەپسىز الىپ تاستادى. بۇل قادامى ونىڭ ءوزىنىڭ مۇراگەرىنە جاس جۇبايى گەريستى قويۋ ءۇشىن جاسالعانى انىق بولدى. بۇل ونىڭ اسكەريلەر جاعىنان قاماۋعا الىنۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتتى.

4 جاڭا باسشى كەلسە ەلەۋلى وزگەرىستەر جاساي الا ما؟

ساراپشىلار، ەگەر پرەزيدەنتتىككە ەممورسون كەلەر بولسا ونىڭ مۋگابەدەن پالەندەي ءبىر ايىرماسى بولمايتىنىن ايتۋدا. ولدا تاۋەلسىزدىك سوعىسىنىڭ ارداگەرى سانالادى. ونىڭ ەلدەگى ىقپالى نەگىزىنەن باسقارۋشى پارتيا مەن قارۋلى كۇشتى بايلانىستىرۋشى رەتىندە قالىپتاسقان. ول جانە ازاماتتىق سوعىس كەزىندە جازىقسىز حالىقتى قىرعىنداۋ ىسىمەن ايىپتالىپ كەلەدى. وعان قوسا وپپوزيتسيا وكىلدەرىنە قول سالعانى تۋرالى دا كوپ رەت ايتىلعان. شىن مانىسىندە 40 جىلدان بەرى ەلدى تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەن ارداگەرلەر باسقارىپ كەلدى.

5 الداعى ۋاقىتتا زيمبابۆەنى كىم باسقارۋى مۇمكىن؟

ەلدىڭ قازىرگى جاعدايىنا جانە حالىقتىڭ قولداۋىنا قاراعاندا مۋگابەمەن تەڭدەسەتىن ادام جوق. قارۋلى كۇشتەر پرەزيدەنتى قاماققا الۋداعى ماقساتى ونىڭ توڭەرەگىندەگى قىلمىسكەرلەردى الاستاۋ دەپ كورسەتتى. دەمەك، قارۋلى كۇشتەر دە مۋگابەگە قارسى تۇرۋ ءۇشىن ارەكەت ەتپەگەن بولىپ وتىر.

كوپتەگەن ساراپشىلار مۋگابەنىڭ جالعاستى بيلىكتە قالۋ مۇمكىندىگى جوعارى دەگەن بولجام جاسايدى. تاعى ءبىر توپ ساراپشىلار، مۋگابە ەل بيلىگىنىڭ اقساقالى رەتىندە ەل باسقارىپ، كومەسكىدە بىرەۋ بيلىك جۇرگىزۋى دە مۇمكىن دەگەندى العا تارتۋدا.

“The Qazaq Times”