وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى الەمدىك جاڭا ەرەجەلەر جاسالاتىن الاڭعا اينالۋى مۇمكىن

سوڭعى كەزدەرى اقش پەن قىتاي وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى اسكەري ارەكەتتەردە باتىل بولا ءتۇستى. قىتاي حالىقتىق-ازاتتىق ارمياسى اتالعان تەڭىزدە زىمىراندار ۇشىرىپ، اسكەري جاتتىعۋلار وتكىزدى. كەيبىر ايماقتا جاتتىعۋعا شىنايى وقتاردى دا پايدالاندى. قۇراما شتات قىتايدىڭ بۇل ارەكەتىنە بولا كەرى شەگىنبەيتىنىن اڭعارتىپ، اسكەري كەمەلەردىڭ ناۆيگاتسياسى ارقىلى فيزيكالىق سانكتسيامەن جاۋاپ بەردى. ءبىر قاراعاندا ورتالىق ازيادان الىس جاتقان بۇل تەڭىز ايماعى ماڭىزدى كورىنبەگەنىمەن، الداعى ۋاقىتتاعى حالىقارالىق جاڭا ەرەجەلەر وسى «ويىن الاڭىندا» جاسالۋى مۇمكىن. سوندىقتاندا اقش پەن قىتايدىڭ بۇل تەڭىزدەگى ارەكەتتەرىن قاداعالاپ وتىرۋعا تۋرا كەلەدى.

وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى ماڭىزدى ستراتەگيالىق ايماق. فوتو: VOA

وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىنىڭ ماڭىزىن قىسقاشا ايتار بولساق، قازىرگىدەي قايشىلىق كۇيدە قىتاي مەن اقش ءۇشىن بىردەي ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە. الەمنىڭ ءوندىرىس بازاسى اتالعان قىتاي ءۇشىن وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى ەكونوميكاسىنىڭ كۇرە تامىرى،  وزىندە وندىرىلگەن ونىمدەردىڭ ەكسپورتى مەن شيكىزاتتىڭ يمپورتى وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى ارقىلى كىرىپ-شىعادى. وعان قوسا، اتالعان تەڭىز ۆەتنام، مالايزيا، فيليپپين، برۋنەي، تايۆان قاتارلى ەلدەرمەن شەكتەسىپ جاتقاندىقتان، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىنە تولىق ۇستەمدىك جۇرگىزۋ قىتاي ءۇشىن وڭتۇستىك شىعىس ازياعا، ءتىپتى باتىس تىنىق مۇحيتىنا ىقپال ەتەتىن ارتىقشىلىققا يە بولۋمەن بىردەي. اقش ءۇشىن قىتايدىڭ ازيا-تىنىق مۇحيت ايماعىنان القىپ شىعىپ، جاھانعا قۇلاش ۇرا باستاعان ىقپالىنا توسقاۋىل قويۋدا جانە قىتايدىڭ ەڭ ءالسىز بۋىنىن ۇستاپ تۇرۋعا وڭتۇستىك تەڭىزدىڭ (قىتايلار وسىلاي اتايدى) ماڭىزى زور.

باتىل اسكەري ارەكەتتەر نەنى بىلدىرەدى؟ تاراپتاردىڭ سوڭعى كەزدەگى باتىل اسكەري ارەكەتتەرى ءبىر جاعىنان قىر كورسەتىپ، قارسىلاسىن قايمىقتىرۋ بولسا، ەندى ءبىر جاعىنان اقش پەن قىتايدىڭ اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىن،  سوعىس قۋاتىن سالىستىرىپ كورۋى. كەمىندە، اقش-تىڭ اسكەري ساراپشىلارىنىڭ كوبى وسىنداي پىكىردە. امەريكالىق باسىلىمداردىڭ جازۋىنشا، جەتىلدىرىلگەن قارۋ-جاراقتار قولدانىلعان اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلار ارقىلى ەكى ەل ارمياسى الىستان كۇش سىناسىپ تۇر.

