جاڭا ساۋىلعان ءسۇتتى سەپاراتورعا تارتىپ، ودان ءسۇتى مەن قايماعىن بولە سۇزەتىن كورىنىس اۋىل كورگەن كوپتىڭ ەسىندە بولار. قازاقستان پاندەميا جاعدايىندا ىندەتتىڭ تاراۋ اۋماعىن انىقتاۋعا كومەكتەسىپ، الداعى ءجۇرىستى باعامدايتىن باستى ستاتيستيكانى ارقانداي ادىستە جىكتەپ، تۇرلەندىرىپ، قولدانىپ-باس تارتىپ كەلەدى. كوروناۆيرۋسپەن قاتار پنەۆمونيانىڭ ادەتتەن تىس كۇرت ورشۋىنە قاراماستان، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ءالى كۇنگە دەيىن زەرتحانالىق راستاۋ مەن سالا دايىندىعىن العا تارتىپ، سىلبىر قوزعالۋدا. مينيستر الەكسەي تسوي وكپەسى قابىنعان قازاقستاندىقتار قىناداي قىرىلىپ جاتقاندا پنەۆمونيانى بىرگە قاراستىرۋعا بىرنەشە رەت ۋادە بەرگەن. ددسۇ-نىڭ وكىلدەرىمەن وتكىزگەن جيىندا ەسكى دەرەكتەردى وڭدەۋگە ۋاقىت كەرەكتىگىن ايتقان. دەسە دە بيلىك شىلدەنىڭ باستاپقى ەكى جۇماسىندا تىركەلگەن ەكىجىلدىق ەسەپتى ىسكە العىسىز ساناپ، ىندەت قارقىنى باسەڭدەگەن سوڭ تامىزدان باستاپ ەكى دەرتتى جالپى ستاتيستيكادا بىرگە جاريالايتىنىن حابارلادى. تسويدىڭ پنەۆمونيا-ۆيرۋس ەكەۋىن اجىراتاتىن ەپيدەميا سەپاراتورى نەگە ىستەمەي تۇر؟ بۇعان ماماندار نە دەيدى؟ 234 مىڭنان استام پنەۆمونيا جاعدايىنان كوروناۆيرۋس كەيسىن قالاي انىقتاۋعا بولادى؟ ستاتيستيكاعا كوروناۆيرۋستىق پنەۆمونيانىڭ ەنگىزۋ ارقىلى قاي جاعىنان ۇتامىز؟ ستاتيستيكانىڭ شىنايىلىعى ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە قالاي اسەر ەتەدى؟ ساراپشىلاردان سۇراپ كوردىك. 

 

پنەۆمونيا بەتپەردەسىن تاققان ۆيرۋس: قازاقستان نەگە قۋىستانىپ وتىر؟

قازاقستاننىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ەلدە 585 ادامنىڭ كوروناۆيرۋستان، 319 ادامنىڭ كوروناۆيرۋسپەن قايتىس بولعانىن مالىمدەدى. بۇدان بولەك رەسمي ساناقتاعى 1 قاڭتار-15 شىلدە ارالىعىندا پنەۆمونيامەن اۋىرعان 234 مىڭنان استام ناۋقاس، ونىڭ ىشىندە قايتىس بولعان 3327 جاعداي (تەك 1-15 شىلدە كۇندەرى 135 مىڭ پنەۆمونيا تىركەلىپ، 1555 ادام وسى دەرتتەن كوز جۇمدى) 1 تامىزدا جاڭادان باستالاتىن ستاتيستيكاعا ەنگىزىلمەيتىن بولدى. باس دارىگەر الەكسەي تسوي 22 شىلدەدە مەملەكەتتىك اقپارات ساياساتىن جۇرگىزۋشى باستى اقپارات قۇرالىنىڭ ءبىرى حابار ارناسىنا بەرگەن سۇقباتىندا وسىلاي دەدى. مينيسترلىكتىڭ مۇنداي قادامعا بارۋ سەبەبىن قاتارداعى دارىگەردەن ساراپشىلارعا دەيىن «تسيفرلىق كوررەكتسيا» دەپ سانايدى. بۇلاي ەتۋ نەگە قاجەت، سۇراپ كوردىك.

دارىگەر-ساراپشى اكىم تۇرسىن. فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

«QmeD» ۇلتتىق يننوۆاتسيالىق مەديتسينا پالاتاسىنىڭ پرەزيدەنتى اكىم تۇرسىن قازاقستان پاندەميا باستالعان ۋاقىتتا ددسۇ-نىڭ نۇسقاۋلىعى بويىنشا پتر تەستىنىڭ قورىتىندىسىن نەگىزگە العانىن ايتادى. دەگەنمەن قازىر جاعداي دا، ونى دۇرىستاۋدىڭ امالى دا وزگەردى. ماماننىڭ سوزىنشە، «مينسيترلىك 1 تامىزدان باستاپ ەسەپتەلەتىن جاڭا فورماتتاعى ستاتيستيكاعا ەنگىزبەۋىنىڭ سەبەبى – اۋرۋ كولەمى بويىنشا العاشقى قاتارعا شىعىپ كەتۋى مۇمكىن».

