رەسەيدىڭ سايلاۋالدى ناۋقانىنداعى باستالعان ۇلتشىلدىق ۇرانى قاۋىپتى ۇردىسكە اينالدى

رەسەيدە  2021 جىلدىڭ قىركۇيەگىنەن كەيىن  ساياسي، اقپاراتتىق، ۇگىت-ناسيحات جوبالارى مەن سايلاۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋعا باعىتتالعان سايلاۋالدى شارالار اياقتالدى. دەسە دە، سوعان قاراماستان،  ينتەرنەتتە جانە مەديا كەڭىستىكتە ۇلتشىلدىق تاقىرىپتى قوزعاۋ ءۇردىسى توقتار ەمەس.  ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، سايلاۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارىپ،  رەسەيلىك پارتيالاردىڭ قىزمەتىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا ۋكراينا تۋرالى، «قورشاۋداعى بەكىنىس» يدەولوگياسى اياسىندا رەسەيدى باتىس اگرەسسورلارىنان قورعاۋ تۋرالى ءتۇرلى تاقىرىپتار كوتەرىلدى.

ورىس ءتىلىن قورعاۋ، قازاقستان مەن قىرعىزستاندا ۇلتشىلدىقتىڭ دامۋى تاقىرىبى رەسەيدىڭ پارلامەنتى مەن جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنا سايلاۋعا قاتىسقان ساياسي پارتيالار مەن كوشباسشىلار ءۇشىن بۇل  نازارىن اۋدارتۋدىڭ ءبىر تەتىگى بولدى. ۋاقىت وتە كەلە سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە رەسەي پارتيالارىنان شىققان كوشباسشىلار مەن  دەپۋتاتتارى وزدەرىن ورىس ءتىلىنىڭ «قورعاۋشىسى» مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ورىس ءتىلدى ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارىنىڭ «ساقتاۋشىسى» رەتىندە كورسەتتى. الايدا، سايلاۋ الدىنداعى PR-ناۋقان اياقتالعانىنا قاراماستان، ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسى، ونىڭ قورعالۋى مەن  ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى ۇلتشىلدىقتىڭ بەلەڭ الىپ بارا جاتقاندىعى تۋرالى ماقالالار مەن پىكىرلەر لەگى باسىلعان جوق. سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن ورتالىق ازياداعى ۇلتشىلدىق تاقىرىبى سول ءتىلدى «قورعاپ» قۇرمەت جيناعان پارتيالار  مەن ينتەرنەت كەڭىستىگى مەن رەسەيلىك باق ءۇشىن ماڭىزىن جوعالتۋى مۇمكىن بولاتىن.

دەگەنمەن، ءىرى اقپاراتتىق اگەنتتىكتەر مەن رەسەيلىك باق-تارعا جاسالعان ءۇستىرت شولۋدىڭ ءوزى بۇل تاقىرىپتىڭ وزەكتى بولىپ قالا بەرەتىنىن كورسەتتى. مۇمكىن ساياسي پارتيالاردىڭ كوشباسشىلارى، رەسەي پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتتارى مۇنى بەلسەندى تۇردە تالقىلاپ، وعان كوپ توقتالماۋى دا عاجاپ ەمەس. بىراق رەسەيلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءوزى بۇل «سوقپاق  جولدا» ءارى قاراي ءجۇرۋدى جالعاستىرىپ جاتىر. سوڭعى كەزدە ۇلتشىلدىقتىڭ ءوسۋى، ورىس تىلىنە كەلەتىن قاۋىپ پەن ءورىستىلدى ازاماتتارعا جاسالاتىن قىسىم تۋرالى دايىندالعان  جاڭالىقتار مەن رەپورتاجدار قايتادان پايدا بولا باستادى....  ولار «كەڭەس ۇكىمەتى  قازاقتاردى ۇلت جاساپ، ولارعا مەملەكەت قۇرىپ بەردى. مەملەكەتتىلىك، مادەنيەت پەن جازۋ-سىزۋ ءىلىمى - وسىنىڭ ءبارى ماسكەۋدەن باستاۋ الادى »...دەگەن پىكىردى قوستايدى.