بۇنداي پىكىردىڭ دە ءجونى بار. سەبەبى، قىتاي وتكەن اپتاداعى اسكەري جاتتىعۋدا جەتىلدىرىلگەن ەكى زىمىراندى پايدالاندى. ونىڭ ءبىرى «ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەلەردىڭ جەندەتى» دەگەن لاقاپ اتى بار Dongfeng 21 جانە كەمەگە قارسى الىس ارالىقتان اتىلاتىن Dongfeng 26 بالليستيكالىق زىمىرانى. پەنتاگون ءوزىنىڭ بارلاۋشىلارىنا سىلتەي وتىرىپ، قىتاي ءتورت زىمىران ۇشىردى دەپ مالىمدەگەن ەدى، الايدا قىتايدىڭ اسكەري ارنالارى جوعارىدا اتالعان ەكى زىمىران پايدالانىلعانىن ايتتى.

ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى اقش تەڭىز كۇشتەرى. فوتو: اشىق دەرەككوزدەر.

ارميالار ءبىر-ءبىرىنىڭ قۋاتىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك الدى

شىن مانىندە، سوعىس كەزىندە قانشا رەت وق اتىلدى دەگەننەن كورى، ونىڭ قانشاسى نىساناعا دارىدى دەگەن ماڭىزدى. قىتاي بۇل رەت اتالعان زىمىرانداردى اتۋ ارقىلى اقش-قا قىر كورسەتكەنىمەن، ەندى ءبىر جاعىنان ءوزىنىڭ ناقتى سوعىس قۋاتىن انىقتاۋعا دا مۇمكىندىك بەردى. ايتالىق، زىمىراننىڭ ۇشۋى، جىلدامدىعى، اتموسفەراعا قايتا ورالۋى، قوزعالىستاعى نىسانانى تابۋى جانە نىساناعا دارۋى سەكىلدى كوپ جاقتى ينفورماتسيالاردى بەرە الدى. بۇنداي ماڭىزدى ينفورماتسيالار ناقتى اسكەري قاقتىعىستاردا اسا قاجەتتى.

دەگەنمەن، امەريكالىق اقپارات قۇرالدارى وزدەرىنىڭ اسكەري ەكسپەرتتەرىنىڭ جانە اسكەري بارلاۋ مالىمەتتەرىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، قىتايدىڭ اتالعان زىمىراندارى وزدەرى بىلدىرگەندەي جوعارى مۇمكىندىككە يە ەمەس دەگەن قورىتىندىلار جاسادى. قۇراما شتاتتىڭ اسكەري بارلاۋ قىزمەتى كوپ جىلدان بەرى قىتايدىڭ اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىندەگى زىمىراندارىنا، ولاردىڭ ورنالاستىرىلۋى مەن قۋاتىنا، دامۋ پروتسەسىنە باسا نازار اۋدارىپ كەلگەن.

Dongfeng 26 بالليستيكالىق زىمىراندارى. فوتو:
UnofficialChina.blog.

قىتاي حالىق-ازاتتىق ارمياسى وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندە زىمىران ۇشىرعاننان ءبىر كۇن كەيىن، اقش تەڭىز كۇشتەرى Mustine اتتى ەسمينەتسىن تەڭىزگە شىعاردى. بۇل ەسمينەتس اۋەدەن قورعانىس ميسسيالارىن ورىنداۋمەن قاتار زىمىرانداردىڭ ۇشۋىن قاداعالاي الاتىن Aegis راديولوكاتسيالىق جۇيەسىنە يە. ول سول ماڭداعى زىمىرانداردىڭ ۇشىرىلۋ تراەكتورياسىن باقىلاپ، ونىڭ اسەرىن باعالاۋعا قابىلەتتى. بۇل قىتايلىق زىمىرانداردىڭ قۋاتى مەن دالدىگىن، ۇشۋ جىلدامدىعىن انىقتاۋداعى اقش-تىڭ ماڭىزدى قۇرالى سانالادى. ال، ءۇش كۇننەن كەيىن اقش كۇشتەرى تاعى ءبىر ەسمينەتستى تايۋان (تايۆان) بۇعازىنان وتكىزدى. تاراپتار وسىلاي شارتتى ارەكەتتەرمەن جاۋاپتاستى دەسە دە بولادى.