– ەكىنشى ءبىر ماسەلە، پنەۆمونيادان قايتىس بولدى نە اۋىردى دەلىنگەن دارىگەرلەردىڭ قولىن اۋرۋ تاريحىن ساراپتاپ، ءاناليزدىڭ كومەگىمەن قاجەتتى تولەمگە قول جەتكىزۋگە بولادى. انتيدەنە، يممۋنوگلابين G انىقتالسا، وندا قىزمەت بارىسىندا جۇقتىرعان دارىگەرگە مەملەكەت تاراپىنان بەرىلۋى ءتيىس جاردەماقى تولەنۋى شارت، – دەيدى ول.

اكىم تۇرسىن «دارىگەر رەتىندە پنەۆمونيا دەگەننىڭ ءبارى كوروناۆيرۋس» ەكەنىن ايتادى.

«سەبەبى كلاسسيكالىق كلينيكاسى كەلىپ تۇر. پنەۆمونيادان قايتىس بولعاننىڭ بارلىعى قانت ديابەتى، ارتەريا قىسىمى سياقتى سوزىلمالى اۋرۋى بارلار. ءدال وسىنداي ۋاقىتتا پنەۆمونيا قاتتى قارقىندا ءورشۋى مۇمكىن ەمەس» دەيدى.

«امان-ساۋلىق» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى، كسرو دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى باقىت تۇمەنوۆا قاڭتاردان بەرگى پنەۆمونيا دەپ تىركەلگەن بارلىق جاعدايدى قايتا ەكشەۋ كەرەكتىگىن العا تارتادى. مۇنى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن رەسپۋبليكا كولەمىندە كەشەندى-ناقتىلى عىلىمي زەرتتەۋ جۇرگىزۋ قاجەت.

– ددسۇ-نىڭ ۇسىنىسى بويىنشا 1 تامىزدان باستاپ بۇرىن بولەك ساناعان پنەۆمونيانى بىرگە ەسەپتەيتىن بولدىق. قازاقستان ۇيىمعا مۇشە بولعاندىقتان ۇسىنىمدى ورىندايدى، دەگەنمەن ءوزىمىزدىڭ تاراپىمىزدان قوسىمشا زەرتتەۋ جۇمىسىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. سوندا جىلدىڭ باسىنان بەرگى مىڭداعان پنەۆمونيا جاعدايىن ستاتيستيكادان تىس قالدىرمايمىز. بۇل ەرتەڭگى كۇنى ىندەتتى بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، – دەيدى تاجىريبەلى ساراپشى تۇمەنوۆا.

شۆەيتسارياداعى قازاق دارىگەرى، مەديتسينا بىلىمدەرى بويىنشا وقىتۋشى-تالىمگەر سەرىك تۇرسىن 1 تامىزدا ۆەدومستۆونىڭ «ەل ستاتيستيكاسىن ۇمىتشاقتىققا شالدىقتىرۋ» ارەكەتىنە سىناي قارايدى. شىلدە ايىنىڭ العاشقى جارتىسىندا پنەۆمونيامەن اۋىرعان 135 مىڭ ادام «ورتا-اۋىر جاعدايداعى ناۋقاستار» دەگەن ماماننىڭ ايتۋىنشا بۇل جالپى كەيستىڭ 20%-ى عانا.

