تۇركيا: بايدەن مالىمدەمەسى ەكى ەل قاتىناسىنا جازىلمايتىن جارا سالدى

وتكەن سەنبىدە امەريكا قۇراما شتاتتارى تۇركيا تاريحىندا «ارميان گەنوتسيدى» بولدى دەپ مالىمدەگەننەن كەيىن، تۇرىك سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى سول كۇنى كەشتە انكاراداعى اقش ەلشىسى دەۆيد ساتتەرفيلدتى شاقىرتقان. وعان قوسا تۇركيا بيلىگى: «اقش-تىڭ بۇل شەشىمى ەشقانداي زاڭدى نەگىزى جوق، ءارى بۇل ەكى ەل قارىم-قاتىناسىنا جازىلماس جارا سالدى»، – دەپ مالىمدەگەن.

 سەنبىدە، بايدەن 1915 جىلدارى وسمان يمپەرياسىنىڭ ارميانداردى كۇشتەپ قونىس اۋدارۋ ارەكەتىن «جۇيەلى جاسالعان گەنوتسيد» دەپ اتادى، ءارى بۇل «گەنوتسيدتەن كەمىندە 1,5 ملن شاماسىنداعى ارميان كوز جۇمدى» دەپ مالىمدەدى. اق ءۇيدىڭ قوسىمشا مالىمدەمەسىندە: «ءبىز تاريحيى راستايمىز. بۇنى ءبىز ايىپتاۋ ءۇشىن ەمەس، بولعان ىستەردىڭ قايتالانباۋى ءۇشىن ايتامىز»، – دەگەن سوزدەر ايتىلعان.

بايدەن اكىمشىلىگى بۇل مالىمدەمەنى اسا مۇقيات جوسپارلاعانى بىلىنەدى. وتىرىپ جاريا ەتكەنى بايقالادى. «ارميان گەنوتسيدىن» تۇركيانى اتاماسا دا وسمان يمپەرياسىن اتاي وتىرىپ، ءماجبۇرلى ميگراتسيا جانە قۋعىن-سۇرگىن تۋرالى ايتادى. اق ءۇي مالىمدەمەسىندە دە تۇركيا بيلىگىنە قاراتا ايىپتاۋلار ايتىلمايدى. سونىڭ وزىندە انكارا بيلىگى اق ءۇي شەشىمىن ايىپتاپ شىقتى. تۇركيا ءسىم باسىشىسىنىڭ ورىنباسارى: «بىزگە ەشكىم تاريح پانىنەن ساباق بەرمەسىن»، – دەگەن. تۇركيا ءسىم مالىمدەمەسىندە: «ءبىز اقش پرەزيدەنتىنىڭ ارمياننىڭ اسكەري توپتارى جانە تۇرىككە قارسى توپتاردىڭ قىسىمىمەن 1915 جىلعى  تاريحي وقيعالارعا قاتىستى جاساعان مالىمدەمەسىن تولىقتاي تەرىسكە شىعارامىز، ءارى قاتاڭ ايىپتايمىز»، – دەگەن.

بايدەننىڭ «ارميان گەنوتسيدى» تۋرالى مالىمدەمەسىنەن ءسال عانا بۇرىن تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان ەلدەگى ارميان قاۋىمى مەن ارميان شىركەۋىنە قاراتا جولداۋ جاساعان بولاتىن. وندا ول «مۇسىلمان تۇرىكتەر مەن حريستيان ارميانداردىڭ بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋ تاريحي مادەنيەتىن ەستەن شىعارماۋعا» شاقىرعان ەدى.

ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى نيكول پاشينيان بايدەنگە جازعان حاتىندا «ارميان گەنوتسيدىن» مويىنداۋ قازا بولعان 1,5 ملن قۇربانعا قۇرمەت ەتۋ عانا ەمەس، بۇنداي وقيعانىڭ قايتالانباۋى ءۇشىن دە كەرەك» ەكەنىن ايتقان.

تۇرىك بيلىگى بۇل تاريحي وقيعا بويىنشا «گەنوتسيد» تەرمينىن قولدانۋعا تۇبەگەيلى قارسى. تۇرىك تارابى ءبىرىنشى جاھان سوعىسى كەزىندە ارمياندار مەن قاتار تۇرىكتەر دە قازا تاپقانىن العا تارتادى. سونداي-اق، تاريحي سۇراق بويىنشا ورتاق كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس تا جاساعان. ۇزاق ۋاقىتتان بەرى اقش پرەزيدەنتتەرى دە بۇل ماسەلە بويىنشا «گەنوتسيد» تەرمينىن قولدانۋدان بارىنشا ساق بولىپ كەلگەن. بۇل مالىمدەمەدەن كەيىن اقش پەن تۇركيا قارىم-قاتىناسىندا بەلگىلى وزگەرىستەر بولۋى، بۇل ورتا شىعىس، انادولى تۇبەگى مەن وڭتۇستىك كاۆكاز ايماقتارىنا جانە سونداعى ەلدەرگە بەلگىلى دەڭگەيدە ءوز اسەرىن تيگىزۋى مۇمكىن.

“The Qazaq Times”