Jaña sauılğan sütti separatorğa tartıp, odan süti men qaymağın böle süzetin körinis auıl körgen köptiñ esinde bolar. Qazaqstan pandemiya jağdayında indettiñ tarau aumağın anıqtauğa kömektesip, aldağı jüristi bağamdaytın bastı statistikanı ärqanday ädiste jiktep, türlendirip, qoldanıp-bas tartıp keledi. Koronaviruspen qatar pnevmoniyanıñ ädetten tıs kürt örşuine qaramastan, Densaulıq saqtau ministrligi äli künge deyin zerthanalıq rastau men sala dayındığın alğa tartıp, sılbır qozğaluda. Ministr Aleksey Coy ökpesi qabınğan qazaqstandıqtar qınaday qırılıp jatqanda pnevmoniyanı birge qarastıruğa birneşe ret uäde bergen. DDSW-nıñ ökilderimen ötkizgen jiında eski derekterdi öñdeuge uaqıt kerektigin aytqan. Dese de bilik şildeniñ bastapqı eki jwmasında tirkelgen ekijıldıq esepti iske alğısız sanap, indet qarqını bäseñdegen soñ tamızdan bastap eki dertti jalpı statistikada birge jariyalaytının habarladı. Coydıñ pnevmoniya-virus ekeuin ajıratatın epidemiya separatorı nege istemey twr? Bwğan mamandar ne deydi? 234 mıñnan astam pnevmoniya jağdayınan koronavirus keysin qalay anıqtauğa boladı? Statistikağa koronavirustıq pnevmoniyanıñ engizu arqılı qay jağınan wtamız? Statistikanıñ şınayılığı bizdiñ ömirimizge qalay äser etedi? Sarapşılardan swrap kördik. 

 

Pnevmoniya betperdesin taqqan virus: Qazaqstan nege quıstanıp otır?

Qazaqstannıñ Densaulıq saqtau ministrligi elde 585 adamnıñ koronavirustan, 319 adamnıñ koronaviruspen qaytıs bolğanın mälimdedi. Bwdan bölek resmi sanaqtağı 1 qañtar-15 şilde aralığında pnevmoniyamen auırğan 234 mıñnan astam nauqas, onıñ işinde qaytıs bolğan 3327 jağday (tek 1-15 şilde künderi 135 mıñ pnevmoniya tirkelip, 1555 adam osı dertten köz jwmdı) 1 tamızda jañadan bastalatın statistikağa engizilmeytin boldı. Bas däriger Aleksey Coy 22 şildede memlekettik aqparat sayasatın jürgizuşi bastı aqparat qwralınıñ biri Habar arnasına bergen swqbatında osılay dedi. Ministrliktiñ mwnday qadamğa baru sebebin qatardağı därigerden sarapşılarğa deyin «cifrlıq korrekciya» dep sanaydı. Bwlay etu nege qajet, swrap kördik.

Däriger-sarapşı Äkim Twrsın. Foto: keyipkerdiñ jeke mwrağatınan

«QmeD» Wlttıq innovaciyalıq medicina palatasınıñ prezidenti Äkim Twrsın Qazaqstan pandemiya bastalğan uaqıtta DDSW-nıñ nwsqaulığı boyınşa PTR testiniñ qorıtındısın negizge alğanın aytadı. Degenmen qazir jağday da, onı dwrıstaudıñ amalı da özgerdi. Mamannıñ sözinşe, «minsitrlik 1 tamızdan bastap esepteletin jaña formattağı statistikağa engizbeuiniñ sebebi – auru kölemi boyınşa alğaşqı qatarğa şığıp ketui mümkin».

– Ekinşi bir mäsele, pnevmoniyadan qaytıs boldı ne auırdı delingen därigerlerdiñ qolın auru tarihın saraptap, analizdiñ kömegimen qajetti tölemge qol jetkizuge boladı. Antidene, immunoglabin G anıqtalsa, onda qızmet barısında jwqtırğan därigerge memleket tarapınan berilui tiis järdemaqı tölenui şart, – deydi ol.

Äkim Twrsın «däriger retinde pnevmoniya degenniñ bäri koronavirus» ekenin aytadı.

«Sebebi klassikalıq klinikası kelip twr. Pnevmoniyadan qaytıs bolğannıñ barlığı qant diabeti, arteriya qısımı siyaqtı sozılmalı auruı barlar. Däl osınday uaqıtta pnevmoniya qattı qarqında örşui mümkin emes» deydi.

