قازاق جەرىندە 1930 جىلدارداعى اشتىق كەزىندە تۇسىرىلگەن سۋرەت. فوتو: اشىق دەرەككوز

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن 2020 جىلدىڭ قاراشاسىندا قۇرىلعان ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ باستى ماقساتىنىڭ ءبىرى – حح عاسىرداعى رەپرەسسيا مەن اشارشىلىققا ساياسي باعا بەرۋ. بۇل جايلى بۇگىن ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار ورتالىعىندا وتكەن بريفينگتە "Qazaq Times" ءتىلشىسىنىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەن كوميسسيا توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ۆيتسە-پرەمەر ەرالى توعجانوۆ پەن كوميسسيا مۇشەسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى بەرىك ابدىعاليۇلى ايتتى. 

ءتىلشىنىڭ "رەپرەسسياعا قاتىسى بار، ياعني، قازاق زيالىلارىنىڭ ۇستىنەن ارىز جازعان تۇلعالار مەن ۇيىمداردىڭ اتى اتالىپ، ولاردىڭ ارەكەتىنە قانداي دا ءبىر باعا بەرىلە مە؟"  دەگەن سۇراعىنا توعاجانوۆ "بۇل جاعى كوميسسيا جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىنە قاراي شەشىلەدى" دەسە، ابدىعاليۇلى "كوميسيانىڭ ەڭ باستى ماقساتىنىڭ ءبىرى – ساياسي باعا بەرۋ. سوندىقتان بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىندە تۇر" دەپ جاۋاپ بەردى.

ءتىلشىنىڭ "حح عاسىردىڭ 20-30 جىلدارى قازاق دالاسىندا بولعان اشارشىلىقتى كەي تاريحشىلار "گەنوتسيد" دەپ سيپاتتاپ ءجۇر. قازىر جۇمىس ىستەپ جاتقان كوميسسيا اشارشىلىققا وسىنداي باعا بەرۋگە قۇلىقتى ما؟" دەگەن سۇراعىنا توعجانوۆ "مەن بۇعان جەكە جاۋاپ بەرە المايمىن. ونىڭ ءبارى كوميسسيا جۇمىسى بارىسىندا قابىلداناتىن شەشىمدەرگە بايلانىستى بولادى" دەدى. ال ابدىعاليۇلى اشارشىلىققا بايلانىستى كوپتەگەن قۇجاتتىڭ ءالى دە قۇپيا بولىپ كەلە جاتقانىن العا تارتتى.

"قازىر جان-جاقتى زەرتتەۋ، قۇجاتتاردى جيناۋ ءجۇرىپ جاتىر. اشارشىلىققا بايلانىستى كوپتەگەن قۇجات ءالى دە قۇپيا بولىپ تۇر. سونى جاريالاۋدى، كىتاپ قىلىپ شىعارۋدى كوزدەپ وتىرمىز. وسى ءبىر جىلدا اشتىق تاقىرىبىندا ءبىراز نارسەنى انىقتاۋعا بولادى. تالاي قۇجاتتىڭ قۇپيالىق  گريفى ءالى شەشىلمەگەن. ونى عالىمدارمەن، ماماندارمەن اقىلداسىپ، كومميسسيا ءوز شەشىمىن شىعارۋ كەرەك" دەدى دەپۋتات ابدىعاليۇلى.

بۇعان دەيىن، 17 اقپاندا استانادا اشارشىلىققا ارنالعان دوڭگەلەك ۇستەلدە ءسوز سويلەگەن سەنات سپيكەرى ماۋلەن اشىمباەۆ بيىل 100 جىل تولاتىن 1921-1922 جىلدارداعى اشارشىلىققا، 90 جىل تولاتىن 1931-33 جىلدارداعى اشارشىلىققا مەملەكەت ايرىقشا نازار اۋداراتىنىن ايتتى، بىراق تاريحشىلاردى بۇل وقيعالاردى ساياسيلاندىرماۋعا ۇندەگەن.

"بۇل – ەڭ الدىمەن، سول كەزدەگى بيلىك جۇيەسىنىڭ قاتە ساياساتىنىڭ اۋىر سالدارى. اشارشىلىق – كەڭەس وداعى قۇرامىندا ءومىر سۇرگەن حالىقتاردىڭ ورتاق تراگەدياسى دەگەنىمىز ورىندى. سوندىقتان اشارشىلىق تەك قازاق حالقىنىڭ عانا باسىنا تۇسكەن ناۋبەت ەمەس، بۇل بارشا ادامزاتتىڭ الاپات گۋمانيتارلىق قاسىرەتى دەپ ايتۋعا بولادى. سول سەبەپتى، اشارشىلىق تاقىرىبىن ساياسيلاندىرماي، ەڭ الدىمەن، وعان عىلىمي تۇرعىدان قاراعانىمىز ابزال" دەگەن ەدى اشىمباەۆ.

"The Qazaq Times"