– قالعان بولىگىن قوسا ەسەپتەگەندە سول كەزدە 600 مىڭداي ادام اۋىردى دەۋگە بولادى. مينيسترلىكتىڭ مۇنى جاسىرۋ سەبەبى – ۆيرۋس جۇقتىرعان نە ودان قايتقان مەدقىزمەتكەرلەرگە  تولەنەتىن توقاەۆتىڭ ۋادەسىنە قول جەتكىزەتىندەردىڭ سانىن مەيىلىنشە كەمىتىپ كورسەتۋ. مەنىڭشە، التى اپتادا 6 ترلن تەڭگەنى باسىنا قۇيىپ جىبەرگەن ءبىرتانوۆتىڭ تۇسىنداعى اقشا قازىر جوق. ەكىنشى سەبەبى، ۇكىمەت قازاقستاننىڭ ءيميدجىن جاقسى كەيىپتە كورسەتۋگە تىرىسۋىنان. تسوي ءبىر سوزىندە انگليامەن سالىستىرعاندا قازاقستانداعى ءولىم-ءجىتىم جاعدايى از ەكەندىگىن ايتتى. بۇل – وتىرىك. وتىرىكتىڭ قۇيرىعى ءبىر-اق تۇتام. ءۇشىنشى سەبەبى، ددسۇ قازاقستان ىشىندەگى جاعدايعا ارالاسىپ وتىر. مەنىڭ بىلۋىمشە، قازىر نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە تۇپنۇسقا ستاتيستيكا بويىنشا عىلىمي زەرتتەۋ ءجۇرىپ جاتىر. سونىمەن قوسا، قازاقستاننىڭ دەڭگەيىن ءتۇسىرىپ الامىز با دەگەن ۋايىمنان، حالىق تاعدىرىنىڭ الدىندا جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ جوقتىعىنان. وسى سەبەپتى پنەۆمونيانى كوروناۆيرۋسقا كىرگىزبەۋ كەرەك بولدى. پنەۆمونيانى كوروناۆيرۋس ەسەبىنە قوسىپ، بۇل ماسەلەگە نۇكتە قويۋ كەرەك، – دەيدى.

مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ساراپشى-دارىگەر قايىرعالي كونەەۆ. فوتو: ماماننىڭ جەكە مۇراعاتىنان

دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى بەلگىلى ساراپشى، دارىگەر، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قايىرعالي كونەەۆ تە بۇل پىكىرمەن كەلىسەدى. پنەۆمونيا كوروناۆيرۋستى بۇركەۋگە ارنالعان ماسكا دەپ سانايتىن دارىگەر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىندەگى «بۇگىنگى كوماندا دا بۇرىنعى ءبىرتانوۆتىڭ شالىس قادامىن قايتالاپ، ستاتيستيكانى ويناتىپ جاتقانىنا كوزىمىز جەتتى» دەيدى اشىنعاننان. ونىڭ پىكىرىنشە، «كوروناۆيرۋسقا قارسى كۇرەس ناتيجەلى بولسىن دەسەك، وندا رەسمي ەسەپ كەمىندە جۋىق ماندە دۇرىس بولۋى كەرەك».

– مينيسترلىكتىڭ شىندىقتى مويىنداۋى 1 تامىزدان باستالاتىنى وكىنىشتى. مۇنىڭ سىرى – پنەۆمونيانى سىلتاۋراتىپ، اۋىرعان نە قايتقان مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا سايكەس ءتيىستى 2-10 ملن تەڭگە ارالىعىنداعى وتەماقىنى تولەمەۋدىڭ امالى، – دەيدى بالالار نەۆرولوگى.

قازاقستاندىق جوعارى ساناتتى نەيروحيرۋرگ-دارىگەر مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ ەل كۇتكەن ستاتيستيكانى  تامىزدان قايتا باستاۋداعى «كوپ سەبەپتىڭ ءبىرى – دۇنيەجۇزىلىك ستاتيستيكانىڭ ىشىندە قازاقستان العاشقى ورىنعا شىعىپ كەتە مە دەگەن قوقىنىش بولار» دەپ توپشىلايدى. «بۇل – جارىس ەمەس. شىندىقتى ايتىپ، شىندىقتى جازاتىن بولساق، عالىمداردىڭ اراسىندا ءوز ورنىمىزدى الاتىن ەدىك. ساياساتتى بىلاي قويعاندا، مەديتسينا سالاسىندا شىنايى جاعدايدى ءبىلىپ قانا جوسپاردى دۇرىس تۇزەر ەدىك»، – دەگەن دارىگەردىڭ سوزىنشە مۇنداي ارەكەتكە ۆەدومستۆو جاۋاپ بەرۋى قاجەت.

 

ەسكى كەيستەردى جۇمىس سانايتىن مينيسترلىككە كەڭەس

گيپەررەكوردتىق 235 مىڭ پنەۆمونيادان ۆيرۋستى اجىراتۋدىڭ جولى

ادەتتەگى ستاتيستيكادان 3,3 ەسەگە باسىپ وزعان شىلدە ايىنىڭ العاشقى جارتىسىنداعى 135 مىڭنان استام پنەۆمونيا جاعدايىن دارىگەرلەر قالاي تۇسىنەدى جانە قايتىپ تۇسىندىرەدى؟ قازىر پنەۆمونيا قارقىنى ءبىرشاما باسەڭدەگەنىن ەلدەن بولەك ماماندار دا، رەسمي مەكەمەلەر دە، ۇكىمەت پەن مينيسترلىك تە مويىنداپ وتىر. از ۋاقىتتا، ياعني ماۋسىمنىڭ اياعى مەن شىلدەنىڭ باسىنداعى قىرعىنعا كوروناۆيرۋستىڭ اسەرى بولعانىن انىقتاۋ مۇمكىندىگى قانداي دەگەن سۇراق تۋادى.