«Aman-saulıq» qoğamdıq qorınıñ prezidenti, KSRO densaulıq saqtau isiniñ üzdigi Baqıt Tümenova qañtardan bergi pnevmoniya dep tirkelgen barlıq jağdaydı qayta ekşeu kerektigin alğa tartadı. Mwnı jüzege asıru üşin respublika köleminde keşendi-naqtılı ğılımi zertteu jürgizu qajet.

– DDSW-nıñ wsınısı boyınşa 1 tamızdan bastap bwrın bölek sanağan pnevmoniyanı birge esepteytin boldıq. Qazaqstan wyımğa müşe bolğandıqtan wsınımdı orındaydı, degenmen özimizdiñ tarapımızdan qosımşa zertteu jwmısın tereñdetu kerek. Sonda jıldıñ basınan bergi mıñdağan pnevmoniya jağdayın statistikadan tıs qaldırmaymız. Bwl erteñgi küni indetti boljauğa mümkindik beredi, – deydi täjiribeli sarapşı Tümenova.

Şveycariyadağı qazaq därigeri, medicina bilimderi boyınşa oqıtuşı-tälimger Serik Twrsın 1 tamızda vedomstvonıñ «el statistikasın wmıtşaqtıqqa şaldıqtıru» äreketine sınay qaraydı. Şilde ayınıñ alğaşqı jartısında pnevmoniyamen auırğan 135 mıñ adam «orta-auır jağdaydağı nauqastar» degen mamannıñ aytuınşa bwl jalpı keystiñ 20%-ı ğana.

– Qalğan böligin qosa eseptegende sol kezde 600 mıñday adam auırdı deuge boladı. Ministrliktiñ mwnı jasıru sebebi – virus jwqtırğan ne odan qaytqan medqızmetkerlerge  tölenetin Toqaevtıñ uädesine qol jetkizetinderdiñ sanın meyilinşe kemitip körsetu. Meniñşe, altı aptada 6 trln teñgeni basına qwyıp jibergen Birtanovtıñ twsındağı aqşa qazir joq. Ekinşi sebebi, ükimet Qazaqstannıñ imidjin jaqsı keyipte körsetuge tırısuınan. Coy bir sözinde Angliyamen salıstırğanda Qazaqstandağı ölim-jitim jağdayı az ekendigin ayttı. Bwl – ötirik. Ötiriktiñ qwyrığı bir-aq twtam. Üşinşi sebebi, DDSW Qazaqstan işindegi jağdayğa aralasıp otır. Meniñ biluimşe, qazir Nazarbaev universitetinde tüpnwsqa statistika boyınşa ğılımi zertteu jürip jatır. Sonımen qosa, Qazaqstannıñ deñgeyin tüsirip alamız ba degen uayımnan, halıq tağdırınıñ aldında jauapkerşiliginiñ joqtığınan. Osı sebepti pnevmoniyanı koronavirusqa kirgizbeu kerek boldı. Pnevmoniyanı koronavirus esebine qosıp, bwl mäselege nükte qoyu kerek, – deydi.

Medicina ğılımdarınıñ kandidatı, sarapşı-däriger Qayırğali Köneev. Foto: mamannıñ jeke mwrağatınan

Densaulıq saqtau salasındağı belgili sarapşı, däriger, medicina ğılımdarınıñ kandidatı Qayırğali Köneev te bwl pikirmen kelisedi. Pnevmoniya koronavirustı bürkeuge arnalğan maska dep sanaytın däriger Densaulıq saqtau ministrligindegi «bügingi komanda da bwrınğı Birtanovtiñ şalıs qadamın qaytalap, statistikanı oynatıp jatqanına közimiz jetti» deydi aşınğannan. Onıñ pikirinşe, «koronavirusqa qarsı küres nätijeli bolsın desek, onda resmi esep keminde juıq mände dwrıs boluı kerek».

– Ministrliktiñ şındıqtı moyındauı 1 tamızdan bastalatını ökinişti. Mwnıñ sırı – pnevmoniyanı sıltauratıp, auırğan ne qaytqan medicina qızmetkerlerine prezident tapsırmasına säykes tiisti 2-10 mln teñge aralığındağı ötemaqını tölemeudiñ amalı, – deydi balalar nevrologi.

