«ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاماسى – قىتايدىڭ ءوزىن قۇتقارۋ جوباسى

قىتاي ۇكىمەتى ورتاعا قويعان «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا، باعدارلامانى قولداعان دامۋشى ەلدەر مەن حالىقارالىق ۇيىمدارعا ¥ 60 ملرد قارجى بولەتىنىن جاريا ەتكەن بولاتىن. وعان قوسا، سولتۇستىك ەلدەر سەلبەستىك قورىنا 2 ملرد اقش دوللارىن بوساتپاق. وزگە دە حالىقارالىق ۇيىمداردى 1 ملرد يۋانمەن قامدايدى. قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» حالىقارالىق سەلبەستىك فورۋمىندا، بۇل باعدارلامانىڭ مەملەكەتتەر مەن ايماقتارداعى حالىق تۇرمىسىن بايىتا تۇسەتىندىگىن ايتقان بولاتىن. ولاي بولسا، قىتايدىڭ بۇل باعدارلامانى قانداي ماقساتتا ورتاعا قويدى؟ ىرگەلەس دامۋشى ەلدەرگە قارجىلاي كومەك كورسەتۋ قىتايعا نەگە كەرەك بولدى؟

ەڭ اۋەلى قازىرگى قىتايدىڭ ىشكى ەكونوميكالىق جاعدايىنا توقتالعان ابزال. قىتاي قۋاتتى ەكونوميكالىق دامۋعا يە ەل ەكەنى راس. دەسە دە، ۇزاق بولاشاعىنان الىپ قاراعاندا، سوڭعى كەزدەرى قىتاي ەكونوميكاسى قاۋىپتى سىرقاتتارعا دۋشار بولدى. توقتاۋسىز كوتەرىلگەن جالاقى مولشەرى مەن وزگە دە فاكتورلار قىتايعا ينۆەستيتسيا سالۋشى ءىرى كاسىپورىنداردى ويلاندىرىپ تاستادى. جىل باسىندا شەتەل ينۆەستيتسياسىنىڭ قىتايدا بەس جىل قاتارىنان قۇلدىراعانى تۋرالى، قىتاي ورتالىق ساراپتاۋ كوميتەتى ارناۋلى حابار جاريالاپ، دابىل قاققان بولاتىن. بەس جىل ىشىندە قىتايداعى شەتەل ينۆەستيتسياسى 62 پايىزعا دەيىن ازايعان. بۇل قحر ءۇشىن ۇلكەن الاڭداۋشىلىق بولماق. قالىپتاسقان ۇردىسكە سەبەپشى بولعان ءتورت نەگىزگى فاكتور مىنالار: ەلدەگى ءوندىرىس قۇنىنىڭ جوعارىلاۋى; سىرتقا ينۆەستيتسيا سالۋ مولشەرىنىڭ ارتۋى; جالاقى قۇنىنىڭ جوعارىلاۋى; نارىقتىق بازار باسەكەسىنىڭ كۇن سايىن ارتۋى.

بۇلاردان دا ماڭىزدىسى قىتاي ونەركاسىبى ەكولوگيالىق زارداپتاردان ۇلكەن قيىنشىلىق شەگىپ وتىر. ال، اۋىل شارۋاشىلىعى ءبىر جارىم ميللياردقا جۋىق حالىقتى اسىراۋ ءۇشىن تولاسسىز جەر وڭدەۋ مەن ءونىم ارتتىراتىن حيميالىق تىڭايتقىشتاردى پايدالانۋدان ايتارلىقتاي اۋىر توقىراۋعا ۇشىراۋدا. دەمەك، قحر ءۇشىن ۇزاق ۋاقىتتىق تۇراقتى دامۋدىڭ جاڭا جولىن قاراستىرۋعا تۋرا كەلدى. «الەم فابريكاسى» اتالعان قىتايلىق ونەركاسىپكە تىڭ ورتا قاجەت. بۇل ءۇشىن شىعىس ەۋروپا، ورتالىق ازيا، شىعىس وڭتۇستىك ازيا قىتايدىڭ باستى نىساناسى بولاتىنى انىق.

