Reseydiñ saylaualdı nauqanındağı bastalğan wltşıldıq wranı qauipti ürdiske aynaldı

Reseyde  2021 jıldıñ qırküyeginen keyin  sayasi, aqparattıq, ügit-nasihat jobaları men saylauşılardıñ nazarın audaruğa bağıttalğan saylaualdı şaralar ayaqtaldı. Dese de, soğan qaramastan,  internette jäne media keñistikte wltşıldıq taqırıptı qozğau ürdisi toqtar emes.  Esteriñizge sala keteyik, saylauşılardıñ nazarın audarıp,  reseylik partiyalardıñ qızmetin nasihattau maqsatında Ukraina turalı, «Qorşaudağı bekinis» ideologiyası ayasında Reseydi batıs agressorlarınan qorğau turalı türli taqırıptar köterildi.

Orıs tilin qorğau, Qazaqstan men Qırğızstanda wltşıldıqtıñ damuı taqırıbı Reseydiñ Parlamenti men jergilikti bilik organdarına saylauğa qatısqan sayasi partiyalar men köşbasşılar üşin bwl  nazarın audartudıñ bir tetigi boldı. Uaqıt öte kele saylau nauqanı kezinde Resey partiyalarınan şıqqan köşbasşılar men  deputattarı özderin orıs tiliniñ «qorğauşısı» men Ortalıq Aziya elderiniñ orıs tildi azamattarınıñ qwqıqtarınıñ «saqtauşısı» retinde körsetti. Alayda, saylau aldındağı PR-nauqan ayaqtalğanına qaramastan, orıs tiliniñ märtebesi, onıñ qorğaluı men  Ortalıq Aziya elderindegi wltşıldıqtıñ beleñ alıp bara jatqandığı turalı maqalalar men pikirler legi basılğan joq. Saylauda jeñiske jetkennen keyin Ortalıq Aziyadağı wltşıldıq taqırıbı sol tildi «qorğap» qwrmet jinağan partiyalar  men internet keñistigi men reseylik BAQ üşin mañızın joğaltuı mümkin bolatın.

Degenmen, iri aqparattıq agenttikter men reseylik BAQ-tarğa jasalğan üstirt şoludıñ özi bwl taqırıptıñ özekti bolıp qala beretinin körsetti. Mümkin sayasi partiyalardıñ köşbasşıları, Resey parlamentiniñ deputattarı mwnı belsendi türde talqılap, oğan köp toqtalmauı da ğajap emes. Biraq reseylik bwqaralıq aqparat qwraldarınıñ özi bwl «soqpaq  jolda» äri qaray jürudi jalğastırıp jatır. Soñğı kezde wltşıldıqtıñ ösui, orıs tiline keletin qauip pen orıstildi azamattarğa jasalatın qısım turalı dayındalğan  jañalıqtar men reportajdar qaytadan payda bola bastadı....  Olar «Keñes ükimeti  qazaqtardı wlt jasap, olarğa memleket qwrıp berdi. Memlekettilik, mädeniet pen jazu-sızu ilimi - osınıñ bäri Mäskeuden bastau aladı »...degen pikirdi qostaydı.

Künde bolatın işimdikke salınğan adamdardıñ qaqtığısı, balalar arasındağı töbeles. Osınıñ bärin  blogerler sätti paydalanadı. Olardıñ qulığına qwrıq boylamaydı. Olarğa  silteme jasay otırıp, orıs tilin, şet elderdegi orıs tildilerdiñ qwqıqtarın qorğau taqırıbı ne üşin sonşa köterilip jatır degen mañızdı swraq tuındaydı. Bwğan wqsas oqiğalardı qazirgi uaqıtta kez-kelgen memlekette kezdesedi. YAğni mwnday mısaldardı är türli wlt ökilderi twratın elderden tabuğa boladı. Oğan Reseydiñ astanası mısal bola aladı. Onda  wltşıldıq pen oğan tözbeuşiliktiñ körinis jii orın aladı. Oğan orıstardıñ özderi jağday jasaydı.

Alayda, keybir özgerister men tolıqtırulardı atap ötuge boladı. Mäselen,  bireu ädeyi taqırıpqa jaña lep beru üşin, dau-damau tuğızu üşin örşitip jazadı. Mäselen, eger bwrın saylauğa deyin wltşıldıqtıñ ösuiniñ jalpı sebebi, qwqıq qorğau organdarı tarapınan pärmendi şaralardıñ bolmauınan dep şabuıl jasalsa, al  saylaudan keyingi jaña kezeñde naqtı adamdarğa jasalğan şabuıldıñ jañartılğan sipatı körinis taptı.  Onda  Prezidenttiñ kömekşisi E.Karinniñ jäne Qazaqstannıñ bilim ministri men Nwr Otan partiyası  deputatınıñ esimderi ataladı. Bwl jerde reseylik bwqaralıq aqparat qwraldarı şeneunikter men deputattardı qay twrğıdan bolsın sınay aladı. Biraq olardıñ qarsı jauabın kütpeydi. Mümkindikteri bolıp twrsa da,  Qazaqstannıñ ökilderi men betke wstar twlğalarınan, şeneunikterinen qanday da bir teriske şığaruğa qatıstı tüsinikteme almaydı. Osınıñ özi tañqalarlıq jağday.