Qazaqstandıq joğarı sanattı neyrohirurg-däriger Mıñjılqı Berdiqojaev el kütken statistikanı  tamızdan qayta bastaudağı «köp sebeptiñ biri – düniejüzilik statistikanıñ işinde Qazaqstan alğaşqı orınğa şığıp kete me degen qoqınış bolar» dep topşılaydı. «Bwl – jarıs emes. Şındıqtı aytıp, şındıqtı jazatın bolsaq, ğalımdardıñ arasında öz ornımızdı alatın edik. Sayasattı bılay qoyğanda, medicina salasında şınayı jağdaydı bilip qana jospardı dwrıs tüzer edik», – degen därigerdiñ sözinşe mwnday äreketke vedomstvo jauap berui qajet.

 

Eski keysterdi jwmıs sanaytın ministrlikke keñes

Giperrekordtıq 235 mıñ pnevmoniyadan virustı ajıratudıñ jolı

Ädettegi statistikadan 3,3 esege basıp ozğan şilde ayınıñ alğaşqı jartısındağı 135 mıñnan astam pnevmoniya jağdayın därigerler qalay tüsinedi jäne qaytip tüsindiredi? Qazir pnevmoniya qarqını birşama bäseñdegenin elden bölek mamandar da, resmi mekemeler de, ükimet pen ministrlik te moyındap otır. Az uaqıtta, yağni mausımnıñ ayağı men şildeniñ basındağı qırğınğa koronavirustıñ äseri bolğanın anıqtau mümkindigi qanday degen swraq tuadı.

Äkim Twrsın patomorfologiyalıq zertteu arqılı virustan qaytıs bolğandardıñ qay ağzası isten şıqqanın, qalay zaqımdalğanın anıqtau kerek edi deydi. Sarapşınıñ sözine qarağanda, bwl elde äli künge deyin jasalmağan körinedi. Äytpese mwnday zertteu jasauğa arnalğan zerthanalar bar eken.

«DDSW metodikasınıñ özine kümänmen qaraytındar az emes. Basında ökpeni qabındıratın virus dep ayttı, biraq onıñ bükil qan jüyesine äser etetinin keyinirek mälimdedi. Qan wyıp, tromboz tudıratının bilmedi emes, bildi. Alayda der kezinde aytqan joq. Sondıqtan halıqaralıq wyımnıñ nwsqaulığına qarsı şıqpay, sonımen qatar otandıq laboratoriyalarda zertteu jürgizu kerek», – deydi.

Qazaqstannıñ medicina salasında wzaq jıldan bergi täuelsiz sarapşı Baqıt Tümenova. Foto: mamannıñ jeke mwrağatınan

Baqıt Tümenova pandemiya Qıtay elinde qaraşa-jeltoqsan aylarında bastaluı Qazaqstanğa köp jağınan äser etui mümkindigin jasırmaydı.

«Alıs-berisi köp, qatınası öte jaqsı, şekarası 2 mıñ şaqırımnan asatın körşi el bolğandıqtan, COVID-19 auruı Qazaqstanda mümkin erterek bastalğan şığar. Sondıqtan jıldıñ basınan bergi virustıq ökpe qabınuı jäne auır formadağı twmaumen auırğan nauqastardıñ auru tarihın zerttep-taldau arqılı pandemiyanıñ eldegi qozğalıs-bağdarın, aurudıñ tabiğatın anıqtaymız. Zerthanalıq rastau bolmağan künniñ özinde klinikalıq belgilerine jäne epidemiologiyağa süyenip, diagnozdı naqtılau qajet. Söytkende ğana zertteu rastauımız tolıq boladı», – deydi Tümenova.

Serik Twrsınnıñ pikirinşe, qazir PTR testi tiyanaqtı nätije körsetuden qalıp baradı. Endi qalay esepteymiz degen saualğa maman mınaday wsınıs bildiredi:

– PTR anıqtay almay jatqan 30% segmentti komp'yuterlik tomgrafiyağa tüsiru kerek. Testileuden teris şıqqandardı KT-men tekserip, skriningti tolıq qamtuğa boladı. Rentgennen naqtı qorıtındı jasay qoyu qiın. KT virustı diagnostikalaudıñ 100%-dıq eñ senimdi jolı. Virus alğaş payda bolğan twsta Qıtayda qalıptı epidmausım kezi edi. Sonda qıtaylıq därigerler differencialdı diagnostika retinde KT-nıñ kömegimen virustı jarıspalı aurulardan ajıratqan. Al eşqanday epidemiya örşimeytin jazdıgüni Qazaqstanda köbeygen pnevmoniya anıq koronavirustıñ ökpege şapqan türi.