اكىم تۇرسىن پاتومورفولوگيالىق زەرتتەۋ ارقىلى ۆيرۋستان قايتىس بولعانداردىڭ قاي اعزاسى ىستەن شىققانىن، قالاي زاقىمدالعانىن انىقتاۋ كەرەك ەدى دەيدى. ساراپشىنىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇل ەلدە ءالى كۇنگە دەيىن جاسالماعان كورىنەدى. ايتپەسە مۇنداي زەرتتەۋ جاساۋعا ارنالعان زەرتحانالار بار ەكەن.

«ددسۇ مەتوديكاسىنىڭ وزىنە كۇمانمەن قارايتىندار از ەمەس. باسىندا وكپەنى قابىندىراتىن ۆيرۋس دەپ ايتتى، بىراق ونىڭ بۇكىل قان جۇيەسىنە اسەر ەتەتىنىن كەيىنىرەك مالىمدەدى. قان ۇيىپ، ترومبوز تۋدىراتىنىن بىلمەدى ەمەس، ءبىلدى. الايدا دەر كەزىندە ايتقان جوق. سوندىقتان حالىقارالىق ۇيىمنىڭ نۇسقاۋلىعىنا قارسى شىقپاي، سونىمەن قاتار وتاندىق لابوراتوريالاردا زەرتتەۋ جۇرگىزۋ كەرەك»، – دەيدى.

قازاقستاننىڭ مەديتسينا سالاسىندا ۇزاق جىلدان بەرگى تاۋەلسىز ساراپشى باقىت تۇمەنوۆا. فوتو: ماماننىڭ جەكە مۇراعاتىنان

باقىت تۇمەنوۆا پاندەميا قىتاي ەلىندە قاراشا-جەلتوقسان ايلارىندا باستالۋى قازاقستانعا كوپ جاعىنان اسەر ەتۋى مۇمكىندىگىن جاسىرمايدى.

«الىس-بەرىسى كوپ، قاتىناسى وتە جاقسى، شەكاراسى 2 مىڭ شاقىرىمنان اساتىن كورشى ەل بولعاندىقتان، COVID-19 اۋرۋى قازاقستاندا مۇمكىن ەرتەرەك باستالعان شىعار. سوندىقتان جىلدىڭ باسىنان بەرگى ۆيرۋستىق وكپە قابىنۋى جانە اۋىر فورماداعى تۇماۋمەن اۋىرعان ناۋقاستاردىڭ اۋرۋ تاريحىن زەرتتەپ-تالداۋ ارقىلى پاندەميانىڭ ەلدەگى قوزعالىس-باعدارىن، اۋرۋدىڭ تابيعاتىن انىقتايمىز. زەرتحانالىق راستاۋ بولماعان كۇننىڭ وزىندە كلينيكالىق بەلگىلەرىنە جانە ەپيدەميولوگياعا سۇيەنىپ، دياگنوزدى ناقتىلاۋ قاجەت. سويتكەندە عانا زەرتتەۋ راستاۋىمىز تولىق بولادى»، – دەيدى تۇمەنوۆا.

سەرىك تۇرسىننىڭ پىكىرىنشە، قازىر پتر تەستى تياناقتى ناتيجە كورسەتۋدەن قالىپ بارادى. ەندى قالاي ەسەپتەيمىز دەگەن ساۋالعا مامان مىناداي ۇسىنىس بىلدىرەدى:

– پتر انىقتاي الماي جاتقان 30% سەگمەنتتى كومپيۋتەرلىك تومگرافياعا ءتۇسىرۋ كەرەك. تەستىلەۋدەن تەرىس شىققانداردى كت-مەن تەكسەرىپ، سكرينينگتى تولىق قامتۋعا بولادى. رەنتگەننەن ناقتى قورىتىندى جاساي قويۋ قيىن. كت ۆيرۋستى دياگنوستيكالاۋدىڭ 100%-دىق ەڭ سەنىمدى جولى. ۆيرۋس العاش پايدا بولعان تۇستا قىتايدا قالىپتى ەپيدماۋسىم كەزى ەدى. سوندا قىتايلىق دارىگەرلەر ديففەرەنتسيالدى دياگنوستيكا رەتىندە كت-نىڭ كومەگىمەن ۆيرۋستى جارىسپالى اۋرۋلاردان اجىراتقان. ال ەشقانداي ەپيدەميا ورشىمەيتىن جازدىگۇنى قازاقستاندا كوبەيگەن پنەۆمونيا انىق كوروناۆيرۋستىڭ وكپەگە شاپقان ءتۇرى.