كۇندە بولاتىن ىشىمدىككە سالىنعان ادامداردىڭ قاقتىعىسى، بالالار اراسىنداعى توبەلەس. وسىنىڭ ءبارىن  بلوگەرلەر ءساتتى پايدالانادى. ولاردىڭ قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايدى. ولارعا  سىلتەمە جاساي وتىرىپ، ورىس ءتىلىن، شەت ەلدەردەگى ورىس تىلدىلەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تاقىرىبى نە ءۇشىن سونشا كوتەرىلىپ جاتىر دەگەن ماڭىزدى سۇراق تۋىندايدى. بۇعان ۇقساس وقيعالاردى قازىرگى ۋاقىتتا كەز-كەلگەن مەملەكەتتە كەزدەسەدى. ياعني مۇنداي مىسالداردى ءار ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى تۇراتىن ەلدەردەن تابۋعا بولادى. وعان رەسەيدىڭ استاناسى مىسال بولا الادى. وندا  ۇلتشىلدىق پەن وعان توزبەۋشىلىكتىڭ كورىنىس ءجيى ورىن الادى. وعان ورىستاردىڭ وزدەرى جاعداي جاسايدى.

الايدا، كەيبىر وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردى اتاپ وتۋگە بولادى. ماسەلەن،  بىرەۋ ادەيى تاقىرىپقا جاڭا لەپ بەرۋ ءۇشىن، داۋ-داماۋ تۋعىزۋ ءۇشىن ءورشىتىپ جازادى. ماسەلەن، ەگەر بۇرىن سايلاۋعا دەيىن ۇلتشىلدىقتىڭ ءوسۋىنىڭ جالپى سەبەبى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان پارمەندى شارالاردىڭ بولماۋىنان دەپ شابۋىل جاسالسا، ال  سايلاۋدان كەيىنگى جاڭا كەزەڭدە ناقتى ادامدارعا جاسالعان شابۋىلدىڭ جاڭارتىلعان سيپاتى كورىنىس تاپتى.  وندا  پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى ە.كاريننىڭ جانە قازاقستاننىڭ ءبىلىم ءمينيسترى مەن نۇر وتان پارتياسى  دەپۋتاتىنىڭ ەسىمدەرى اتالادى. بۇل جەردە رەسەيلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى شەنەۋنىكتەر مەن دەپۋتاتتاردى قاي تۇرعىدان بولسىن سىناي الادى. بىراق ولاردىڭ قارسى جاۋابىن كۇتپەيدى. مۇمكىندىكتەرى بولىپ تۇرسا دا،  قازاقستاننىڭ وكىلدەرى مەن بەتكە ۇستار تۇلعالارىنان، شەنەۋنىكتەرىنەن قانداي دا ءبىر تەرىسكە شىعارۋعا قاتىستى تۇسىنىكتەمە المايدى. وسىنىڭ ءوزى تاڭقالارلىق جاعداي.

ەگەر بۇرىن سايلاۋعا دەيىن ءورىستىلدى حالىقتىڭ قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلىپ،  ورىس ءتىلىنىڭ تارالۋ دەڭگەيى تارىلىپ بارادى دەگەن داقپىرت قىرعىزستان مەن قازاقستاندى اينالىپ وتپەيتىن. ۇنەمى مىسالىعا الىپ تالقىلاناتىن. ەندى وعان وزبەكستان كەلىپ قوسىلدى.  كوپتەگەن رەسەيلىك اقپاراتتىق اگەنتتىكتەر مەن عالامتورداعى بۇقارالىق اقپارات وكىلدەرى ءبىراۋىزدان «وزبەكستان ورىس تىلىنەن باس تارتىپ جاتىر.  وندا تەك وزبەك تىلىندە سويلەۋگە ۇندەيدى. سونداي-اق،  «تاشكەنتتە سەگىز جاسار بالانى ورىس بولعاندىقتان ۇرىپ-سوقتى» دەگەن حابارلامالاردى جاريالاي باستادى. ياعني،وزبەكستاندا ۇلى حالىقتىڭ كۇندەرى اياقتالدى، دەپ دابىرا جاسادى.

بۇل تۇسىنىكتى جايت. قازىر ەلدى ەلەڭ ەتكىزەتىن «جارىلعاش» تاقىرىپتاردى ىزدەۋ ونى ءوز ماقساتىنا پايدالانۋ جانە رەيتينگكە ۇمتىلۋ، رەسەيلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءحايپى  بولۋى مۇمكىن. سەبەبى  كاپيتاليزم مەن نارىقتىق ەكونوميكانىڭ تالابى وسى. ياعني،  حالىق سونىڭ ىشىندە قالىڭ وقىرماننىڭ سۇرانىسىنا  يە نارسەنى قامتاماسىز ەتەدى.