دەگەنمەن، ورتا ازياداعى ينفراقۇرلىمنىڭ دامۋ دەڭگەيى قىتايدىڭ كۇتكەن جەرىنەن شىعا المايدى. اتالعان ايماقتاردا وزىنە جانە بىرلەسكەن جوباعا قاجەتتى شارت-جاعدايدى تولىقتىرىپ، دامۋعا قوزعاۋشى فاكتورلاردى جاساۋ كەرەك بولدى. باتىس قىتاي مەن باتىس ەۋروپانى جالعايتىن تاسىمال ءدالىزى، ورتالىق ازيا مەن شىعىس وڭتۇستىك ازيانى تۇتاستىراتىن قاتىناس ءدالىزى تولىقتاي ىسكە قوسىلسا، بۇل ۇلكەن ەكونوميكالىق جۇيەمەن بىرگە ساۋدا-ساتتىق، ەنەرگەتيكا، تۋريزم تاعى باسقا سالالاردى اينالىمىن قالىپتاستىرادى.

قىتاي ساۋدا مينيسترلىگى شەتەلدەرگە كومەك بەرۋ ءىسىنىڭ ارناۋلى كوميتەتى جاقىندا رەسمي ءباسپاسوز ارقىلى «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاماسى ءۇشىن قىتاي بولەتىن قارجىنىڭ قايدا جۇمسالاتىنى تۋرالى مالىمدەمە جاسادى. قىتاي ساۋدا مينيسترلىگىنىڭ وكىلى: «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاماسىن ورتاعا قويۋشى جانە ءىرى ەل سالاۋاتىمەن ارقالايتىن جاۋاپكەرشىلىگى مول. قىتاي ۇكىمەتى «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاماسى بويىنداعى ەلدەر مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ پىكىرلەرىن تولىق ويلاستىرۋ ارقىلى، كومەك كورسەتۋ ماقساتىندا ۇلكەن قارجى بوساتىپ وتىر»، – دەگەندى ايتتى. ول جانە: «ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – بەيبىت سەلبەستىك جاساۋ، دوستىق قۇشاق اشۋ، ءوزارا ۇلگى الۋ، بىرگە دامۋ جانە بىرگە يگىلىكتەنۋ»، – دەدى.

بۇل ءۇشىن قىتاي تارابى 60 ملرد يۋان «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» بويىنداعى دامۋشى ەلدەردەگى حالىقتىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋ ءۇشىن بولگەنىن ايتتى. 2 ملرد يۋان قارجى بولسا، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە بولىنەدى.   1 ملرد اقش دوللارى سولتۇستىك ەلدەر سەلبەستىك قورىنا بەرىلەدى. بۇل سەلبەستىك مۇشەسىندەگى دامۋشى ەلدەردىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىنا جۇمسالماق. ال، 1 ملرد اقش دوللارى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ اۋىل شارۋاشىلىق جانە ءبىلىم بەرۋ سالالارىنا، ورتانى قورعاۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ، سونداي-اق ساۋدانى ارتتىرىپ، دامۋدى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن بولىنەتىنىن مالىمدەدى.

«ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسى قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى ءۇشىن دامۋ مەن حالىقارالىق نارىققا شىعاتىن ۇلكەن وراي تۋدىراتىنى داۋسىز. وزگە دە ونىمدەردىڭ سىرتقى نارىققا شىعۋىنا مۇمكىندىك زور. دەگەنمەن، شيكىزات شىعارۋشى ەل ءۇشىن مۇنداي اۋقىمدى جوبانىڭ قاۋىپى زور. سەبەبى، وندىرۋگى ەل دەڭگەيىنە اينالىپ ۇلگەرە الماي وتىرعان قازاقستاندى حالىقارالىق اۋقىمدى جوبا قىتاي عانا ەمەس، وزگە ەلدەردىڭ دە شيكىزات بازاسىنا اينالدىرىپ جىبەرۋى تولىقتاي مۇمكىن.

جوبانىڭ قامتيتىن كولەمىن بارلىق جاقتان تولىقتاي زەردەلەپ شىقپاعان كۇندە دە، قازىرگى قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ جاي-جاپسارى جانە ۇكىمەتىنىڭ جاساپ وتىرعان قادامدارىنا تالداۋ جاساي كەلە «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول»  – قىتايدىڭ ءوزىن قۇتقارۋ جوباسى دەۋگە بولادى. قىتاي بۇل جوبا ارقىلى وزگەلەردى دە قولداپ، ءوزىنىڭ ۇزاق بولاشاقتىق دامۋىن جەبەۋدى ماقسات ەتۋدە. ياعني، سىرقاتقا ۇشىراعان ەكونوميكاسى مەن ونەركاسىبىنە تىڭ سەرپىن مەن جاڭا ورتا دايىنداۋ. ارينە، ىرگەلى ەلدىڭ كوتەرگەن اۋقىمدى حالىقارالىق جوباسىنىڭ تيگىزەر شاپاعاتىمەن بىرگە تۇسىرەتىن كولەڭكەسى دە قاتار جۇرمەك.

“The Qazaq Times”