قايىرعالي كونەەۆ پتر تەستى كوروناۆيرۋستى دامۋ ساتىسىنىڭ العاشقى كەزەڭىندە عانا انىقتايتىنىن ايتىپ، ونى يممۋندى گلوبۋليندى قان تالداۋىنا جۇگىنىپ قانا بىلۋگە بولادى دەيدى. بىراق مامان «شىندىقتى بۇركەۋگە تىرىساتىن» بيلىكتىڭ مىڭداعان پسەۆدوپنەۆمونيت پاتسيەنتتەردى تەكسەرۋگە قوماقتى قاراجات بولە قويارىنا كۇدىكپەن قارايدى:

«ۆيرۋس اسقىنىپ، كلينيكاسى كۇشەيگەن كەزدە تەست قاۋقارسىز. سوندىقتان كەشەندى زەرتتەۋ جۇرگىزۋ قاجەتتىگى تۋادى. بۇل جاي وكپە قابىنۋى ەمەس، كوروناۆيرۋس. ۆيرۋستان اۋىرعانداردى انىقتاۋدىڭ جالعىز جولى – پنەۆمونيامەن اۋىرعانداردان IgG تۇرىندەگى انتيدەنە ءۇشىن قان ءاناليزىن الۋ قاجەت. ەگەر تالداۋدان G يممۋندى گلوبۋلين تۇزىلگەنى ايقىندالسا، وندا ۆيرۋستان ايىققانان كەيىنگى تىندىك يممۋنيتەتىنە قاراپ، پنەۆمونيا دەلىنگەن ادامنىڭ بۇرىن كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعانىن دالەلدەۋگە بولادى. بىراق مۇنداي جاپپاي اناليزدەن وتكىزۋ – ايتارلىقتاي قارجىنى قاجەت ەتەدى. بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارجى ۆيرۋس وشاعى مەن جاڭا پاتسيەنتتەردى انىقتاۋعا جۇمسالۋى كەرەك ەدى. ال بيلىك كەرىسىنشە شىنايى جاعدايدى جاسىرۋعا تىرىسادى»، – دەيدى كونەەۆ.

قان قۇرامىن تالداۋ ارقىلى انديدەنەنى تاۋىپ، ەسەپتەۋ كەرەك دەگەن مامانداردىڭ ءبىرى مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ  «ەگەر قاجەت بولسا، يفا ادىسىمەن قان تالداۋىن، كت تۇسىرىلىمدەرىن الىپ كوروناۆيرۋسقا ءتان پنەۆمونيا ەكەنىن انىقتاۋعا ابدەن بولادى» دەيدى.

 

مينيسترلىك «دايىندىقتى» بيۋروكراتيانى جويۋدان باستاۋ كەرەك

جارتى ايدا پنەۆمونيادان اۋىرعان 1,5 مىڭ ادامىنان ايىرىلعان، ەكى اپتادا ەكى جىلدىڭ ستاتيستيكاسىن شىعارعان قازاقستان تەگىن ەم-شارا جانە بازالىق ءدارى-دارمەكپەن قامتۋدى الاپات تولقىن باسىلعان سوڭ ەندى جولعا قويىپ كەلەدى. ايماقتاردا كۇندىزگى ستاتسيونارلار اشىلىپ، ناۋقاستارعا تەگىن ءدارى بەرىلە باستادى. بىراق كەش...

قىرعىزستان بيلىگى 17 شىلدەدە كوروناۆيرۋستىق پنەۆمونيا مەن كوروناۆيرۋس كەيسىن جالپى ستاتيستيكادا جاريالاۋدى قولعا الدى. سول كۇننەن-اق تاۋلىگىنە 20-دان 80-گە دەيىن ءولىم جاعدايى اشىق ايتىلۋدا. 1 تامىزعا دەيىن قازاقستاننىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە قانداي دايىندىق كەرەك؟ بۇعان اكىم تۇرسىن ستاتيستيكانىڭ مانيپۋلياتسياعا ۇشىراۋىنا ءبىر ۆەدومستۆونى عانا ەمەس، تۇتاس ۇكىمەتتى كىنالايدى.