Qayırğali Köneev PTR testi koronavirustı damu satısınıñ alğaşqı kezeñinde ğana anıqtaytının aytıp, onı immundı globulindi qan taldauına jüginip qana biluge boladı deydi. Biraq maman «şındıqtı bürkeuge tırısatın» biliktiñ mıñdağan psevdopnevmonit pacientterdi tekseruge qomaqtı qarajat böle qoyarına küdikpen qaraydı:

«Virus asqınıp, klinikası küşeygen kezde test qauqarsız. Sondıqtan keşendi zertteu jürgizu qajettigi tuadı. Bwl jay ökpe qabınuı emes, koronavirus. Virustan auırğandardı anıqtaudıñ jalğız jolı – pnevmoniyamen auırğandardan IgG türindegi antidene üşin qan analizin alu qajet. Eger taldaudan G immundı globulin tüzilgeni ayqındalsa, onda virustan ayıqqanan keyingi tindik immunitetine qarap, pnevmoniya delingen adamnıñ bwrın koronaviruspen auırğanın däleldeuge boladı. Biraq mwnday jappay analizden ötkizu – aytarlıqtay qarjını qajet etedi. Byudjetten bölingen qarjı virus oşağı men jaña pacientterdi anıqtauğa jwmsaluı kerek edi. Al bilik kerisinşe şınayı jağdaydı jasıruğa tırısadı», – deydi Köneev.

Qan qwramın taldau arqılı andideneni tauıp, esepteu kerek degen mamandardıñ biri Mıñjılqı Berdiqojaev  «eger qajet bolsa, IFA ädisimen qan taldauın, KT tüsirilimderin alıp koronavirusqa tän pnevmoniya ekenin anıqtauğa äbden boladı» deydi.

 

Ministrlik «dayındıqtı» byurokratiyanı joyudan bastau kerek

Jartı ayda pnevmoniyadan auırğan 1,5 mıñ adamınan ayırılğan, eki aptada eki jıldıñ statistikasın şığarğan Qazaqstan tegin em-şara jäne bazalıq däri-därmekpen qamtudı alapat tolqın basılğan soñ endi jolğa qoyıp keledi. Aymaqtarda kündizgi stacionarlar aşılıp, nauqastarğa tegin däri berile bastadı. Biraq keş...

Qırğızstan biligi 17 şildede koronavirustıq pnevmoniya men koronavirus keysin jalpı statistikada jariyalaudı qolğa aldı. Sol künnen-aq täuligine 20-dan 80-ge deyin ölim jağdayı aşıq aytıluda. 1 tamızğa deyin Qazaqstannıñ Densaulıq saqtau ministrligine qanday dayındıq kerek? Bwğan Äkim Twrsın statistikanıñ manipulyaciyağa wşırauına bir vedomstvonı ğana emes, twtas ükimetti kinälaydı.

«Qırğızdar bwrınnan demokratiyalı, aşıq aytatın el ğoy. Bizde mwnı jasıruğa tırısıp, moyındağısı kelmedi. Bwrmalaudan göri moyındamau degen dwrıs bolar. Pnevmoniya men virustıñ klassikalıq klinikaları birdey bolğanına qaramastan, ministrlik PTR-da rastalmadı degen sıltaumen moyındamay qoydı. Basında kelgen PTR testterdiñ reagentteri virustıñ eski ştamın anıqtay aldı. Biraq birneşe ayda virus ştamı mutaciyağa wşırap ülgerdi. Alğaşqı testter onı anıqtay almadı. Bwl bir ministrdiñ moynında emes, osığan deyin jalğasqan jüyeniñ saldarı. Halıqqa janı aşıp, şındıqtı alğa qoysa, olardıñ qadamı mülde basqaşa bolar edi. Bwl jerde därigerlerdiñ kinäsi joq, jüyeniñ isi. Äkimderge qajetti nwsqau berilmedi. Aula men pod'ezd aldın künine eki mezgil zalalsızdandırudıñ ornına, dañğıl-köşelerde virus joq jerde däri şaşıp jür. Ärkim özinşe äreket etip jür. Al eñ bastı dayındıq retinde – byurokratiyanı joyu qajet. Qwjat räsimdeudi jeñildetu kerek. Ötkende qanşama gumanitarlıq kömek osınıñ kesirinen der kezinde qajetti nauqasqa jetip ülgermedi. Küzdegi ekinşi tolqınğa bar älem qamdanıp jatır», – deydi Äkim Twrsın.

