شىۇ-نىڭ جاڭا مۇشەلەرى قازاقستان ءۇشىن قانداي مۇمكىندىك تۋدىرادى؟

ەۋرازيا قۇرلىعىندا وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتىپ، ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى دامىتۋدى كوزدەيتىن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ قاتارى جاڭا مەملەكەتتەرمەن تولىققانى بەلگىلى.  وسى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا  استانا قالاسىندا وتكەن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ كەزەكتى سامميتىندە استانا دەكلاراتسياسى مەن ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس جۇرگىزۋدىڭ وداق كولەمىندەگى كونۆەنتسياسى ماقۇلدانىپ، رەسەي، قىتاي، قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان مەن تاجىكستاننان قۇرالعان ايماقتىق الىپ وداققا ءۇندىستان مەن پاكىستان مەملەكەتتەرى قوسىلدى. وسىعان دەيىن اتالعان ۇيىمعا جاڭا مۇشەلەردى قابىلداۋدا رەسەي مەن قىتاي قانداي ساياسات ۇستانىپ وتىرعانىن جازعان ەدىك. ال بۇگىن پاكىستان مەن ءۇندىستان قوسىلىپ، شەكاراسى كەڭەيگەن وداقتىڭ قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن ەكەندىن ساراپقا سالامىز. 

شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىندا بولعان سوڭعى وزگەرىس باتىس ەلدەرىن ءبىراز ويعا قالدىرعان سياقتى. ايگىلى امەريكالىق ساياساتتانۋشى زبيگنەۆ بجەزينسكي «ۇلى شاحمات تاقتاسى» (ۆەليكايا شاحماتنايا دوسكا) دەپ اتالاتىن ەڭبەگىندە «ەۋرازيا – جەر شارىنداعى ەڭ ۇلكەن ءارى ماڭىزدى كەڭىستىك، سوندىقتان بۇل قۇرلىقتى بيلەگەندەر كۇللى الەمگە ىقپالىن جۇرگىزەدى»،- دەپ جازعان بولاتىن. راسىندا، جاڭا قوسىلعان مۇشە مەملەكەتتەرمەن بىرگە حالقىنىڭ كولەمى  1,5 ميلليارد ارتىپ، جالپى سانى – 3,1 ملرد (الەم حالقىنىڭ 42 پايىزى), جەر اۋماعى 34,3 ملن شارشى شاقىرىم (جەر شارىنداعى قۇرلىقتىڭ 23 پايىزى), جيىنتىق ءجىو 15,2 ترلن دوللاردى (الەمدىك ءجىو 20 پايىزى) قۇرايتىن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ پوتەنتسيالى الەم ەلدەرىن الاڭداتپاي قويماسى انىق. اسىرەسە، Brexit جوباسىنىڭ اسەرىمەن، ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە ەۋرووداقتان شىعۋدى قولدايتىن كوڭىل-كۇيدىڭ قالىپتاسۋى، ميگراتسيالىق داعدارىس، ەكونوميكالىق تۇرالاۋ،  ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى اتالعان ۇيىمنىڭ ىقپالىن تومەندەتىپ وتىر. سوندىقتان شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنداعى وڭ وزگەرىستەر ەۋرووداقتى ساياسي بيلىك ساحناسىندا ەكىنشى رولگە ىعىستىرۋى مۇمكىن.

شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى اسكەري وداق بولماعانىمەن، وڭىردە بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ – وداقتىڭ نەگىزگى باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان شانحاي ىنتىماقتىستىق ۇيىمى كەزدەسۋلەرىنىڭ  اياسىندا كەيىنگى كەزدەرى ۇلكەن قاۋىپكە اينالىپ وتىرعان تەرروريستىك توپتارعا قارسى بىرلەسكەن كۇرەس جۇرگىزۋ ماسەلەسى ءسوز بولىپ ءجۇر. ەلىمىزدە بولعان سوڭعى جەكەلەگەن تەرروريستىك اكتىلەر مەن رەسەيدە ءدۇيىم جۇرتتى ءدۇر سىلكىندىرگەن پەتەربۋرگتەگى جارىلىس - ەكسترەميستەردىڭ نىساناسىنا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ اۋماعى دا ىلىنگەنىنىڭ ايقىن دالەلى. بۇل ماسەلەگە قاتىستى رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.پۋتين: «تەرروريزم – بۇكىل الەم ءۇشىن وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىرعانى بەلگىلى. وسى تۇستا ءبىز وڭىرلىك انتيتەررورلىق قۇرىلىمنىڭ ءرولىن نىعايتىپ، تەرروريزمگە قارسى كۇرەستى، ونى تۋىنداتاتىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى ءتۇپ-تامىرىمەن جويا وتىرىپ، كەشەندى تۇردە جۇرگىزۋگە ءتيىسپىز»، -دەپ ويىن بىلدىرگەن بولاتىن.

شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ كەلەسى ءبىر ۇلكەن تارماعى ەلدەر اراسىنداعى ەكونوميكالىق، ساۋدا  بايلانىستارىن نىعايتۋعا جۇمىس ىستەيدى. وسى تۇستا قازاقستان ءۇشىن وداققا جاڭادان قابىلدانعان قوس مەملەكەتپەن دە تاۋار اينالىمىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزى زور. ءۇندىستان -  قازاقستاننىڭ ازياداعى تاۋار اينالىمى بويىنشا 6-ورىنداعى ۇلكەن سەرىكتەسى. 2017 جىلدىڭ قاڭتار-ءساۋىر ايلارىنىڭ قورىتىندىسىنا سايكەس، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا كولەمى 190,5 ملن دوللاردى قۇراسا، ونىڭ 127 ملن دوللارى قازاقستاننىڭ ەكسپورتىنا، ال 63,5 ملن دوللار قارجى يمپورتقا تيەسىلى. بۇل كوزگە قۋانىش سىيلايتىن كورسەتكىشتەر بولعانىمەن، وتكەن جىلمەن  سالىستىرعاندا ەكسپورت - 16,9%، يمپورت - 10,9%  تومەندەگەن.

ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى اياسىندا قوس ەل اراسىنداعى ساۋدا اينالىمى 30-40 پايىزعا ارتادى.  قازاقستاننان مۇناي، ۋران سىندى نەگىزگى شيكىزات كوزدەرىمەن قاتار، فەرروقۇيمالار ساتىپ الاتىن ءۇندىستاندا ەلەكترونيكا، كولىك، تەحنيكالىق قۇرالدار تاپشىلىعى سەزىلەدى. حالىق سانىنىڭ جىل سايىن قارقىندى ءوسىپ وتىرۋى، اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىنە دەگەن قاجەتتىلىكتى تۋدىراتىنى تاعى بار. بۇل -  قازاقستان ءۇشىن اتالعان سالالاردى دامىتۋدى جولعا قويىپ، وندىرىسكە جاڭا سەرپىن بەرۋگە جاقسى مۇمكىندىك.

ال پاكىستان مەملەكەتىنىڭ تەڭىز پورتتارى سۋ جولدارىنا تىكەلەي شىعۋعا مۇمكىندىگى جوق قازاقستانعا جاڭا لوگيستيكالىق ماڭىزدى نىسان. 2014 جىلى ىسكە قوسىلعان قازاقستان-تۇركمەنستان-يران تەمىر جولى، «باتىس ەۋروپا-باتىس قىتاي» ترانزيتتىك جوباسىنىڭ «سولتۇستىك-وڭتۇستىك» دەپ اتالاتىن تارماعى  پاكىستاننىڭ تەڭىز پورتتارىنا جول اشىپ، پارسى شىعاناعى نارىعىنا تاۋار تاسىمالداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. حالقىنىڭ 55 پايىزى اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن پاكىستاننىڭ اگرارلىق سەكتوردى يگەرۋدەن تاجىريبەسى مول. ال قازاقستاندا يگەرىلمەگەن بوس ەگىستىك القاپتارى كوپ. ەكى ەل اراسىندا ساۋدا بايلانىستارىنىڭ ەركىن دامۋى ارىپتەس مەملەكەتتىڭ تاجىريبەسى مەن تەحنيكاسىن قازاق جەرىندە پايدالانىپ، مول ءونىم الۋ ىقتيمالدىلىعىن جوعارىلاتادى.

شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ كەڭەيتىلگەن قۇرامىنا ارتىلاتىن ءۇمىت كوپ، سىن-قاتەرلەر دە از ەمەس. باتىس باسىلىمدارى جارىسا جازىپ، كۇدىكپەن قارايتىنى – پاكىستان مەن ءۇندىستان اراسىنداعى قانشاما جىلدار بويى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان كاشمير داۋى. شەكارالىق ماسەلەلەرىن تولىعىمەن شەشىپ ۇلگەرمەگەن، كەزىندە بولىسكە سالا الماعان ايماق ءۇشىن ءبىر-بىرىنە قارسى قارۋ كەزەنگەن ەكى ەلدىڭ ەندىگى جەردە ءبىر وداق شەڭبەرىندەگى كەلىسىم ۇستەلىندە وزدەرىن قالاي ۇستايتىنى الەمنىڭ ءجىتى  نازارىندا بولارى انىق.

“The Qazaq Times”