«قىرعىزدار بۇرىننان دەموكراتيالى، اشىق ايتاتىن ەل عوي. بىزدە مۇنى جاسىرۋعا تىرىسىپ، مويىنداعىسى كەلمەدى. بۇرمالاۋدان گورى مويىنداماۋ دەگەن دۇرىس بولار. پنەۆمونيا مەن ۆيرۋستىڭ كلاسسيكالىق كلينيكالارى بىردەي بولعانىنا قاراماستان، مينيسترلىك پتر-دا راستالمادى دەگەن سىلتاۋمەن مويىنداماي قويدى. باسىندا كەلگەن پتر تەستتەردىڭ رەاگەنتتەرى ۆيرۋستىڭ ەسكى شتامىن انىقتاي الدى. بىراق بىرنەشە ايدا ۆيرۋس شتامى مۋتاتسياعا ۇشىراپ ۇلگەردى. العاشقى تەستتەر ونى انىقتاي المادى. بۇل ءبىر ءمينيستردىڭ موينىندا ەمەس، وسىعان دەيىن جالعاسقان جۇيەنىڭ سالدارى. حالىققا جانى اشىپ، شىندىقتى العا قويسا، ولاردىڭ قادامى مۇلدە باسقاشا بولار ەدى. بۇل جەردە دارىگەرلەردىڭ كىناسى جوق، جۇيەنىڭ ءىسى. اكىمدەرگە قاجەتتى نۇسقاۋ بەرىلمەدى. اۋلا مەن پودەزد الدىن كۇنىنە ەكى مەزگىل زالالسىزداندىرۋدىڭ ورنىنا، داڭعىل-كوشەلەردە ۆيرۋس جوق جەردە ءدارى شاشىپ ءجۇر. اركىم وزىنشە ارەكەت ەتىپ ءجۇر. ال ەڭ باستى دايىندىق رەتىندە – بيۋروكراتيانى جويۋ قاجەت. قۇجات راسىمدەۋدى جەڭىلدەتۋ كەرەك. وتكەندە قانشاما گۋمانيتارلىق كومەك وسىنىڭ كەسىرىنەن دەر كەزىندە قاجەتتى ناۋقاسقا جەتىپ ۇلگەرمەدى. كۇزدەگى ەكىنشى تولقىنعا بار الەم قامدانىپ جاتىر»، – دەيدى اكىم تۇرسىن.

ساراپشىلاردىڭ ويى ءبىر ارنادا توعىستى. ەۋروپاداعى دارىگەر سەرىك تۇرسىن دا قىرعىزستاننىڭ قادامىن دۇرىس دەپ باعالايدى.

«قاڭتاردان باستاپ پنەۆمونياعا قاتىستى ءارحيۆتى تۇگەل كوتەرىپ، ىشىندە ليمفالىق ءتىنى بۇزىلعان اقوكپەنىڭ ءبارىن كوروناۆيرۋسقا قوسۋ كەرەك» دەگەن شەتەلدەگى ماماننىڭ ءسوزىن ەلىمىزدەگى ارىپتەسى كونەەۆ تە راستايدى. قايىرعالي كونەەۆ پنەۆمونيا مەن كوروناۆيرۋستى قوسقانداعى قۇربانداردىڭ 3 مىڭنان اسقانىن، «قىرعىزستاننىڭ ستاتيستيكاسى بىزگە قاراعاندا بارىنشا شىنايىراق» ەكەنىن ايتادى. مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ ستاتيستيكاداعى تۇيتكىلدەردى قىرعىز ەلى بىزدەن بۇرىن رەتكە كەلتىردى دەپ سانايدى.

 

ءبولىپ-جارۋ – جالپى ەسەپتى كەمىتۋدىڭ باستى فورمۋلاسى

بويىنان ۆيرۋس تابىلعان، بىراق باسقا سەبەپتەن قايتىس بولعان 319 ادامنىڭ ءولىمى جالپى ستاتيستيكادا، حالىقارالىق رەسۋرستاردا، ءتىپتى ددسۇ-نىڭ دەرەكتەر قورىندا جاريالانباي كەلەدى. كوروناۆيرۋستان جانە كوروناۆيرۋسپەن قايتىس بولدى دەپ جىكتەيتىن قازاقستاننىڭ بۇل شەشىمى قوعامنىڭ كۇدىگىن كۇشەيتىپ، وتكىر سىنعا تۇرتكى بولدى. الايدا بيلىك بۇل رايىنان قايتقان جوق. بۇل ددسۇ جاريالاعان ۆيرۋس جۇققان قۇربانداردىڭ ءولىم جاعدايىن سەرتيفيكاتتاۋ تۋرالى حالىقارالىق نۇسقاۋلىعىندا ۆيرۋس تۋدىرعان اۋرۋ مەن ءولىم جاعدايىن ءبولىپ كورسەتە وتىرىپ جالپى ەسەپكە ەنۋ قاجەتتىگى ايتىلعان. سوڭعى ەسەبى جيىرما كۇندە باق وكىلدەرى مەن بەلسەندىلەردىڭ تالابىمەن ارەڭ جاڭارعان دەرەكتە 201-دەن 319-عا دەيىن وسكەن.