Eger bwrın saylauğa deyin orıstildi halıqtıñ qwqıqtarınıñ bwzılıp,  orıs tiliniñ taralu deñgeyi tarılıp baradı degen daqpırt Qırğızstan men Qazaqstandı aynalıp ötpeytin. Ünemi mısalığa alıp talqılanatın. Endi oğan Özbekstan kelip qosıldı.  Köptegen reseylik aqparattıq agenttikter men ğalamtordağı bwqaralıq aqparat ökilderi birauızdan «Özbekstan orıs tilinen bas tartıp jatır.  Onda tek özbek tilinde söyleuge ündeydi. Sonday-aq,  «Taşkentte segiz jasar balanı orıs bolğandıqtan wrıp-soqtı» degen habarlamalardı jariyalay bastadı. YAğni,Özbekstanda wlı halıqtıñ künderi ayaqtaldı, dep dabıra jasadı.

Bwl tüsinikti jayt. Qazir eldi eleñ etkizetin «jarılğaş» taqırıptardı izdeu onı öz maqsatına paydalanu jäne reytingke wmtılu, reseylik bwqaralıq aqparat qwraldarınıñ haypi  boluı mümkin. Sebebi  kapitalizm men narıqtıq ekonomikanıñ talabı osı. YAğni,  halıq sonıñ işinde qalıñ oqırmannıñ swranısına  ie närseni qamtamasız etedi.

Mäselen, «Ria novosti», «Lenta.ru», «KR.ru», «MK.ru», Ria Novosti, Lenta.ru, KR.ru, MK. şıqqan tilge qatıstı materialdar Ortalıq Aziyadağı basqa da jañalıqtarğa qarağanda köp oqıladı. Sondıqtan, reytingi joğarı. Onı jazılğan pikirlerden-aq añğaruğa boladı.

Tipti Taliban men Auğanstan, Europalıq Odaq , Reseydiñ Ortalıq Aziyamen ıntımaqtastığı, Qazaqstan futbolı, EAEO, Qazaqstanda oq -därilerdiñ jarıluı siyaqtı aqparattar legi mwnday pikirtalas tudırmaydı. Şının aytqanda,  MK.ru saytında jariyalanğan  "Qazaqstan Parlamentiniñ mañdayşanı qazaq tilinde jazu turalı şeşimi jayındağı  maqala joğarı reytingke ie boldı. Bwl qauipti ürdis. Osınıñ bäri barlığı qoğamdıq pikirdiñ qalıptasqanın körsetedi. Qazaqstan men Qırğızstan turalı naqtı stereotip qalıptastırğan äleumettik top bar, onda orıs tildi halıqtıñ qwqıqtarı ayaqqa taptalıp jatır.  Oğan däyekti dälel bar. Orıs tili keñinen qoldanılmaydı. Onı paydalanu ayası tarılıp baradı, degen pikirler basım bolıp ketken.

Qorıta aytsaq, reseylik media keñistikte wltşıldıq taqırıbı oqırmandardıñ nazarın audaratın jeñil ädiske aynaldı.  Saylau kezinde  bastau alğan  wltşıldıq mäselesiniñ nätijesinde qauipti ürdis beleñ aldı. Qazir tipten küşeyip baradı. Qazir osığan oray qalıptasqan äleumettik top Qazaqstan, Qırğızstan men Özbekstan turalı aqparattıq habarlardı tek teris jağınan qabıldauğa dayın bolıp aldı. Osıdan kelip, däl solarda  «Ortalıq Aziya elderinde  wltşıldıq äreketter beleñ aldı. Oğan qosa «orısşadan»  bas tartu jürip jatır stereotip qalıptasadı. Ärine sodan keyin dostastıq elderge közqaras ne sebepti özgerdi»,  dep swraudıñ qajeti şamalı.

Onı «Qos standarttı» tañğajayıp mısal dese boladı...

Däl sol top orıs tilin öz betinşe jäne öz erkimen üyrenetin qazaqtar men qazaqstandıqtardı äsire maqtaydı, Bwl jerde orıs tilin bilmese eşqanday  qısım bolmaytındığı turalı aytılmaydı. Kerisinşe, qazaqtar üşin orıs tili iskerlik baylanıs ornatuğa, bilim aluğa jäne jwmısqa ornalasu üşin asa qajet, degen pikirdi qos qoldarın köterip qoldaydı.

A+ Analytics saraptama ortalığı

The Qazaq Times