Sarapşılardıñ oyı bir arnada toğıstı. Europadağı däriger Serik Twrsın da Qırğızstannıñ qadamın dwrıs dep bağalaydı.

«Qañtardan bastap pnevmoniyağa qatıstı arhivti tügel köterip, işinde limfalıq tini bwzılğan aqökpeniñ bärin koronavirusqa qosu kerek» degen şeteldegi mamannıñ sözin elimizdegi äriptesi Köneev te rastaydı. Qayırğali Köneev pnevmoniya men koronavirustı qosqandağı qwrbandardıñ 3 mıñnan asqanın, «Qırğızstannıñ statistikası bizge qarağanda barınşa şınayıraq» ekenin aytadı. Mıñjılqı Berdiqojaev statistikadağı tüytkilderdi Qırğız eli bizden bwrın retke keltirdi dep sanaydı.

 

Bölip-jaru – jalpı esepti kemitudiñ bastı formulası

Boyınan virus tabılğan, biraq basqa sebepten qaytıs bolğan 319 adamnıñ ölimi jalpı statistikada, halıqaralıq resurstarda, tipti DDSW-nıñ derekter qorında jariyalanbay keledi. Koronavirustan jäne koronaviruspen qaytıs boldı dep jikteytin Qazaqstannıñ bwl şeşimi qoğamnıñ küdigin küşeytip, ötkir sınğa türtki boldı. Alayda bilik bwl rayınan qaytqan joq. Bwl DDSW jariyalağan virus jwqqan qwrbandardıñ ölim jağdayın sertifikattau turalı halıqaralıq nwsqaulığında virus tudırğan auru men ölim jağdayın bölip körsete otırıp jalpı esepke enu qajettigi aytılğan. Soñğı esebi jiırma künde BAQ ökilderi men belsendilerdiñ talabımen äreñ jañarğan derekte 201-den 319-ğa deyin ösken.

Medicina salasınıñ mamandarı Äkim Twrsın jäne Serik Twrsınnıñ bwğan közqarası ekitürli. Serik Twrsın oqıs jağdaydan qaytqandardı jalpı statistikağa engizudi qwptamaydı. «Mäselen, jol apatınan auır jaraqat alğan adam auruhanada birneşe kün jatıp qaytıs bolsa, biraq boyınan virus tabılsa, onı virustan ölgender statistikasına qosudıñ qajeti joq. Infarkt miakard, miına qan qwyılu, büyrektiñ isten şığuı t.b. özge faktordan qaytqandar jalpı esepke qosuğa kelmeydi», – deydi.

Şeteldegi (Europa, Şveycariya) joğarı sannattağı qazaq därigeri Serik Twrsın. Foto: keyipkerdiñ jeke mwrağatınan

Serik Twrsın koronavirus jwğıp, biraq basqa aurudan qayttı deudiñ qate ekenin aytadı.

– Virus ölgen nauqastardıñ sozılmalı auruın qozdırıp, jağdayınıñ naşarlauına äser etken. Patofiziologiyasına qarasaq, virus ACE-2 tınıs receptorınan kiredi. Al bwl tınıs joldarı men apparatında, iş qarında, barlıq tamırda qalıptasqan. Virus osı aumaqtıñ bärine äser etip, tamırdıñ qabırğasında tromb irkilip qan wyidı. Antikoagulyant bergenimen, artınan qaytıs bolğan nauqastı esepke almay otır. Osılay jaqsı atın saqtamaqqa şınayı jağdaydı jasırıp älek. Erteñ bäri äşkerek bolğanda bar abıroyınan ayırıladı. Eñ dwrısı, şındıqtı aşıp aytudan tartınbau qajet, – deydi Serik Twrsın.

 

İndettiñ beti äzirge bäseñ... Statistikanıñ şınayılığınan ne payda?

