كادىروۆ ءپۋتيننىڭ قولشوقپارى ما، جوق الدە مۇسىلماندار قورعاۋشىسى ما؟

قىركۇيەك ايى باستالا سالىسىمەن وسى ۋاقىتقا دەيىن ءسۇريا، قىرىم جانە دونباسستىڭ تاساسىندا قالىپ كەلگەن سولتۇستىك كاۆكاز ايماعى قايتادان الەمدىك تابلويدتاردىڭ ءبىرىنشى بەتىنە شىقتى. وعان سەبەپ، شەشەنستان استاناسى گروزنىيدا ميانماداعى مۇسىلمانداردى قولداعان ميلليوننان استام ادامنىڭ شەرۋگە شىعۋى جانە ەل پرەزيدەنتى رامزان كادىروۆتىڭ كرەملگە قاراتا سىني مالىمدەمەلەر جاساۋى. جالپى رەسەي فەدەراتسياسى اۋماعىندا بولىپ جاتقان بۇل جاعدايلاردان نە اڭعارۋعا بولادى ؟ بۇل كرەملدىڭ ورتالىقتاندىرىلعان بيلىك جۇيەسىنىڭ السىرەي باستاۋى ما؟ رامزان كادىروۆ وسى ارەكەتتەرى ارقىلى ماسكەۋگە نە ايتقىسى كەلدى؟ بۇگىن ءبىز وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەتىن بولامىز.

ءبىر قاراعاندا وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى ميانما مۇسىلماندارىنا سولتۇستىك كاۆكاز ەلدەرىنىڭ نە قاتىسى بار دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن. بىراق ولاردىڭ ءبىر-بىرىنە قاتىسى بار بولىپ شىقتى. قاتىسى بولعاندا دا وسى ارقىلى شەشەنستان پرەزيدەنتى رامزان كادىروۆ كرەملگە وزىندىك كوزقاراسى، تاۋەلسىز وي-پىكىرى بار ەكەنىن بايقاتتى. ءبىر ۋاقىتتا ماسكەۋدە، گروزنىيدا، ماحاچكالادا ميانما مۇسىلماندارىن قولداعان ميتينگتىلەر پۋتين باسقارۋ جۇيەسىنىڭ سىرت كوزگە ايبارلى بولىپ كورىنگەنمەن شىن مانىندە ءالسىز ەكەنىن كورسەتتى.

2014 جىلدان بەرى رەسەي قوعامىندا قىرىم، ءسۇريا، دونباسس، ۋكراينا وقيعالارىنىڭ تاساسىندا بولىپ كەلگەن سولتۇستىك كاۆكاز بىراق كۇننىڭ ىشىندە الەم نازارىن وزىنە اۋدارتتى. بۇل جولى ول 2000 جىلدارداعىداي تەررورلىق تەراكتىلەرىمەن، جوعارى لاۋازىمدى ساياساتكەرلەردىڭ ولىمىمەن ەمەس، بىرىككەن كۇش رەتىندە كوزگە ءتۇستى. بۇل سوزىمىزگە دالەل رەتىندە 2000 جىلداردان بەرگى سولتۇستىك كاۆكاز اۋماعىنىڭ جاعدايىنا قىسقاشا توقتالاتىن بولساق، مۇندا ءبىز بەلگىلى ءبىر دارەجەدە تۇراقتىلىق ورناعانىن بايقايمىز. وسىدان 15-16 جىل بۇرىن بۇكىل رەسەيدى شۋلاتقان «يمرات كاۆكاز» لاڭكەستىك ۇيىمى مەن ونىڭ باسشىلارى دوكۋ ۋماروۆ پەن ءالياسحاب كەبەكوۆتاردىڭ بۇل كۇندە تۇبەگەيلى كوزدەرى جويىلعان. ولاردان كەيىن شىققان «كاۆكاز ءۋالاياتى» ۇيىمى وتە ءالسىز ءارى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ باقىلاۋىندا. «يسلام مەملەكەتى» لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ سولتۇستىك كاۆكازداعى فيليالىنىڭ اتى دارداي بولعانىمەن اۋماقتاعى بەلسەندىلىگى تومەن دارەجەدە. بۇعان دالەل 2013 جىلدان بەرى سولتۇستىك كاۆكازدىق لاڭكەستەر ەل اۋماعىنان تىس جەردە بىردە-ءبىر رەت تەررورلىق شابۋىل جاساماعان. لەۆادا الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە، قازىرگى تاڭدا رەسەيلىكتەردىڭ 41 پايىزى سولتۇستىك كاۆكازدى تىنىش، تۇراقتى اۋماق دەپ ەسەپتەيدى. ال 2005 جىلى بۇل كورسەتكىش تەك 5 پايىزدى عانا قۇراعان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قازىرگى شەشەنستان، سولتۇستىك كاۆكاز بۇرىنعى تۇراقسىز، تەڭسەلىپ زورعا تۇرعان اۋماق ەمەس.

بىراق بۇل جولعى گروزنىي قالاسىنىڭ الاڭىنا ءبىر ميلليون ادامنىڭ جينالۋى كرەمل ساياساتىنىڭ كەزەكتى قادامى دا بولۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ويتكەنى ماسكەۋدەن جىل سايىن سولتۇستىك كاۆكازعا قۇيىلىپ جاتقان قىرۋار قارجىنىڭ قايتارىمى بولۋى كەرەك ەكەنى بەلگىلى. ال ول قايتارىم الەم جۇرتشىلىعى الدىندا مۇسىلمانداردىڭ قورعاۋشىسى بولىپ قالىپتاسىپ قالعان رامزان كادىروۆتىڭ دۋالى اۋىزى. ۆلاديمير پۋتين رامزان كادىروۆقا ماسكەۋدە، گروزنىيدا، ماحاچكالادا سوناۋ وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى مۇسىلمانداردى قولداۋعا رۇقسات بەرۋ ارقىلى تاياۋ شىعىستاعى، ساۋد ارابياسىنداعى، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندەگى جالپى مۇسىلمان الەمىندەگى رەسەي پوزيتسيالارىن كۇشەيتىپ الۋدى كوزدەۋى دە مۇمكىن.