ماسەلەن، «ريا نوۆوستي»، «Lenta.ru»، «كر.رۋ»، «مك.رۋ»، ريا نوۆوستي، لەنتا.رۋ، KR.ru, MK. شىققان تىلگە قاتىستى ماتەريالدار ورتالىق ازياداعى باسقا دا جاڭالىقتارعا قاراعاندا كوپ وقىلادى. سوندىقتان، رەيتينگى جوعارى. ونى جازىلعان پىكىرلەردەن-اق اڭعارۋعا بولادى.

ءتىپتى تاليبان مەن اۋعانستان، ەۋروپالىق وداق ، رەسەيدىڭ ورتالىق ازيامەن ىنتىماقتاستىعى، قازاقستان فۋتبولى، ەاەو، قازاقستاندا وق -دارىلەردىڭ جارىلۋى سياقتى اقپاراتتار لەگى مۇنداي پىكىرتالاس تۋدىرمايدى. شىنىن ايتقاندا،  MK.ru سايتىندا جاريالانعان  "قازاقستان پارلامەنتىنىڭ ماڭدايشانى قازاق تىلىندە جازۋ تۋرالى شەشىمى جايىنداعى  ماقالا جوعارى رەيتينگكە يە بولدى. بۇل قاۋىپتى ءۇردىس. وسىنىڭ ءبارى بارلىعى قوعامدىق پىكىردىڭ قالىپتاسقانىن كورسەتەدى. قازاقستان مەن قىرعىزستان تۋرالى ناقتى ستەرەوتيپ قالىپتاستىرعان الەۋمەتتىك توپ بار، وندا ورىس ءتىلدى حالىقتىڭ قۇقىقتارى اياققا تاپتالىپ جاتىر.  وعان دايەكتى دالەل بار. ورىس ءتىلى كەڭىنەن قولدانىلمايدى. ونى پايدالانۋ اياسى تارىلىپ بارادى، دەگەن پىكىرلەر باسىم بولىپ كەتكەن.

قورىتا ايتساق، رەسەيلىك مەديا كەڭىستىكتە ۇلتشىلدىق تاقىرىبى وقىرمانداردىڭ نازارىن اۋداراتىن جەڭىل ادىسكە اينالدى.  سايلاۋ كەزىندە  باستاۋ العان  ۇلتشىلدىق ماسەلەسىنىڭ ناتيجەسىندە قاۋىپتى ءۇردىس بەلەڭ الدى. قازىر تىپتەن كۇشەيىپ بارادى. قازىر وسىعان وراي قالىپتاسقان الەۋمەتتىك توپ قازاقستان، قىرعىزستان مەن وزبەكستان تۋرالى اقپاراتتىق حابارلاردى تەك تەرىس جاعىنان قابىلداۋعا دايىن بولىپ الدى. وسىدان كەلىپ، ءدال سولاردا  «ورتالىق ازيا ەلدەرىندە  ۇلتشىلدىق ارەكەتتەر بەلەڭ الدى. وعان قوسا «ورىسشادان»  باس تارتۋ ءجۇرىپ جاتىر ستەرەوتيپ قالىپتاسادى. ارينە سودان كەيىن دوستاستىق ەلدەرگە كوزقاراس نە سەبەپتى وزگەردى»،  دەپ سۇراۋدىڭ قاجەتى شامالى.

ونى «قوس ستاندارتتى» تاڭعاجايىپ مىسال دەسە بولادى...

ءدال سول توپ ورىس ءتىلىن ءوز بەتىنشە جانە ءوز ەركىمەن ۇيرەنەتىن قازاقتار مەن قازاقستاندىقتاردى اسىرە ماقتايدى، بۇل جەردە ورىس ءتىلىن بىلمەسە ەشقانداي  قىسىم بولمايتىندىعى تۋرالى ايتىلمايدى. كەرىسىنشە، قازاقتار ءۇشىن ورىس ءتىلى ىسكەرلىك بايلانىس ورناتۋعا، ءبىلىم الۋعا جانە جۇمىسقا ورنالاسۋ ءۇشىن اسا قاجەت، دەگەن پىكىردى قوس قولدارىن كوتەرىپ قولدايدى.

A+ Analytics ساراپتاما ورتالىعى

The Qazaq Times