Mustine اتتى ەسمينەتسى

بىلاي قاراعاندا، قىتاي تارابى زىمىران ۇشىرۋ ارقىلى قارسىلاسىنا جەڭىلىس تۋرالى ويدى ەلەستەتكىسى كەلەدى. ال، ەندى ءبىرى ونىڭ ارەكەتتەرىنە قارسى جاۋاپ بەرۋ ارقىلى شەگىنبەيتىنىن كورسەتكىسى كەلەدى. اسكەري ماماندار ءۇشىن بۇل جاۋاپتاسۋلاردىڭ وزىندىك ماعىناسى بار. ياعني، ءبىر-بىرىنە سوعىس شىعىنىنىڭ قانشالىقتى بولاتىنى تۋرالى دا ەسكەرتۋ جاساپ جاتىر دەگەن سەكىلدى. ال، جالپىلىق تۇرعىسىنان بۇل ارەكەتتەر ءبىر عانا نارسەنى، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندە اقش پەن قىتايدىڭ اسا شيەلەنىستى جاعدايدا تۇرعانىن كورسەتەدى.

قىتايدىڭ وڭىردەگى باسىمدىعى جانە قۇراما شتاتتاردىڭ تاكتيكاسى

ارينە، ەكى ەلدىڭ تۇتاس ارمياسىن، اسىرەسە اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىن سالىستىرار بولساق باسىم كوپ داۋىس اقش-تى كورسەتەدى. بىراق، بۇل ارادا وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى تۋرالى ءسوز بولىپ جاتقاندىقتان ءبىز وسى تەڭىزدەگى قىتايدىڭ باسىمدىعى تۋرالى دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك. سوڭعى ون جىلدا قىتاي وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندە بەلسەندىلىگىن ءبىر ءسات كەمىتكەن ەمەس. جاساندى ارالدار سالدى جانە سول جاساندى ارالداردا اسكەري قوندىرعىلار ورناتتى. بۇنىڭ ءبارى ناقتى قاقتىعىس كەزىندە قىتاي ءۇشىن ۇلكەن جەڭىلدىك اكەلەدى. قۇراما شتاتتار بۇل تەڭىزدە قىتايمەن تەپە-تەڭدىكتى الۋ ءۇشىن كۇرەسىپ جاتىر دەسە دە بولادى. ول ءۇشىن وڭىردەگى وزگە وداقتاستارى مەن سەنىمدى سەرىكتەرى اراسىنداعى قورعانىس ىنتىماقتاستىعىن كۇشەيتۋ ارەكەتتەرى دە بار.

اقش وڭىردەگى ءوز ارەكەتىن حالىقارالىق ەركىن جانە اشىق سۋ جولدارىن قورعاۋ، حالىقارالىق ەرەجەلەردى ساقتاۋ رەتىنە كورسەتەدى. بۇل ۇستانىم بويىنشا اقش قىتايدىڭ اسكەري قۋاتىنا قاراماستان وڭىردە ورتاق ەرەجەنى ورناتۋعا تيىستىدەي. دەگەنمەن، تىكەلەي قاقتىعىسقا باستايتىن قادامداردان ءار ەكى جاقتا ساقتانىپ وتىرادى. تۇپتەپ كەلگەندە قۇراما شتاتتىڭ ءبىر عانا كوزدەگەن ماقساتى بار ەكەنىن كوپتەگەن ساراپشىلار ايتىپ كەلەدى. ول بولسا – قىتايدى ءوز پوتەنتسيالىن قايتا باعالاۋعا جانە امبيتسياسىنان باس تارتۋعا كوندىرۋ. بۇل ءسوزدى تاپسىرلەۋدىڭ قاجەتى شامالى. جىل سايىن جاھاندىق ىقپالى ارتىپ كەلە جاتقان قىتايدىڭ تەرەڭ امبيتسياسىنىڭ بار ەكەنىن ءمالىم بولا تۇسۋدە.

 “The Qazaq Times”