مەديتسينا سالاسىنىڭ ماماندارى اكىم تۇرسىن جانە سەرىك تۇرسىننىڭ بۇعان كوزقاراسى ەكىتۇرلى. سەرىك تۇرسىن وقىس جاعدايدان قايتقانداردى جالپى ستاتيستيكاعا ەنگىزۋدى قۇپتامايدى. «ماسەلەن، جول اپاتىنان اۋىر جاراقات العان ادام اۋرۋحانادا بىرنەشە كۇن جاتىپ قايتىس بولسا، بىراق بويىنان ۆيرۋس تابىلسا، ونى ۆيرۋستان ولگەندەر ستاتيستيكاسىنا قوسۋدىڭ قاجەتى جوق. ينفاركت مياكارد، ميىنا قان قۇيىلۋ، بۇيرەكتىڭ ىستەن شىعۋى ت.ب. وزگە فاكتوردان قايتقاندار جالپى ەسەپكە قوسۋعا كەلمەيدى»، – دەيدى.

شەتەلدەگى (ەۋروپا، شۆەيتساريا) جوعارى سانناتتاعى قازاق دارىگەرى سەرىك تۇرسىن. فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

سەرىك تۇرسىن كوروناۆيرۋس جۇعىپ، بىراق باسقا اۋرۋدان قايتتى دەۋدىڭ قاتە ەكەنىن ايتادى.

– ۆيرۋس ولگەن ناۋقاستاردىڭ سوزىلمالى اۋرۋىن قوزدىرىپ، جاعدايىنىڭ ناشارلاۋىنا اسەر ەتكەن. پاتوفيزيولوگياسىنا قاراساق، ۆيرۋس ACE-2 تىنىس رەتسەپتورىنان كىرەدى. ال بۇل تىنىس جولدارى مەن اپپاراتىندا، ءىش قارىندا، بارلىق تامىردا قالىپتاسقان. ۆيرۋس وسى اۋماقتىڭ بارىنە اسەر ەتىپ، تامىردىڭ قابىرعاسىندا ترومب ىركىلىپ قان ۇيدى. انتيكواگۋليانت بەرگەنىمەن، ارتىنان قايتىس بولعان ناۋقاستى ەسەپكە الماي وتىر. وسىلاي جاقسى اتىن ساقتاماققا شىنايى جاعدايدى جاسىرىپ الەك. ەرتەڭ ءبارى اشكەرەك بولعاندا بار ابىرويىنان ايىرىلادى. ەڭ دۇرىسى، شىندىقتى اشىپ ايتۋدان تارتىنباۋ قاجەت، – دەيدى سەرىك تۇرسىن.

 

ىندەتتىڭ بەتى ازىرگە باسەڭ... ستاتيستيكانىڭ شىنايىلىعىنان نە پايدا؟

قازاقستاندا پنەۆمونيانى قوسپاعاندا، زەرتحانادا رەاگەنتتىك تەستى نەگىزىندە راستالعان COVID-2019 جاعدايى ىندەتتىڭ باستاپقى وشاعى قىتايمەن تەڭەستى. ستاتيستيكانىڭ شىنايىلىعى مەن مولدىرلىگىنەن پايداسى قايسى؟ مەملەكەت قاراماعىنا قارايتىن مەديتسينا مەكەمەلەرىنىڭ ماماندارى كوبىنە ساناققا باس اۋىرتپاۋ قاجەت، بار نازار ەمدەۋدە بولۋى كەرەك دەپ جاتادى. قازىرگى تاڭدا ۇكىمەت جيىنىندا دا، رەسمي باياندامالاردا دا حالىققا قىزمەت ەتۋى ءتيىس شەنەۋنىكتەر جاعدايدىڭ وڭالىپ كەلە جاتقانىن ايتىپ ءجۇر. ولاي بولسا، الداعى ءجۇرىستى بايىپتاپ-باعامداۋعا سەپ بولار ەسەپ جۇيەسىن نەگە ەكشەمەسكە دەيدى ساراپشىلار. تاراۋ تاقىرىبىنداعى ساۋالعا ماماندار بىلاي جاۋاپ بەردى:

اكىم تۇرسىن:

