رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرگەنىنە ءبىر جىل. «ۋكراينا ءوزى ءۇشىن عانا ەمەس، قازاقستان ءۇشىن دە سوعىسىپ جاتىر»

تۋرا ءبىر جىل بۇرىن، 2022 جىلدىڭ 24 اقپانىندا رەسەي ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشتى. رەسمي ماسكەۋ «ارنايى اسكەري وپەراتسيا» دەپ اتاعان سوعىس سالدارىنان 12 ميلليون ۋكرايندىق ءۇيىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. ونىڭ 5ميلليونى شەت ەل استى. مىڭداعان ادام قازا تاپتى. قيراعان قالا مەن اۋىلدا شەك جوق. بىر جىل ىشىندە ۋكرايناداعى سوعىسقا قازاقستاننىڭ ۇستانىمى قانداي بولدى؟

قازاقستان بيلىگى رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەننەن كەيىن ءبىر اپتادان سوڭ، 2022 جىلدىڭ 1 ناۋرىزىندا عانا سوعىسقا قاتىستى مالىمدەمە جاسادى. ونىڭ وزىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «امانات» پارتياسىنىڭ قۇرىلتايىندا سويلەگەن سوزىندە سوعىسقا قىسقاشا توقتالدى. ول تاراپتاردى كەلىسسوزگە كەلۋگە شاقىرىپ، قاجەت بولسا قازاقستاننىڭ بىتىمگەر بولۋعا دەيىن ەكەنىن ايتتى.

2 ناۋرىزدا باق-تا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسكەنى جونىندە اقپارات تارادى. اقوردا ءباسپاسوز قىزمەتى سويلەسۋ بارىسىندا توقاەۆ رەسەيلىك ارىپتەسىنە «كەلىسسوز كەزىندە كومپروميسسكە كەلۋ ماڭىزدى ەكەنىن ايتتى» دەپ مالىمدەدى. كرەمل بۇل اقپاراتتى باسقاشا تاراتتى. ولار تاراپتار «رەسەيدىڭ دونباس حالقىن قورعاۋداعى ارنايى اسكەري وپەراتسياسى بارىس نەگىزىندە ايماقتاعى جاعداي تالقىلادى» دەدى.

14 ناۋرىزدا قازاقستان ۋكرايناعا العاشقى گۋمانيتارلىق كومەك جىبەردى. سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى كومەك جىبەرەردەن ەكى كۇن بۇرىن مالىمدەمە جاسادى. وندا ول قازاقستان ۋكراينانىڭ تۇراقتى، تاۋەلسىز، تەرريتوريالىق تۇتاس ەل بولىپ قالۋىنا مۇددەلى ەكەنىن ايتتى.

– قازاقستان ۋكراينانىڭ تۇراقتى، تاۋەلسىز جانە تۇتاس ەل بولعانىنا مۇددەلى. بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بۇۇ جارعىسى نەگىزىندەگى تۇراقتى ءارى مىزعىماس ۇستانىمى، – دەدى ول. 

وسىدان كەيىن ىلە-شالا رەسەي قازاقستان مۇنايىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ەۋروپاعا تاسىمالداناتىن كاسپي قۇبىرلار كونسورتسيۋمىنىڭ ىستەن شىققانىن حابارلادى. ولار بۇنى قارا تەڭىزدەگى داۋىلمەن بايلانىستىردى.

نەمىستىڭ «Handersblatt» گازەتى بۇنى رەسەي بيلىگىنىڭ ەۋرووداق پەن قازاقستانعا قىر كورسەتۋى دەپ جازدى. ولار «رەسەي داۋىل بولدى دەگەن كۇنى قارا تەڭىزدە اۋا رايى قالىپتى بولعان» دەپ گەرمانيانىڭ مەتەورولوگيالىق قىزمەتىنە سىلتەمە جاسادى. قازاقستان ەنەرگەتيكا ءمينيسترى بولات اقشولاقوۆ بۇنداي سابوتاجدىڭ رەسەيدىڭ دە، كونسورتسيۋمنىڭ دا مۇددەسىنە قايشى ەكەنىن ايتتى.

ناۋرىز ايىنىڭ اياعىندا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ «Euractiv» باسىلىمىنا سۇحبات بەردى. وندا ول «رەسەي ۋكرايناداعى سوعىستى «ارنايى اسكەري وپەراتسيا» دەپ اتۋ جونىندە زاڭ قابىلدادى. بىراق ءبىز قالاي بار، سولاي ايتامىز» دەپ مالىمدەدى.

سۇلەيمەنوۆتىڭ سۇحباتىنا رەسەيدىڭ كەيبىر ساراپشىلارى قارسى جاۋاپ بەردى. مگيمو-نىڭ اسكەري-ساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ وكىلى ميحايل الەكساندروۆ قازاقستان سەنىمسىز وداقتاس دەپ اتاپ، ماسكەۋدى قازاقستانعا بەرىلگەن ەكونوميكالىق جەڭىلدىكتەردى الىپ تاستاۋعا شاقىردى.

4 ساۋىردە اقش-تىڭ «The National Interest» جۋرنالىنا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ماقالاسى شىقتى. وندا ول قازاقستان ۋكراينانىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولدايتىنىن ايتىپ، تاراپتاردى تاعى دا كەلىسسوزگە كەلۋگە شاقىردى.