جالپى شەشەنستان كەڭەستەر وداعى قۇلاعالى بەرى رەسەيدىڭ سىرتقى ساياساتىنا وزىندىك ۇلەسىن قوسىپ كەلە جاتقان مەملەكەت ەكەندىگى بەلگىلى. ال بيلىك باسىنا رامزان كادىروۆ كەلگەلى بەرى گروزنىيدىڭ ماسكەۋگە ىقپالى ودان سايىن ارتقان. كادىروۆ وسى ۋاقىتقا دەيىن كرەملدىڭ اۋعانستان گەنەرالدارىمەن، اراب شەيحتارىمەن جاقىن ءتىل تابىسۋىنا جانە تاياۋ شىعىستاعى كوپتەگەن ماسەلەلەردى شەشۋگە ۇلكەن ۇلەس قوسىپ كەلگەن دەگەن اقپارات رەسەيلىك باق-تان اۋىق-اۋىق شىعىپ كەلە جاتقانىنا ءبىراز جىل بولدى. بىراق ميانما مۇسىلماندارىنا كەلگەندە پۋتين مەن كادىروۆتىڭ كوزقاراستارى ەكىگە جارىلۋى مۇمكىن. ويتكەنى رەسەي قىتايمەن ساۋدا-ەكونوميكالىق، اسكەري-ساياسي ارىپتەستىك ورناتىپ وتىرىپ ميانما مۇسىلماندارىن جاقتاپ رەسمي پىكىر ءبىلدىرۋى ەكى تالاي. ال بۇل ماسەلەدە رامزان كادىروۆتىڭ جالپى سولتۇستىك كاۆكاز حالقىنىڭ كوزقاراسى بەلگىلى. بۇل جەردە پۋتينگە كوپ جاعدايدا جەتپەي جاتاتىن ساياسي يكەمدىك، يىلگىشتىك اۋاداي قاجەت. سەبەبى وسى جولعى ميانما مۇسىلماندارىن قولداۋعا بايلانىستى وتكەن شەرۋدە بەلگىسىز ءبىر توپ بۋددا ءدىنىن ۇستانعان قالماقتاردى قانعا بويايىق دەگەن ارانداتۋ ارەكەتتەرىن جاساعان. ال قالماقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى رەسەيدىڭ داعىستانمەن شەكارالاساتىن اۋماعىندا شوعىرلانعان. بۇل دەگەنىمىز ميانما مۇسىلماندارى ءۇشىن كەك الامىز دەپ جۇرگەن يسلام ءدىنىنىڭ فاناتتارى داعىستاننان اق شىعۋى مۇمكىن ەكەندىگىنىڭ بەلگىسى. پۋتين ەلدە دىنارالىق قاقتىعىستار بولىپ كەتپەس ءۇشىن تەز ارادا «وگىزدى دە ولتىرمەيتىن اربانى دا سىندىرمايتىن» ايلا ويلاپ تاپپاسا ءىس ناسىرعا شابۋى مۇمكىن. بۇل جەردە پۋتينگە مۇسىلماندەرمەن ءتىل تابىسۋدا قاشاندا قاسىنان تابىلاتىن رامزان كادىروۆ تا كومەكتەسە المايتىنى بەلگىلى. ويتكەنى سولتۇستىك كاۆكازدا ونالاسقان داعىستان مەن شەشەنستان سىندى قوس ەلدىڭ قارىم-قاتىناسى اتام زاماننان دۇرىس ەمەس.

قورىتا كەلگەندە وسى جولى ميانما مۇسىلماندارىن قولداپ الاڭعا ميلليونداپ شىققان سولتۇستىك كاۆكازدىقتار ماسكەۋ ءۇشىن ۇلكەن قاۋىپ ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بۇگىنگى سولتۇستىك كاۆكازدى 4-5 جىلدىق ۇيقىدان وياتقان ميانما مۇسىلماندارىنىڭ ەلەسى، ەرتەڭ كرەملگە اۋىر سوققى بولىپ ءتيۋى مۇمكىن. سەبەبى ميلليوننان استام ادام كوشەگە شىعىپ، رەسەي ميانما ماسەلەسىندە ءوزىنىڭ كوزقاراسىن ءبىلدىرۋ كەرەك دەپ تالاپ قويىپ جاتسادا، پۋتين بيلىگى وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇنسىز وتىر. بۇل كاۆكاز حالىقتارى مەن ماسكەۋ اراسىندا تاعى ءبىر ۆاكۋم پايدا بولدى دەگەن ءسوز. ال ول ۆاكۋمدى كرەمل تولتىرماسا، ونى تولتىراتىن ساياسي، ءدىني ەكسترەميستىك كۇشتەر رەسەي اۋماعىندا جەتىپ ارتىلادى. ازىرگە بەلگىسىز ول كۇش قازىر پۋتينگە دوس بولىپ جۇرگەن رامزان كادىروۆتىڭ ءوزى بولىپ شىعۋى دا عاجاپ ەمەس.

“The Qazaq Times”