ستاتيستيكانىڭ مولدىرلىگىن دە مەدالدىڭ ەكى جاعى بار دەگەن كوزقاراسپەن باعالاۋعا بولادى. ستاتيستيكانىڭ اشىقتىعى ءوسىم ديناميكاسى، ءدارى-دارىمەكپەن قامتۋ، كادر مەن رەسۋرستىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، ۆيرۋستىڭ جايىلۋ اتلاسىن انىقتاۋدا تاپتىرماس قاجەتتىلىك. وسى ارقىلى عانا الداعى ءجۇرىستى باعامداپ-ەسەپتەۋگە بولادى. ساناقتىڭ بۇرمالاۋىنىڭ سالدارىنان ەرتەڭ كۇزدە كوپ نارسەنى اسقىندىرىپ الۋىمىز ابدەن مۇمكىن. ال اۋىرعان ادامدار كوبەيىپ، ونىڭ ەسەبىن شىنايى بەرسە، ەل ۇرەيگە سالىنىپ كەتەتىنى جانە بار. قىرعىزستان حالىققا ءتيىمدى، ال وزبەكستان مەن قازاقستان بيلىككە ءتيىمدى جولدى تاڭدادى. مەنىڭشە، بەكشيندى الدىڭعى ورنىنا قايتارۋ كەرەك. سەبەبى ول تاجىريبەلى مامان، قازىر ونىمەن دەڭگەيلەس كادر وتىر دەگەنگە سەنبەيمىن. كۇزدە بالالار اۋىرادى دەگەن بولجام شىقتى. ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، وسى شتام بولسا، وندا اۋىرمايدى. دەگەنمەن باسقا جاڭا شتام بولسا، جاعداي قيىنداۋى ىقتيمال.

سەرىك تۇرسىن:

ستاتيستيكانىڭ كەرەكتىگى – ءارتۇرلى اۋرۋلاردىڭ ماسشتابىن انىقتاپ، سوعان لايىق ەم-شارا مەن پرەپەراتتى دايىنداۋدا اسا ماڭىزدى. ىندەتتىڭ كەيىنگى تولقىنىنا دايىندىق، كارانتيننىڭ تيىمدىلىگىن انىقتاۋ، اۋرۋحانالاردىڭ پاتسيەنتتى قابىلداۋ الەۋەتى سياقتى پارامەترلەردىڭ ءبارى-ءبارى شىنايى ساناقتىڭ كۇشىمەن عانا ىسكە اسادى. مينيستر تسويدىڭ وشاقباەۆقا بەرگەن سۇقباتىندا «كوروناۆيرۋسقا جاۋىن جاۋعانداي قاراپ، ۇيرەنىسۋ كەرەك» دەگەن سوزىنە قانىم قايناپ ءجۇر. مۇنى قازاقستاندىقتار اتى باسقا-باسقا، تەگى ءبىر دەرتتەن قىرىلىپ جاتقانى مەن جاي جاۋىن ەكەۋى بىردەي دەپ ءتۇسىندىم.

قايىرعالي كونەەۆ:

ستاتيستيكاعا قاراي بولجام جاسالادى، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى دايىندالادى جانە باسقارۋ جونىندەگى شەشىم، ەپيدەمياعا قارسى امالدار  قابىلدانادى. 234 مىڭ پنەۆمونيا كەيسىن تۇگەل دەرلىك COVID-19 ۆيرۋسى دەپ ەسەپتەگەن ءجون. ددسۇ-نىڭ ۇسىنىس-كەڭەسىنەن بولەك ۇلتتىق حاتتامانى قولعا الۋ وتە وزەكتى ماسەلە. ەپيدەمياعا قارسى شارانىڭ قاتارىنداعى ۆيرۋس جۇقتىرعاندار مەن بايلانىستا بولعانداردى دەرەۋ وقشاۋلاپ-ەمدەۋ ءۇشىن قوعامعا اشىق ەسەپ بەرۋ قاجەت.

جوعارى ساناتتى نەيروحيرۋرگ-دارىگەر مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ. فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان

مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ:

كوروناۆيرۋس تۇگىلى جاي ۇيدەگى وتباسىلىق بيۋدجەتتى دۇرىس ەسەپتەمەسەك، ءىشىپ-جەم، ءجۇرىس-تۇرىسقا جەتكىزە الماۋىمىز مۇمكىن. بۇل دا ءدال سول سياقتى ستاتيستيكانى شىنايى جۇرگىزۋ الداعى قادامىمىزعا تىكەلەي اسەر ەتەدى. ودان بولەك، الەم قاۋىمداستىعى قۇرمەتپەن قارايتىن بولادى. ءدارى-دارمەكپەن، وتتەگىمەن، توسەك-ورىنمەن قامتاماسىز ەتۋ، ورتا-اۋىر جاعدايداعى ناۋقاستاردى ەمدەۋ جاعى قولعا الىنىپ جاتىر. دەسە دە ماۋسىمداعى جاعدايدان 2-3 ەسە قۋاتتى ستسەناريگە دايىندالۋ قاجەت.

"The Qazaq Times"