وسىدان كەيىن رەسەي پروپاگانديستى تيگران كەوسايان قازاقستان بيلىگىن سىناعان ۆيدەوسى الەۋمەتتىك جەلىدە كەڭىنەن تارادى. ول قازاقستاننىڭ 9 مامىر مەرەكەسىن اتاپ وتپەۋ شەشىمىن سىناپ، ۋكراينانىڭ قازىرگى جاعدايىنا قاراڭدار دەپ سوعىستى مەڭزەدى. قازاقستان ءسىم كەوسايانعا ەل اۋماعىنا كىرۋگە تىيىم سالدى.

ماۋسىمدا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ رەسەي باسشىسى ۆلاديمير پۋتينمەن بىرگە «سانكت-پەتەربۋرگ ەكونوميكالىق فورۋمىنا» قاتىستى. وندا ول دنر مەن لنر-ءدى «كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمدار» دەپ اتاپ، قازاقستان ولاردىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىندامايتىنىن ايتتى. بۇنىڭ الدىندا «روسسيا 24» ارناسىنا سۇحبات بەرىپ، قازاقستان رەسەيگە سانكتسيادان اينالىپ وتۋگە كومەكتەسپەيدى، قاڭتار وقيعاسى كەزىندە قازاقستانعا ۇقشۇ اسكەرىنىڭ كەلۋىنەن كەيىن رەسمي استانا ماسكەۋگە قارىزدار دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەيتىنىن مالىمدەدى.

توقاەۆتىڭ مالىمدەمەسىنە رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ تمد ەلدەرى كوميتەتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى كونستانتين زاتۋلين قارسى جاۋاپ بەردى. ول بۇنى «پۋتينگە قارسى جاسالعان قادام» دەپ باعالاپ، قازاقستاننىڭ ورىستار كوپ شوعىرلانعان ايماقتارىن قازاقستان دەپ اتاۋعا كەلمەيدى دەدى. شەشەنستان پرەزيدەنتى رامزان قادىروۆ «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىلىپ قالا جازداعان ۋاقىتتا رەسەي كومەكتەستى» دەپ مالىمدەدى.

4 شىلدە دە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەۋروپا كوميسسياسىنىڭ توراعاسى شارەل ميشەلمەن سويلەستى. ول ەۋرووداقتى رەسەيدى اينالىپ وتەتىن بالاما ترانسكونتينەنتالدىق جولداردى دامىتۋدا ارىپتەس بولۋعا شاقىردى. توقاەۆ بالاما رەتىندە كاۆكاز بەن تۇركيا ارقىلى وتەتىن ترانسكاسپي حالىقارالىق ترانسپورت جولىن اتادى. بۇدان بولەك، ول الەمدەگى جانە ەۋروپاداعى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن قازاقستان ءوزىنىڭ قازبا رەسۋرستارىن ۇسىنۋعا دايىن ەكەنىن مالىمدەدى.

5 شىلدەدە نوۆوروسسيسك سوتى ەكولوگيالىق جاعدايدى سىلتاۋراتىپ، كاسپي قۇبىرلار كونسورتسيۋمىنىڭ جۇمىسىن 30 كۇنگە توقتاتۋعا شەشىم شىعاردى. بىراق ساراپشىلار بۇل شەشىمنىڭ ساياسي استارى بارىن ايتىپ، كراسنودار سوتىنا شاعىمداندى. 

ەكى كۇننەن كەيىن توقاەۆ «قازمۇنايگاز» كومپانياسىن مۇناي تاسىمالداۋدىڭ بالاما باعىتىن، ونىڭ ىشىندە ترانسكاسپي جولىن دامىتۋ جوسپارىن ازىرلەۋگە شاقىردى. پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى «رەسەي قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ارىپتەسى بولىپ قالا بەرەتىنىن» مالىمدەدى. 11 شىلدەدە كراسنودار سوتى كاسپي قۇبىرلار كونسورتسيۋمىنىڭ جۇمىسىن جالعاستىرۋعا رۇقسات بەردى.

قازان ايىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسى رەسەيدىڭ ۋكراينانىڭ ءتورت وبلىسىن اننەكسيالاۋعا تالپىنىسىن ايىپتاعان قارار قابىلدادى. قۇجاتقا داۋىس بەرۋدە قازاقستان قالىس قالدى. سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى «قالىس قالۋ دا پوزيتسيا، ءبىز ۇلتتىق مۇددەمىزدى ەسكەرە وتىرىپ داۋىس بەردىك» دەپ مالىمدەدى.

2023 جىلدىڭ 24 اقپانىندا بۇۇ رەسەي اسكەرىن ۋكراينادان اكەتۋدى تالاپ ەتكەن قارار قابىلدادى. قازاقستان تاعى دا قالىس قالدى. 

قازاقستاندا ۋكراينانى قولداپ ميتينگ، پيكەتتەر اراگىدىك ءوتىپ تۇرادى. بيلىك ونىڭ بىرىنە رۇقسات بەرسە، بىرىنە بەرمەيدى. قازاقستاندىقتار اراسىندا «ۋكراينا ءوزى ءۇشىن عانا ەمەس، قازاقستان ءۇشىن دە سوعىسىپ جاتىر. سوعىستا رەسەي جەڭەتىن بولسا، كەلەسى كەزەك قازاقستانعا كەلۋى مۇمكىن» دەگەن پىكىر بار.