Qazaqstanda pnevmoniyanı qospağanda, zerthanada reagenttik testi negizinde rastalğan COVID-2019 jağdayı indettiñ bastapqı oşağı Qıtaymen teñesti. Statistikanıñ şınayılığı men möldirliginen paydası qaysı? Memleket qaramağına qaraytın medicina mekemeleriniñ mamandarı köbine sanaqqa bas auırtpau qajet, bar nazar emdeude boluı kerek dep jatadı. Qazirgi tañda ükimet jiınında da, resmi bayandamalarda da halıqqa qızmet etui tiis şeneunikter jağdaydıñ oñalıp kele jatqanın aytıp jür. Olay bolsa, aldağı jüristi bayıptap-bağamdauğa sep bolar esep jüyesin nege ekşemeske deydi sarapşılar. Tarau taqırıbındağı saualğa mamandar bılay jauap berdi:

Äkim Twrsın:

Statistikanıñ möldirligin de medal'diñ eki jağı bar degen közqaraspen bağalauğa boladı. Statistikanıñ aşıqtığı ösim dinamikası, däri-därimekpen qamtu, kadr men resurstıñ jetispeuşiligi, virustıñ jayılu atlasın anıqtauda taptırmas qajettilik. Osı arqılı ğana aldağı jüristi bağamdap-esepteuge boladı. Sanaqtıñ bwrmalauınıñ saldarınan erteñ küzde köp närseni asqındırıp aluımız äbden mümkin. Al auırğan adamdar köbeyip, onıñ esebin şınayı berse, el üreyge salınıp ketetini jäne bar. Qırğızstan halıqqa tiimdi, al Özbekstan men Qazaqstan bilikke tiimdi joldı tañdadı. Meniñşe, Bekşindi aldıñğı ornına qaytaru kerek. Sebebi ol täjiribeli maman, qazir onımen deñgeyles kadr otır degenge senbeymin. Küzde balalar auıradı degen boljam şıqtı. Bizdiñ biluimizşe, osı ştam bolsa, onda auırmaydı. Degenmen basqa jaña ştam bolsa, jağday qiındauı ıqtimal.

Serik Twrsın:

Statistikanıñ kerektigi – ärtürli aurulardıñ masştabın anıqtap, soğan layıq em-şara men preperattı dayındauda asa mañızdı. İndettiñ keyingi tolqınına dayındıq, karantinniñ tiimdiligin anıqtau, auruhanalardıñ pacientti qabıldau äleueti siyaqtı parametrlerdiñ bäri-bäri şınayı sanaqtıñ küşimen ğana iske asadı. Ministr Coydıñ Oşaqbaevqa bergen swqbatında «koronavirusqa jauın jauğanday qarap, üyrenisu kerek» degen sözine qanım qaynap jür. Mwnı qazaqstandıqtar atı basqa-basqa, tegi bir dertten qırılıp jatqanı men jay jauın ekeui birdey dep tüsindim.

Qayırğali Köneev:

Statistikağa qaray boljam jasaladı, densaulıq saqtau jüyesi dayındaladı jäne basqaru jönindegi şeşim, epidemiyağa qarsı amaldar  qabıldanadı. 234 mıñ pnevmoniya keysin tügel derlik COVID-19 virusı dep eseptegen jön. DDSW-nıñ wsınıs-keñesinen bölek Wlttıq hattamanı qolğa alu öte özekti mäsele. Epidemiyağa qarsı şaranıñ qatarındağı virus jwqtırğandar men baylanısta bolğandardı dereu oqşaulap-emdeu üşin qoğamğa aşıq esep beru qajet.

Joğarı sanattı neyrohirurg-däriger Mıñjılqı Berdiqojaev. Foto: keyipkerdiñ jeke mwrağatınan

Mıñjılqı Berdiqojaev:

Koronavirus tügili jay üydegi otbasılıq byudjetti dwrıs eseptemesek, işip-jem, jüris-twrısqa jetkize almauımız mümkin. Bwl da däl sol siyaqtı statistikanı şınayı jürgizu aldağı qadamımızğa tikeley äser etedi. Odan bölek, älem qauımdastığı qwrmetpen qaraytın boladı. Däri-därmekpen, ottegimen, tösek-orınmen qamtamasız etu, orta-auır jağdaydağı nauqastardı emdeu jağı qolğa alınıp jatır. Dese de mausımdağı jağdaydan 2-3 ese quattı scenariyge dayındalu qajet.

"The Qazaq Times"