ومار جالەل: 16 جەلتوقسان – ۇلتتىق ءتاۋبا كۇنى بولۋى كەرەك!

16 جەلتوقسان قازاققا كەڭەستىك بودان كەزدەگى (جەلتوقسان وقيعاسى، 1986 ج. الماتى ق.) جانە تاۋەلسىزدىكتىڭ بەيبىت تاڭىنداعى (جاڭاوزەن وقيعاسى، 2011 ج. ماڭعىستاۋ وبلىسى، جاڭاوزەن ق.)  ناقاق توگىلگەن قان مەن اۋىر قايعىنى ەسكە سالادى. ۇزىق جىلدار بويى قوعام بەلسەندىلەرى اتاۋلى كۇننىڭ تاريحي ءمانىن ايقىنداۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ كەلەدى.

ادەتتە، 16 جەلتوقسان، تاۋەلسىزدىك كۇنى قالاداعى ستۋدەنتتەردى ۇيىنە قايتارىپ، جاتاقحاناداعىسىن تىزىمدەپ، كىرىپ-شىققانىن تىركەپ وتىراتىن، اناۋ جەردە كونتسەرت، ەسكەرتكىش تۇبىندە «ءولىنى رازى قىلماققا» قۇران باعىشتاپ جاتادى. وسى ءدۇدامال الا-قۇلالىقتان ارىلۋدى تىلەپ جۇرگەن جۇرتتىڭ قاراسى قالىڭ. نە شاتتانارىن، نە اقتاڭداق وتكەنىن ەسكە الارىن بىلمەي جارماق كۇيگە تۇسكەن كوپشىلىك اتاۋلى داتانى جالپىۇلتتىق ازا تۇتۋ كۇنى بولسا دەيدى.

ال ون جىلعا تارتا رەسپۋبليكا كۇنى رەتىندە مەرەكەلەنىپ، كەيىن بەلگىسىز سەبەپتەرمەن كۇنتىزبەدەن ءتۇسىپ قالعان «25 قازاندى – قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى دەپ بەلگىلەگەن لازىم» دەگەن باستامانىڭ ايتىلىپ جۇرگەنىنە كوپ بولدى.

بۇل جايلى بەلگىلى ابايتانۋشى، «تولىق ادام» ءىلىمىنىڭ بۇگىنگى بۇقارالىق ينتەرپرەتاتورى ومار جالەلۇلى «قان توگىلگەن كۇنى بورىكتى اسپانعا اتىپ تويلاۋ قيسىنسىز» دەپ سانايدى. ول:

– ەل بولۋ. بىزدە باسقا ماقسات، ارمان-مۇرات بولماۋ كەرەك. ويتكەنى ەل بولۋدان باسقا ماقسات-مۇراتتاردىڭ ءبارى قوراش، كۇيكى، تۇككە تۇرمايتىن باكەنە نارسەلەر. ەگەر ءبىز ەل بولا الماساق، ىشكەن-جەگەنىمىز، كيگەن كيىمىمىز، مىنگەن كولىگىمىز، قۇشقان قاتىنىمىز، وسىرگەن ۇرپاعىمىز، سالعان ءۇيىمىز – ءبارى جەلگە ۇشادى. ەل بولۋدان ۇلكەن، اۋقىمدى، كەڭ، شەتسىز-شەكسىز، ماسشتابتى ماقسات-مۇرات بولۋى مۇمكىن ەمەس. ەل بولۋ – بۇل ولشەم. ەل بولۋ جولىندا ءوزىنىڭ جەكە امبيتسياسىن ەلدىكتەن جوعارى قويعان كەز كەلگەن ادام – قازاقتىڭ دۇشپانى. وندايلاردىڭ جولىن كەسۋ كەرەك، تايراڭداتپاۋ كەرەك. ورنىنا قويۋ كەرەك. ءادىل جازاسىن بەرۋ كەرەك. وندايلار ۇلتتىڭ ۇلى دەنەسىنە شىققان جارا، سىزداۋىق نە شيقان ءتارىزدى. ولاردان ەمدەلمەسە، ساقتانباسا – ۇلت قۇريدى، قۇردىمعا كەتەدى. سوندىقتان نە ولاردى اياۋسىز سىلىپ تاستاۋ كەرەك، نە باقىرتىپ جارانىڭ بەتىنە قۇرىم كيىزدى كۇيدىرىپ باسۋ قاجەت. وكىنىشكە قاراي، ءبىز ەل بولا الماي وتىرمىز. اششى بولسا دا شىندىق. ءوتىمىز جارىلىپ كەتسە دە وسىنى مويىنداۋىمىز كەرەك. ەل بولا الماي وتىرعانىمىزدىڭ باستى سەبەبى – وتارشىلدىق=قۇلدىق. وتارشىلدىق=قۇلدىق – ۇلتتىڭ ۇلى دەنەسىندەگى ەڭ ۇلكەن جارا – وسى، – دەيدى.

وسىلايشا، قوعامدىق اعارتۋشى ەل بولعاندىق بۇگىنگى اتالىپ جۇرگەن تاۋەلسىزدىك كۇنىن ءتاۋ ەتۋ كۇنى رەتىندە تانۋ دەپ بىلەدى. ونىڭ ويىن بەلگىلى ساياساتتانۋشى، قوعام بەلسەندىسى دوس كوشىم دە قۋاتتايدى. ۇلتشىل ساراپشىنىڭ ويىنشا، ازاتتىق تاڭىنىڭ اقجولتاي حابارى تاراعان كۇندى جەلتوقسان تولقۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋىنىڭ استارى بار.

– مەنىڭشە، اڭگىمە قاي كۇندى رەسمي تۇردە ازاتتىق كۇنى دەپ تويلاۋىمىز كەرەك دەگەن سۇراقتا سياقتى. ارينە، دەكلاراتسيا جاريالانعان كۇن – مەملەكەتتىك مەيرام بولىپ تابىلادى. ونىڭ باستى سەبەبى – تاۋەلسىزدىك جاريالاعان 16 جەلتوقساننىڭ، ءتوتاليتاريزمنىڭ نەگىزىن شايقالتقان، قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ ناقتى كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن 16-17 جەلتوقسانمەن قاتار كەلۋى. بۇرىن بىزدەر بۇل ەكى كۇندى دە تويلايتىنبىز. بىراق كەيىن مەملەكەتتىك بيلىك جەلتوقسان كوتەرىلىسىن تاۋەلسىزدىك تويىنىڭ كولەڭكەسىندە قالدىرۋ ءۇشىن 16 جەلتوقساندى عانا رەسمي مەيرام ەتىپ بەلگىلەدى. دەمەك بىزدە تاڭداۋ بولدى، ال بيلىك «جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ» اتىن ءوشىرۋ جولىن تاڭدادى...، – دەيدى ساياساتتانۋشى.

ال ومار جالەلۇلى ءوز ويىن ساباقتاي كەلە، «ارلى ۇلتتاردىڭ» تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەسىن، قاندى وقيعا داتاسىن ازا تۇتىپ، كۇڭىرەنە ەسكە الاتىنىن العا تارتادى. ول مۇنداي كۇنى «ارلى قلتتار… تاۋبەسىنە كەلەدى، «ءولى ريزا بولماي، ءتىرى بايىمايدى». قان توگىلگەن كۇنى بوركىمىزدى اسپانعا اتىپ تويلاۋ – قاي قيسىنعا سيادى؟ ارۋاقتى كۇڭىرەنتىپ قالاي ەل بولامىز؟» دەپ الاڭدۋشىلىق تانىتادى. ومار جالەلۇلى:

– مەنىڭشە، 16 جەلتوقسان – ەلدىك جولىندا ءشايىت بولعان بارشا ارۋاقتارعا قۇران وقىتىپ، دۇعا باعىشتايتىن ۇلتتىق ءتاۋبا كۇنى بولۋى كەرەك. اللا تاعالا تاۋبەمىزدى قابىل قىلسا عانا، ەل بولامىز. «قولىڭمەن ىستەگەندى، موينىڭمەن كوتەر» دەيدى اتا قازاق. تاۋبە سول – قۇل بولعانىمىزدى=وتار بولعانىمىزدى مويىنداپ، ەندى قۇل بولمايمىز دەپ جىلاپ تۇرىپ اللادان كەشىرىم سۇراۋ! قۇلدىق كەزەڭدە=وتارشىلدىق كەزەڭدە – اشتان قىرىلعان، اتىلعان، ايدالعان، سۇراۋسىز كەتكەن، تۇرمەگە توعىتىلعان، بىزدەن دۇعا دامەتكەن مىڭداعان، ميلليونداعان ارۋاقتاردى ەسكە الۋ كۇنى بولسىن! اللا تاۋبەمىزدى قابىل قىلسىن! تاۋەلسىزدىگىمىز باياندى بولسىن! – دەپ تۇيىندەدى.

تاۋەلسىز ەلدىڭ وتار ساناعا قارسى زاڭ قابىلداۋىنا تولىق حاقى بار دەپ ەسەپتەيدى كوپ بەلسەندىلەر. بۇعان دەيىن دوس كوشىم «پارلامەنت بۇل ماسەلەنى بەس مينۋتتىڭ ىشىندە شەشىپ، جەلتوقسان كوتەرىلىسىمەن قوسارلانعان تاۋەلسىزدىك كۇنىن 25 قازانعا كوشىرە الادى. ەگەر... بيلىكتە وسى ماسەلەنى شەشەمىز دەگەن نيەت، ىنتا، تۇسىنىك بولسا...» دەگەن بولاتىن.

"The Qazaq Times"